Posthladnoratovsko doba

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
</img>
</img>
Gore: promene granica u istočnoj Evropi nakon raspada Sovjetskog Saveza. Dole: bivši ruski predsednik Boris Jeljcin maše ruskom zastavom u znak proslave ruske demokratije 22. avgusta 1991.

Posthladnoratovsko doba je period istorije koji prati kraj Hladnog rata, koji predstavlja istoriju nakon raspada Sovjetskog Saveza u decembru 1991. U ovom periodu mnoge bivše sovjetske republike su postale suverene nacije. U ovom periodu je izvršeno uvođenje tržišne ekonomije u istočnoj Evropi. Ovaj period je takođe označio da su SAD postale jedina svetska supersila.

U odnosu na Hladni rat, period karakteriše stabilizacija i razoružanje. I Sjedinjene Američke Države i Rusija značajno su smanjile svoje nuklearno naoružanje. Bivši Istočni blok postao je demokratski i integrisan u svetsku ekonomiju. Većina bivših sovjetskih satelita i tri bivše baltičke republike bile su integrisane u Evropsku uniju i NATO. U prve dve decenije tog perioda, NATO je prošao tri serije proširenja i Francuska se reintegrisala u NATO komandu.

Rusija je formirala ODKB kao zamenu za Varšavski pakt, uspostavila strateško partnerstvo sa Kinom i nekoliko drugih zemalja i ušla u nevojne organizacije ŠOS i BRIKS . Obe poslednje organizacije uključivale su Kinu, koja je sila u brzom usponu. Reagujući na uspon Kine, Obamina administracija je napravial novi raspored strateških snaga u azijsko-pacifičkom regionu.

Glavne krize tog perioda uključivale su Zalivski rat, Ratove u Jugoslaviji, Prvi i Drugi rat u Kongu, Prvi i Drugi čečenski rat, napade 11. septembra, Rat u Avganistanu (2001–2021), rat u Iraku, rusko-gruzijski rat i rusko-ukrajinski rat koji je u toku. Dva druga tekuća rata, građanski rat u Siriji i rat između Izraela i Hamasa 2023. godine, naširoko se opisuju kao niz preklapajućih proki ratova između regionalnih i svetskih sila, prvenstveno između SAD i Rusije.

Istorijska pozadina[uredi | uredi izvor]

Suočeni sa pretnjom rastućeg nemačkog i italijanskog fašizma, japanskog šova etatizma i svetskog rata, zapadni saveznici i Sovjetski Savez su formirali savez iz nužde tokom Drugog svetskog rata.[1] Nakon što su sile Osovine poražene, dve najmoćnije države na svetu postale su Sovjetski Savez i Sjedinjene Države. Obe federacije su nazivane svetskim supersilama.[1] Osnovne geopolitičke i ideološke razlike između nedavnih saveznika dovele su do međusobnih sumnji i ubrzo nakon toga dovele su do sukoba između njih dvojice, poznatog kao Hladni rat, koji je trajao otprilike od 1947. do 1991. godine. Počelo je sa drugom crvenom strašću i završilo se padom Sovjetskog Saveza, ali neki istoričari kraj Hladnog rata datiraju revolucijama 1989. ili ga datiraju potpisivanjem prvog svetskog sporazuma o nuklearnom razoružanju, do kojeg je došlo. 1987. godine.

Kampanja Ronalda Regana za predsednika SAD 1980. imala je u fokusu obnovu zemlje. Tokom narednih nekoliko godina, privreda se oporavljala, sprovodila se nova spoljna politika, a tržište je cvetalo nezavisnošću. Nasuprot tome, ekonomija Sovjetskog Saveza je opadala, njegova vojna moć je opadala, a sovjetski lideri su precenjivali količinu uticaja koji su imali u svetu. Novootkriveni status supersile Sjedinjenih Država omogućio je američkim vlastima da se bolje angažuju u pregovorima sa Sovjetom, uključujući uslove koji bi favorizovali SAD smanjenje napetosti između SAD i SSSR-a bilo je neophodno kako bi se fokusiralo na rešavanje ekonomskih pitanja u SSSR-u. Teoretizirao je da bi obnova SSSR-a osigurala veću ekonomsku konkurenciju sa SAD.[2]

