Pređi na sadržaj

Pravoslavlje u Estoniji

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Pravoslavlje u Estoniji praktikuje 16,5% stanovništva, što ga čini najidentifikovanijom religijom i hrišćanskom denominacijom u ovoj većinski sekularnoj državi nakon što je nadmašilo luteranstvo sa 9,1% (ranije 13,6% na popisu iz 2000.)[1] po prvi put u modernoj istoriji zemlje.[2][3] Pravoslavlje, ili tačnije, istočno pravoslavno hrišćanstvo, uglavnom se praktikuje unutar ruske etničke manjine u Estoniji i manjine unutar domaćeg stanovništva. Prema estonskom popisu iz 2000. godine, 72,9% onih koji su se identifikovali kao pravoslavni bili su ruskog porekla.[4]

Danas u Estoniji deluju dva ogranka Pravoslavne crkve: Estonska apostolska pravoslavna crkva, autonomna crkva pod Carigradskom vaseljenskom patrijaršijom, i Estonska pravoslavna crkva Moskovske patrijaršije, poluautonomna crkva Ruske pravoslavne crkve.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Saborna crkva Aleksandra Nevskog u Talinu, podignuta krajem 19. veka.

Pravoslavlje su najverovatnije prvi uveli u periodu od 10. do 12. veka misionara iz Novgoroda i Pskova koji su delovali među Estoncima u jugoistočnim predelima. Prvo pominjanje pravoslavne zajednice u Estoniji datira iz 1030. godine.[5] Oko 600. godine nove ere na istočnoj strani brda Tome (Toomemägi) Estonci su osnovali grad Tarbatu (savremeni Tartu). Godine 1030. kijevski knez Jaroslav Mudri izvršio je prepad na Tarbatu i sagradio svoje utvrđenje zvano Jurjev, kao i, navodno, kongregaciju u crkvi posvećenoj njegovom svecu zaštitniku, Svetom Georgiju. Kongregacija je možda opstala do 1061. godine, kada je, prema hronikama, Jurjev spaljen do temelja, a pravoslavni hrišćani proterani.

Kao rezultat baltičkih krstaških ratova početkom 13. veka, severnu Estoniju je osvojila Danska, a južni deo zemlje Tevtonski red, a kasnije i Livonijsko bratstvo mača, a time je cela današnja Estonija pala pod kontrolu zapadnog hrišćanstva. Međutim, ruski trgovci iz Novgoroda i Pskova su kasnije osnovali male pravoslavne zajednice u nekoliko estonskih gradova.[5] Jednu takvu zajednicu Nemci su 1472. godine proterali iz grada Dorpata (Tartu), i ubili njihovog sveštenika Isidora zajedno sa nizom pravoslavnih vernika (pomen ove grupe je 8. januara).[6]

Malo se zna o istoriji crkve na tom području sve do 17. i 18. veka, kada su mnogi staroverci pobegli iz Rusije da bi izbegli liturgijske reforme koje je uveo patrijarh Ruske pravoslavne crkve Nikon.[7]

U 18. i 19. veku, Estonija je bila deo Ruskog carstva, nakon što ju je Švedsko carstvo predalo 1721. nakon poraza u Velikom severnom ratu. Tokom 1800-ih, značajan broj estonskih seljaka prešao je u carsku pravoslavnu veru u (neostvarenoj) nadi da će biti nagrađeni zemljom.[8] Ovo je dovelo do osnivanja biskupije u Rigi (u modernoj Letoniji) od strane Ruske pravoslavne crkve 1850.[5] Krajem 19. veka uveden je talas rusifikacije, podržan od ruske hijerarhije, ali ne i od lokalnog estonskog sveštenstva. Otprilike u to vreme izgrađeni su Saborna crkva Svetog Aleksandra Nevskog u Talinu i manastir Puhtica u Kuremaeu.[6]

Put do autonomije[uredi | uredi izvor]

Kako je estonski nacionalizam stalno rastao tokom 19. veka, estonsko sveštenstvo je takođe težilo ka većoj nezavisnosti, počevši od estonske biskupije koja je imala sedište u Talinu na čelu sa estonskim biskupom.[9] 1917. plenarno veće izabralo je Pavla Kulbuša (Platona), sveštenika estonske pravoslavne zajednice u Sankt Peterburgu, za biskupa Talina.[10] Upornog zagovornika nezavisnosti, dve godine kasnije je pogubila Crvena armija tokom estonskog rata za nezavisnost.[6]

Manastir Puhtica u Kuremaeu, istočna Estonija.

