Poljoprivredni muzej u Kulpinu

Poljoprivredni muzej
Paviljon 2 Poljoprivrednog muzeja, u nekadašnjoj pomoćnoj zgradi dvorskog kompleksa u Kulpinu
Osnivanje	1993.
Lokacija	Kulpin Srbija
Koordinate	45.4019774° S; 19.5873557° I / 45.4019774; 19.5873557
Kolekcija	zbirka poljoprivrednih mašina i alata
Adresa	Trg oslobođenja 7, Kulpin
Veb-sajt	Muzej Vojvodine - Poljoprivredni muzej

Poljoprivredni muzej u Kulpinu nalazi se u okviru Muzejskog kompleksa Kulpin, odnosno kompleksa Dvorca Dunđerski. Osnovan je 1993. godine, na inicijativu Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu i jedina je specijalizovana muzejska ustanova u Srbiji koja istražuje i izučava agrarnu prošlost. Ustanova se bavi sakupljanjem, muzeološkom obradom, čuvanjem, zaštitom i izlaganjem materijala vezanog za agrarnu prošlost.

Postavka je smeštena u dva nekadašnja pomoćna objekta - zgradi žitnog magacina i pomoćnoj ekonomskoj zgradi. Osim stalne postavke poljoprivrednih mašina i alata u Muzeju se mogu videti i tematske izložbe posvećene razvoju poljoprivrede u Vojvodini.

Istorija osnivanja muzeja

Paviljon 1 muzejskog kompleksa, nekadašnji žitni magacin

Paviljon 2, zgrada u kojoj je nekada bila smeštena konjušnica i kovačnica

Upravna zgrada Muzeja, nekada ekonomska zgrada kompleksa Dvorca (levo) i paviljon 2

Iako je Vojvodina pretežno poljoprivredni kraj, ideja o osnivanju poljoprivrednog muzeja se javila relativno kasno i veoma teško i sporo je ostvarivana. Pitanje osnivanja jednog ovakvog muzeja prvi put je pokrenuto 1948. Te godine je postignut dogovor između Povereništva za prosvetu i Povereništva za poljoprivredu Glavnog izvršnog odbora Autonomne Pokrajine Vojvodine o izdvajanju Prirodnjačke zbirke iz tada novoosnovanog Vojvođanskog muzeja i formiranju zasebnog poljoprivrednog muzeja, pod „rukovodstvom i starateljstvom” Povereništva za poljoprivredu. Do realizacije ovog dogovora nije došlo, pšredpostavlja se zbog nedostatka novca i prostora, pa je zbirka ostala pri Vojvođanskom muzeju.

Pitanje je ponovo pokrenuto 1959. godine, posle izložbe „Poljoprivreda i zemljoradničko zadrugarstvo Vojvodine u prošlosti i danas”, priređene u Novom Sadu. Muzej je osnovan i počeo je da radi 1960. godine, ali su njegova egzistencija i razvoj ubrzo su dovedeni u pitanje. Zbog nedostatka najosnovnijih uslova za rad Muzej je ugašen već 1962. godine. Muzejski materijal je predat Zadružnom arhivu, a 1966. godine je pripao je tada novoosnovanom Pokrajinskom zavodu za zaštitu prirode.

Godine 1979. godusledio je još jedan neuspeli pokušaj osnivanja muzeja, kada je Vojvođansko društvo za poljoprivrednu tehniku, odnosno nekoliko ljubitelja stare poljoprivredne tehnike i zainteresovanih agrarnih preduzeća, u saradnji sa Novosadskim sajmom na Međunarodnom poljoprivrednom sajmu u Novom Sadu priredilo izložbu starih poljoprivrednih mašina, koja je bila postavljena i narednih nekoliko godina.