U zoru posthladnoratovske ere, istoričar Hladnog rata Džon Luis Gedis napisao je da karakteristike nove ere još nisu izvesne, ali je bio siguran da će se njene karakteristike veoma razlikovati od karakteristika Hladnog rata ere, što je značilo da se dogodila prekretnica od svetsko-istorijskog značaja.[3]

Događaji posle Hladnog rata[uredi | uredi izvor]

Tokom Hladnog rata, veliki deo politike i infrastrukture zapadnog sveta i istočnog bloka vrteo se oko kapitalističke srpam komunističke ideologije, kao i mogućnosti otpočinjanja nuklearnog rata. Kraj Hladnog rata i pad Sovjetskog Saveza izazvali su duboke promene u skoro svakom društvu na svetu. To je omogućilo da se ponovo posveti pažnja stvarima i temama koje su ignorisane tokom Hladnog rata i utrlo je put većoj međunarodnoj saradnji, međunarodnim organizacijama[4] i nacionalističkim pokretima.[2] Evropska unija se proširila i dalje integrisala, a moć je prešla sa G7 na veće ekonomije G20.

Ishod je simbolizovao pobedu demokratije i kapitalizma. Pošto je demokratija viđena kao važna vrednost, sve više zemalja je počelo da usvaja tu vrednost.[2] Komunizam je okončan i u Mongoliji, Kongu, Albaniji, Jugoslaviji, Avganistanu i Angoli . Od 2023. godine, samo pet zemalja u svetu i dalje su pod vladavinom komunističkih država: Kina, Kuba, Severna Koreja, Laos i Vijetnam.

Promene spoljne politike SAD[uredi | uredi izvor]

Sjedinjene Države su postale jedina globalna supersila i iskoristile su tu ideološku pobedu da učvrste svoju lidersku poziciju u novom svetskom poretku. Ovaj novi svetski poredak se u teoriji međunarodnih odnosa naziva „liberalna hegemonija“. Koristeći dividendu za mir, oružane snage SAD je uspela da smanji veliki deo svojih rashoda, ali je nivo ponovo porastao na uporedive visine nakon napada 11. septembra i početka Rata protiv terorizma 2001.[5] Prateći širenje NATO-a, sistemi odbrane od balističkih raketa (BMD) instalirani su u istočnoj Evropi SAD su takođe postale najdominantnije nad globalnom ekonomijom.[6] Međutim, iz relativno slabe zemlje u razvoju, Kina se pojavila kao nova supersila u nastajanju. To je stvorilo novi potencijal za sukobe širom sveta.[6] Kao odgovor na uspon Kine, Sjedinjene Američke Države su strateški „rebalansirale“ azijsko-pacifički region, iako su u isto vreme počele da se povlače od svojih međunarodnih obaveza.[7]

Vladine, ekonomske i vojne institucije[uredi | uredi izvor]

Nelson Mandela glasa na izborima u Južnoj Africi 1994.

Kraj Hladnog rata se takođe poklopio sa krajem aparthejda u Južnoj Africi. Smanjivanje hladnoratovskih tenzija u kasnijim godinama 1980-ih značilo je da Zapad više nije podržavao režim aparthejda zbog njegovog antikomunizma, ali je sada osuđen embargom. Godine 1990. Nelson Mandela je oslobođen iz zatvora i režim je započeo korake da okonča aparthejd. Ovo je kulminiralo prvim demokratskim izborima 1994. godine, koji su rezultirali izborom Mandela za predsednika Južne Afrike.

Socijalističke i komunističke partije širom sveta zabeležile su pad rejtinga i članstva u nakon pada Berlinskog zida, a javnost je smatrala da je pobedila ideologija slobodnog tržišta.[8] Libertarijanske, neoliberalne,[9] nacionalističke[9] i islamističke[9] stranke, sa druge strane, imale su koristi od pada Sovjetskog Saveza. Socijaldemokrate u Skandinaviji privatizovale su mnoge institucije 1990-ih i ponovo je otvorena politička debata o modernoj ekonomiji.[10] Skandinavske nacije se sada često vide kao socijaldemokrate (vidi nordijski model).