Nakon ruskog priznanja nezavisne estonske države, patrijarh Ruske pravoslavne crkve Tihon je 1920. godine priznao Estonsku apostolsku pravoslavnu crkvu kao autonomnu u ekonomskim, administrativnim i obrazovnim pitanjima i dao joj privremenu autokefalnost. Arhiepiskop Aleksandar Paulus je izabran i hirotonisan za Mitropolita Talina i cele Estonije, poglavara Estonske apostolske pravoslavne crkve.[6]

Pre toga, Sovjetska Rusija je usvojila marksističko-lenjinističku ideologiju koja je kao ideološki cilj imala eliminaciju religije i njenu zamenu državnim ateizmom.[11] Kao odgovor, patrijarh Tihon je izopštio sovjetsko rukovodstvo 1918. godine, što je dovelo do perioda intenzivnog progona hrišćana Ruske pravoslavne crkve.[12] U aprilu 1922. Tihon je zatvoren,[13] a estonsko sveštenstvo je izgubilo vezu sa Moskovskom patrijaršijom. Septembra 1922. Savet Estonske apostolske pravoslavne crkve uputio je peticiju carigradskom patrijarhu Meletiju da: (1) prenese kontrolu nad estonskom crkvom sa Ruske pravoslavne crkve na Carigradsku patrijaršiju i (2) razjasni status estonske crkve. Carigradska patrijaršija je 1923. godine izdala tomos (crkveni akt) kojim je Estonska apostolska pravoslavna crkva pala pod jurisdikciju Carigrada i dala joj autonomiju, ali ne i punu autokefalnost.[5][14]

Godine 1935. crkva je pravno registrovala svoj status kod države pod imenom Estonska apostolska pravoslavna crkva.[15] Ovo je kasnije imalo važne pravne posledice.

Estonska crkva je ostala pod Carigradskom patrijaršijom sve do Drugog svetskog rata. U to vreme, otprilike jedna petina ukupnog stanovništva Estonije bili su pravoslavni hrišćani, uključujući Konstantina Patsa, prvog predsednika Estonije.[16] Postojalo je preko 210.000 pristalica (uglavnom etničkih Estonaca), tri episkopa, 156 parohija, 131 sveštenik, 19 đakona i katedra za pravoslavlje na Bogoslovskom fakultetu Univerziteta u Tartuu. Među značajnim pravoslavnim ustanovama spadali su Pskovsko-pečerski manastir u Pečoriju, dva manastira — u Narvi i Kuremaeu, manastir u Talinu i bogoslovija u Pečoriju.[17]

Sovjetska okupacija[uredi | uredi izvor]

Godine 1940, Estonija je postala konstitutivna republika Sovjetskog Saveza, kao deo tajnog sporazuma o podeli teritorije u nemačko-sovjetskom paktu o nenapadanju iz avgusta 1939. Tokom sovjetske ere, odluka estonske crkve da raskine sa Moskvom u korist Konstantinopolja proglašena je nezakonitom. Samim tim, crkva je izgubila autonomiju i pripojena je Ruskoj pravoslavnoj crkvi 28. februara 1941.[14] Više od polovine estonskog pravoslavnog sveštenstva podnelo je ostavke u znak protesta.[5]

Ovaj aranžman se pokazao kratkotrajnim, pošto je nacistička Nemačka napala Estoniju u julu 1941. Ovo je pokrenulo prvi raskol u istoriji estonskog pravoslavlja; 1942. crkva je proglasila autonomiju i obnovila odnose sa Carigradskom patrijaršijom, ali je estonska biskupija Narva, uglavnom naseljena etničkim Rusima, zadržala svoju vezu sa Ruskom pravoslavnom crkvom.[5][14]