U međuvremenu, u Kulpinu je postojao Dvorac Dunđerski koji je, zajedno sa celim imanjem, na osnovu Zakona o agrarnoj reformi i kolonizaciji, 1945. godine oduzet porodici Dunđerski. Na imanju je nakon nacionalizacije osnovana poljoprivredna zadruga, koja je sve do 1991. koristila dvorac i pomoćne objekte. Kada je 1991. poljoprivredna zadruga ugašena, raspisan je konkurs za ustupanje na korišćenje dvorca sa pomoćnim zgradama. Na konkurs se prijavio Poljoprivredni fakultet u Novom Sadu, sa predlogom da se kompleks ustupi budućem poljoprivrednom muzeju. Izvršno veće APV podržalo je ovaj predlog i odobrilo inicijalna sredstva za restauraciju kompleksa i njegovo privođenje funkciji poljoprivrednog muzeja. Nažalost, ideja o osnivanju poljoprivrednog muzeja ni tada nije realizovana do kraja. Umesto kao samostalna muzejska ustanova, Poljoprivredni muzej u Kulpinu počeo je sa radom kao društvo građana. Osnivačka skupština održana je 20. januara 1993. godine, kada je usvojen i Statut Muzeja. Te godine su svi muzejski predmeti, koji su bili vlasništvo Društva za poljoprivrednu tehniku Vojvodine iz Novog Sada, preneti u Kulpin i ustupljeni Poljoprivrednom muzeju. Narednih godina je, uz pomoć Muzeja Vojvodine i Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu, nastavljena restauracija objekata i postupna realizacija stalne postavke. Od 2004. godine Poljoprivredni muzej se nalazi u sastavu Muzeja Vojvodine.

Iste 1991. godine kada je poljoprivredna zadruga ustupila dvorac Muzeju, ceo Muzejski kompleks Kulpin, sa oba dvorca, parkom i ukrasnom ogradom proglašen je spomenikom kulture od velikog značaja.

Muzejska postavka

Deo enterijera paviljona 1, jedna od tematskih izložbi posvećenih istoriji poljoprivrede

Muzej poljoprivrede svoju postavku izlaže u dva paviljona, zgradi nekadašnjeg žitnog magacina i pomoćnoj ekonomskoj zgradi dvorskog kompleksa.

Paviljon 1

Paviljon 1 smešten je u zgradi nekadašnjeg žitnog magacina. U njemu su realizovane prve izložbe iz istorije poljoprivrede. Radovi na adaptaciji ovog prostora za potrebe stalne postavke započeti su neposredno nakon osnivanja Muzeja. Tokom 90-ih godina 20. veka je, na tri nivoa, postavljeno nekoliko tematskih izložbi koje sadržajno, koncepcijski i muzeološki čine jedinstvenu celinu i govore o razvoju dominantnih grana poljoprivrede u ovim krajevima. Izložbe su postavljene uz pomoć stručnjaka Poljoprivrednog fakulteta u Novom Sadu, Instituta za ratarstvo i povrtarstvo i Muzeja Vojvodine.

Deo tematske izložbe Alatke i oruđa za oranje

Jedna od mnogobrojnih maketa - tradicionalni vojvođanski salaš

• Tematska izložba Alatke i oruđa za oranje - Izložbom je prikazan razvoj oraćih alatki i oruđa od praistorije, preko gvozdenog doba, antičkog perioda i srednjeg veka, do sredine 20. veka. Posebna pažnja posvećena je drvenim plugovima i najpoznatijim fabričkim zaprežnim plugovima. Izloženi su zaprežni plugovi koje su proizvodile mnoge evropske fabrike i zanatske radionice u Nmačkoj, Engleskoj, Austrougarskoj, a kasnije u Austriji, Mađarskoj, Češkoj, Americi, Jugoslaviji (Kula, Leskovac, Osijek, a posle Drugog svetskog rata i Štip, Tuzla, Bosanska Kostajnica i Bled) i dr. Najstariji eksponati datiraju iz 18. veka.