Narodna Republika Kina, koja je počela da se kreće ka kapitalizmu kasnih 1970-ih i suočila se sa gnevom javnosti nakon protesta na Trgu Tjenanmen 1989. u Pekingu, još brže je reformisala ekonomiju ka slobodnom tržištu 1990-ih . McDonald's i Pizza Hut su ušli na tržište Kine u u drugoj polovini 1990. godine kao prvi američki lanci u Kini, osim KFC-a, koji je ušao 1987. godine. Berze su osnovane i u Šenženu i Šangaju krajem 1990. godine. Ograničenja posedovanja automobila su olabavljena početkom 1990-ih, što je dovelo do opadanja upotrebe bicikla kao sredstva transporta do 2000. godine. Prelazak na kapitalizam povećao je ekonomski prosperitet Kine, ali mnogi ljudi i dalje žive u lošim uslovima i rade za kompanije za veoma niske plate i u opasnim i lošim uslovima.[11]

Kao rezultat očigledne pobede demokratije i kapitalističkog sistema u Hladnom ratu, mnogo više zemalja je prilagodilo ove sisteme, što im je takođe omogućilo pristup prednostima globalne trgovine, pošto je ekonomska moć postala istaknutija od vojne moći u međunarodnoj areni.[12] Međutim, kako su Sjedinjene Američke Države zadržale globalnu moć, njihova uloga u mnogim promenama režima tokom Hladnog rata ostala je uglavnom zvanično nepriznata, čak i kada su neke, poput El Salvadora i Argentine, dovele do velikih kršenja ljudskih prava.[13]

Tehnologija[uredi | uredi izvor]

Kraj Hladnog rata je omogućio da se skine oznaka tajnosti sa razvojnih projekata mnogih tehnologija koje su bile nedostupne javnosti. Najvažniji od njih je Internet, koji je Pentagon stvorio kao ARPANET kao sistem za održavanje kontakta nakon predstojećeg nuklearnog rata. Poslednja ograničenja za komercijalna preduzeća onlajn ukinuta su 1995.[14] Komercijalizacija interneta i rast sistema mobilne telefonije povećali su globalizaciju (kao i nacionalizam i populizam kao reakcija).

Broj korisnika interneta je izuzetno porasao. Samo oko 20 miliona ljudi (manje od 0,5 odsto svetske populacije u to vreme) bilo je onlajn 1995. godine, uglavnom u Sjedinjenim Američkim Državama i nekoliko drugih zapadnih zemalja. Do sredine 2010-ih, više od trećine svetske populacije je bilo onlajn.[15]

Uprkos napretku u pogledu efikasnosti, antibalističke rakete se često posmatraju kao dodatni deo savremene diplomatije gde su koncepti kao što su uzajamno osigurano uništenje i sporazumi poput onog između Ronalda Regana i Mihaila Gorbačova nakon njihovog samita u Rejkjaviku.[16]