Tematska izložba Istorijat gajenja pšenice

• Tematska izložba Istorijat gajenja pšenice - Izložba predstavlja poreklo i rasprostranjenost gajenja pšenice, selekciju i selekcionare, tehnologiju proizvodnje pšenice kroz istoriju, zaštitu pšenice od korova i bolesti, tradicionalnu žetvu i vršidbu i načine skladištenja zrna kroz istoriju. Pored dokumenata i fotografija, na izložbi su predstavljene i pojedine poljoprivredne alatke, kao i makete vetrenjače i vodenice potočare.
• Tematska izložba Istorijat hmeljarstva - Izložba posvećena razvoju hmeljarstva u Vojvodini, odnosno Bačkoj kao jednoj od dve hmeljarske oblasti u bivšoj Jugoslaviji (druga se nalazila u Sloveniji, u Savinjskoj dolini sa centrom u Žalecu). Predstavljeni su hmeljarnici od prvih, koje je osnovao grof Andrej Hadik 1770. godine, na svom imanju kod Futoga, preko onih porodice Stratimirović u Kulpinu i Dunđerski u Čibu, do hmeljarnika učitelja Alberta Marčiša iz Padine, koji je 1885. godine dobio sadnice hmelja, sam ih gajio i svima ga preporučivao, što je uticalo na širenje ove biljke u okolini Bačkog Petrovca, gde se za kratko vreme razvio centar vojvođanskog hmeljarstva. Na izložbi je predstavljeno Udruženje bačkih hmeljara, osnovano u Somboru je 1905. i Hmeljarska škola, osnovana 1927. godine.
• Tematska izložba Istorijat pivarstva - Ovom postavkom je predstavljena istorija pivarstva od Vavilonaca, koji su prvi proizvodili pivo, još 2800 godina pre nove ere, do prvih industrijskih pivara na teritoriji Srbije - pivarama Filipa Đorđevića i Đorđa Vajferta. Postavka obrađuje i značaj pronalaska parne mašine za pivarsku industriju, jer je njena primena umnogome poboljšala i unapredila proces proizvodnje, što je omogućilo prelazak sa zanatske na industrijsku proizvodnju.
• Tematska izložba Istorijat gajenja konoplje - Uz pomoć karata, dokumenata, fotografija i alata za preradu ovom izložbom je prikazano gajenje konoplje i njena prerada u kućnoj radinosti. Tematske celine izložbe su: poreklo, naziv i podela, izgled, tipovi konoplje, priprema zemljišta za setvu, žetva, močenje, sušenje, stupanje – lomljenje, trljenje – glađenje, češljanje – grebenanje, predenje, snovanje i tkanje. Između ostalog, izloženi su sledeći predmeti: kosir, grebena, kolovrat, snovaljka, čekrk, vito, motovilo, trlica, stupa, razboj i mangelj.

Tematska izložba Istorijat gajenja sirka metlaša i izrada metli

• Tematska izložba Istorijat gajenja sirka metlaša i izrada metli - Izložba predstavlja proces uzgoja sirka, kao najčešće sirovine za proizvodnju metli izrađenih od prirodnih materijala. U okviru postavke takođe je prikazana i istorija metle, kao alatke kojom se čovek služi verovatno još od praistorije, koja se u Bibliji spominje čak na devet mesta, pojavljuje na egipatskim crtežima, a kod Rimljana su „metači svetišta” bili posebno zaslužni građani, odlikovani dozvolom za metenje verskih objekata. Takođe je metla predstavljena i kao stalni rekvizit zlih htonskih demona, simbol zla, motiv u narodnim verovanjima i predanjima, ali i magijski rekvizit koji štiti od zlih sila i nečistoće ili simbol zabave na mnogim kolektivnim svečanostima i tokom praznika.

Različite drvene lule

Lule izrađene od gline i porcelana

• Tematska izložba Duvan i lule - od semena do dima - Izložba se sastoji iz dva dela. U prvom je prikazan istorijat gajenja duvana na području Vojvodine - poreklo, naziv i podela, izgled, tipovi, proizvodnja rasada i rasađivanje, nega u polju, berba i sušenje, načini korišćenja i uživanje duvana. Pojedine teme su ilustrovane trodimenzionalnim predmetima: keramičkim posudama za ručno zalivanje duvana, tablom sa oznakom parcele, sadilicom, grtalima, iglama za nizanje listova duvana, kukama i balama osušenih listova duvana (sorte Berlej i Virdžinija). U drugom delu izložbe su predstavljene lule. Retki i karakteristični primerci lula klasifikovani su po materijalu izrade, i to na keramičke, porculanske, drvene, „engleske lule” i lule od morske pene (stive). Izložene su raznovrsne lule, bogato dekorisane maštovitim motivima. Ovaj deo izložbe je obogaćen likovnim ilustracijama na kojima se kao centralni motiv javlja lula.

Tematska postavka Istorija govedarstva

• Tematska izložba Istorija govedarstva - Ovom izložbom je prikazan istorijat i razvoj govedarstva – od rodonačelnika goveda, preko muznih i tovnih rasa krava, zatim tradicionalni način uzgoja goveda, pribor za veštačko osemenjavanje, muzni uređaji, te uzorci koji se koriste kao stočna hrana.

Deo tematske izložbe Istorija mlekarstva

• Tematska izložba Istorija mlekarstva - Postavka obuhvata razvoj mlekarstva od praistorije do savremene industrijske obrade i prerade mleka. Predstavljene su autohtone rase muzne stoke, kao i autohtona prerada mleka, prve mlekarske zadruge u Evropi i Vojvodini i druge teme vezane za mlekarstvo.

AlaAlati za proizvodnju vune, deo tematske izložbe Tradicionalno ovčarstvo u Vojvodini

• Tematska izložba Tradicionalno ovčarstvo u Vojvodini - Ovčarstvo je u Vojvodini razvijano vekovima, pa su izložbi obrađene brojne različite teme iz ove oblasti: ovce (rase, obeležavanje i tradicionalno lečenje), prirodni uslovi za gajenje (pašnjaci, pojila), stočarska staništa (kolibe, ovčare, objekti na pašnjacima i po kućama), čobani (ugovaranje čobana, čobanski pribor i nošnja), čobanski psi i magarci, oblici udruživanja ovčara, raspodela dobara (mleko, torina, jaganjci, vuna, koža), mleko i mlečni proizvodi. Teme su ilustrovane muzejskim predmetima: čobanskim bičevima, žigovima za obeležavanje, čobanskim priborom, duplim zvonima – vicigovima, klepetušama, čuturama i tikvicama za rakiju, proizvodima od vune, kantama za mleko, makazama za strižu i čobanskim štapovima.
• Tematska izložba Svinjarstvo - juče, danas, sutra - Istorijat svinjarstva prikazan je na izložbi od momenta pripitomljavanja i domestikacije divlje svinje, pre oko 10.000 godina, do stvaranja novih rasa svinja, poboljšanja njihove ishrane, smeštaja i zdravstvene zaštite i osnivanja specijalizovanih institucija za uzgoj svinja.

Postavka posvećena kukuruzu

• 
  Različite sorte kukuruza
• 
  Različite vrste krunjača
• 
• 
• 
  Lutkice od lisnatog omota klipa

Paviljon 2

Enterijer paviljona 2 u kom je smeštena izložba poljoprivrednih mašina

Paviljon 2 smešten je u pomoćnoj, ekonomskoj zgradi, tipičnoj za veleposednička imanja u Vojvodini iz 18. i 19. veka. U ovoj zgradi se nekada nalazila konjušnica, kovačnica, radionica i prostorije za kočije. Nije poznato kada je sagrađena i da li je tokom vremena menjana njena namena, ali je sasvim sigurno da je sadašnji izgled i pomenutu funkciju imala u vreme gazdovanja porodice Dunđerski. Iz tog perioda su sačuvani neki originalni predmeti, koji su prezentovani na stalnoj postavci: kovačka peć sa mehom i strug. Zgrada je tokom 1993. godine adaptirana za potrebe „Izložbe poljoprivrednih mašina i oruđa”, neposredno nakon useljenja Muzeja u kompleks. Tavanski prostor je iskorišćen za depo, a prizemlje za stalnu postavku. Rekonstrukcija stalne postavke i manje građevinske intervencije na zgradi izvršene su krajem 2009. i početkom 2010. godine.