Hladni rat je sa sobom doneo povećano istraživanje radio tehnologije kao i nuklearnog oružja. Uspeh Sputnjika 1 doveo je do povećanja sredstava za radio-teleskope kao što je opservatorija Jodrell Bank za korišćenje u praćenju Sputnjika i mogućih nuklearnih lansiranja od strane Sovjetskog Saveza.[17]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b „Cold War Revision”. Johndclare.net. 2008-11-21. Arhivirano iz originala 2013-09-11. g. Pristupljeno 2013-09-21. 
  2. ^ a b v Goldman, Kjell, Hannerz, Ulf, Westin, Charles (2000). Nationalism and Internationalism in the post–Cold War Era. Psychology Press. ISBN 9780415238908. Arhivirano iz originala 2023-01-15. g. Pristupljeno 2021-03-11 — preko SAGE Pub. 
  3. ^ "The Cold War, the Long Peace, and the Future," Diplomatic History, 16/2, (1992) pp. 235.
  4. ^ Mohapatra, J. K., & Panigrahi, P. K. (1998). „The Post–Cold War Period: New Configurations.”. India Quarterly. 54 (1–2): 129—140. doi:10.1177/097492849805400111. 
  5. ^ Shah, Anup (30. 6. 2013). „World Military Spending — Global Issues”. Globalissues.org. Arhivirano iz originala 2019-05-12. g. Pristupljeno 2013-09-21. 
  6. ^ a b GADDIS, JOHN LEWIS (april 1992). „The Cold War, the Long Peace, and the Future”. Diplomatic History. 16 (2): 234—246. ISSN 0145-2096. doi:10.1111/j.1467-7709.1992.tb00499.x. 
  7. ^ Weisbrode, K. "America's Strategic Surrender," Internationale Politik, Summer 2006.
  8. ^ Archivist (14. 1. 2013). „Left and radical :: SWP”. Socialist Party. Arhivirano iz originala 2013-10-01. g. Pristupljeno 2013-09-21. 
  9. ^ a b v „The Lost American - Post–Cold War | FRONTLINE”. PBS. Arhivirano iz originala 2013-09-26. g. Pristupljeno 2013-09-21. 
  10. ^ Francis Sejersted (2011). The Age of Social Democracy: Norway and Sweden in the Twentieth Century. Princeton University Press. str. 356. ISBN 978-0-691-14774-1. 
  11. ^ „Apple's Chinese suppliers still exploiting workers, says report”. CBS News. 2013-02-27. Arhivirano iz originala 2013-09-26. g. Pristupljeno 2013-09-21. 
  12. ^ Ruland, Jurgen (2016-07-22). U.S. Foreign Policy Toward the Third World: A Post–Cold War Assessment. ISBN 9781315497495. doi:10.4324/9781315497495. 
  13. ^ Bonner, Raymond. „Time for a US Apology to El Salvador | The Nation”. The Nation (na jeziku: engleski). ISSN 0027-8378. Arhivirano iz originala 2020-01-16. g. Pristupljeno 2018-11-15. 
  14. ^ Cameron Chapman. „The History of the Internet in a Nutshell”. Sixrevisions.com. Arhivirano iz originala 2013-09-25. g. Pristupljeno 2013-09-21. 
  15. ^ „One third of the world's population is online : 45% of Internet users below the age of 25” (PDF). Itu.int. Arhivirano (PDF) iz originala 2013-09-25. g. Pristupljeno 2013-09-21. 
  16. ^ Pugacewicz, Tomasz (2021-06-23). „Missile Defense Roles in the Post-Cold War U.S. Strategy”. Politeja. 14 (5 (50)): 263—293. ISSN 2391-6737. doi:10.12797/politeja.14.2017.50.12 Slobodan pristup. 
  17. ^ Spinardi, Graham (avgust 2006). „Science, Technology, and the Cold War: The Military Uses of the Jodrell Bank Radio Telescope”. Cold War History. 6 (3): 279—300. ISSN 1468-2745. doi:10.1080/14682740600795428. 

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

  • Aziz, Nusrate, and M. Niaz Asadullah. "Military spending, armed conflict and economic growth in developing countries in the post–Cold War era." Journal of Economic Studies 44.1 (2017): 47-68.
  • Bartel, Fritz (2022). The Triumph of Broken Promises: The End of the Cold War and the Rise of Neoliberalism. Harvard University Press. ISBN 9780674976788. 
  • Henriksen, Thomas H. Cycles in US Foreign Policy Since the Cold War (Palgrave Macmillan, 2017).
  • Jones, Bruce D., and Stephen John Stedman. "Civil Wars & the Post–Cold War International Order." Dædalus 146#4 (2017): 33-44.
  • Menon, Rajan, and Eugene B. Rumer, eds. Conflict in Ukraine: The Unwinding of the Post–Cold War Order (MIT Press, 2015).
  • Peterson, James W. Russian-American relations in the post–Cold War world (Oxford University Press, 2017).
  • Sakwa, Richard. Russia against the Rest: The Post–Cold War Crisis of World Order (Cambridge University Press, 2017) 362pp online review
  • Wood, Luke B. "The politics of identity and security in post–Cold War Western and Central Europe." European Politics and Society 18.4 (2017): 552-556.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Постхладноратовско_доба&oldid=27719538”