U paviljonu 2 su izložene alatke, oruđe i mašine različitih tehničkih rešenja, konstrukcija i proizvođača. Najviše predmeta potiče iz perioda između dva svetska rata, ali ima i onih sa kraja 19, početka 20. veka, kao i iz perioda posle Drugog svetskog rata. Predstavljene su sledeće grupe poljoprivredne mehanizacije:

• oruđa za osnovnu i dopunsku obradu zemljišta (plugovi, zagrtači, špartači, valjak, brana i drljača),
• sejalice,
• mašine za čišćenje i sortiranje semena (vejalica, spiralni i cilindrični trijer),
• alatke i mašine za pripremu stočne hrane (krunjači i prekrupači za kukuruz, sečke, mlin čekićar i noževi za seno i slamu),
• alatke i mašine za žetvu i berbu (vadilica za krompir, vile za vađenje šećerne repe i grabulje za sakupljanje sena i klasja po strnjici),
• pogonske mašine (parne lokomobile i traktori),
• transportna sredstva (zaprežna kola).

Izloženi predmeti su uglavnom zanatske izrade – kovačke i kolarske, a manji deo je fabričke proizvodnje. Proizvedeni su u Evropi (Nemačkoj, Mađarskoj, Češkoj, Engleskoj, Srbiji i Hrvatskoj) i SAD.

• 
  Ručni plug
• 
  Sejačica
• 
  Različiti alati za obradu zemlje
• 
• 
  Valjak
• 
  Parna lokomobila Proctor Co. Ltd (Linkoln, 1905)
• 
  Traktor Hofherr-Schrantz-Clayton-Shuttleworth 58104 (Budimpešta)
• 
  Traktor Hofherr-Schrantz-Clayton-Shuttleworth R 30-35 (Budimpešta, 1942)
• 
  Traktor IMP ”Zadrugar T-80” (Rakovica, 50-te godine 20. veka
• 
  Traktorski plug
• 
  Krunjača za kukuruz
• 
  Mašina za čišćenje i sortiranje semena
• 
  Presa
• 
  Mlin
• 
  Zaprežna kolica i sanke

Turistički potencijal

Pored svoje osnovne delatnost Muzej razvija i bogatu turističku ponudu. Uprava Muzeja stalno radi na dopuni svojih sadržaja za turiste, odnosno posetioce. U paviljonu Muzeja u toku je izgradnja prave pivnice, po uzoru na one u Slovačkoj, u kojoj će posetioci biti u prilici da se odmore i rashlade domaćim i češkim pivom, dobrim vinom, a moći će da probaju tradicionalne slovačke specijalitete.

Poljoprivredni muzej godišnje poseti oko 8.000 turista. Školska omladina čini 80% posetilaca – osnovnoškolci, srednjoškolci i studenti. Pored njih to su i individualne posete. Najveći broj posetilaca se ostvaruje tokom aprila, maja i juna.

Vidi još

• Muzej
• Srpski muzej hleba Jeremija
• Muzej pčelarstva porodice Živanović

Literatura

• Lazić, Veselin (1993). Poljoprivredni muzej - Kulpin. Kulpin: Poljoprivredni muzej. Arhivirano iz originala 20. 05. 2021. g. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
• Kišgeci, Jan (2001). Poljoprivredni muzej Kulpin : istorijat hmeljarstva i pivarstva. Beograd: Galerija nauke i tehnike SANU : Muzej nauke i tehnike. ISBN 86-82977-15-X. Arhivirano iz originala 20. 05. 2021. g. Pristupljeno 20. 5. 2021. 
• Forkapić, Filip (jun—jul 2003). „Višebrazdni zaprežni plugovi : Poljoprivredni muzej Kulpin: Plug kroz istoriju”. Poljoprivreda : ekonomija, nauka, marketing, zadrugarstvo. Br. 10: 47.  CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Košić, Kristina (2012). „POLJOPRIVREDNI MUZEJI VOJVODINE”. Ruralni turizam Vojvodine. Novi Sad: Prirodno-matematički fakultet, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo. ISBN 978-86-7031-279-1. Arhivirano iz originala 20. 05. 2021. g. Pristupljeno 20. 5. 2021.