Početkom 1944. godine, ruska Crvena armija je potisnula nemačke trupe na estonsku granicu. Pošto je sovjetska reokupacija bila neminovna, procenjuje se da je oko 100.000 ljudi pobeglo iz Estonije. Među njima je bio i mitropolit Aleksandar, koji je sa oko 20 sveštenika osnovao Estonsku apostolsku pravoslavnu crkvu u egzilu u Stokholmu. Tamo je u egzilu služio za oko 10.000 estonskih pravoslavnih hrišćana širom sveta.[17]

Uprkos snažnom otporu nemačkih trupa u povlačenju i estonskih nacionalista, Sovjetski Savez je ponovo uspostavio kontrolu nad Estonijom do jeseni 1944. Godine 1945. Moskovska patrijaršija je likvidirala Estonsku apostolsku pravoslavnu crkvu, otpuštajući preostalo sveštenstvo i spajajući sve estonske zajednice u jedinstvenu eparhiju u okviru Ruske pravoslavne crkve.[14]

Estonska pravoslavna crkva ostala je podeljena sve dok je Estonija bila država članica Sovjetskog Saveza, skoro pola veka. Pre svoje smrti 1953. godine, mitropolit Aleksandar je osnovao svoju kongregaciju kao egzarhat pod Carigradom. Sinod je organizovan u Švedskoj 1958. da bi se održao kontinuitet crkve u egzilu. Unutar Estonije crkva je nastavila kao eparhija Ruske pravoslavne crkve.[9][18] Godine 1978, na zahtev Ruske pravoslavne crkve, Carigradska vaseljenska patrijaršija je izdala tomos koji je proglasio autonomiju iz 1923. godine „neoperativnom“, što znači da je Konstantinopolj priznao nemogućnost autonomne pravoslavne crkve da deluje u okviru Estonske Sovjetske Socijalističke Republike.[15][17]

Estonska nezavisnost i imovinska reforma[uredi | uredi izvor]

Estonija je 20. avgusta 1991. proglasila nezavisnost od raspadajućeg Sovjetskog Saveza, obnavljajući parlamentarnu vladu od pre 1940. godine. Ubrzo su nastale podele unutar pravoslavne zajednice; jedni su želeli da ostanu pod Moskovskom patrijaršijom, dok su drugi želeli da ponovo uspostave autonomnu crkvu pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije.[14]

Postojao je i pravni aspekt ovog pitanja. Nakon što je postala nezavisna, Estonija je započela program imovinske reforme – to jest, vraćanje imovine eksproprisane od strane Sovjeta tokom okupacije. Ali koja je crkva – ona u egzilu, pod Carigradom, ili ona u Estoniji, pod Moskvom – bila prava Estonska pravoslavna crkva?[18][19]

Početkom 1993. godine, estonski parlament je usvojio Zakon o crkvama i kongregacijama, koji je zahtevao da se sve verske institucije ponovo registruju u Ministarstvu unutrašnjih poslova. U avgustu iste godine, crkva u egzilu registrovala je statut iz 1935. godine, što znači da je sebe smatrala nastavkom prvobitne Estonske apostolske pravoslavne crkve. U novembru je eparhija predvođena Moskvom pokušala da registruje isti statut iz 1935. godine, ali je odbijena. Kao odgovor, eparhija je tužila, pokušavajući da utvrdi da je ona, a ne crkva u egzilu, održala kontinuitet Estonske apostolske pravoslavne crkve tokom sovjetske okupacije. Sud je odbio ovaj pokušaj, presudivši da je crkva u egzilu zaista bila legitimni naslednik pravoslavne crkve u postsovjetskoj Estoniji, čime je Estonska apostolska pravoslavna crkva jedini zakonski naslednik sve imovine pravoslavne crkve u Estoniji pre 1940. godine.[18][19]

Moskovska patrijaršija se oštro protivila ovoj presudi. Naročitu zabrinutost izazivalo je oko 20 crkava – izgrađenih pre 1940-ih, a samim tim i pravno vlasništvo Estonske apostolske pravoslavne crkve – kojima je upravljala eparhija predvođena Moskvom.[18] U februaru 1996. godine, Carigradska patrijaršija je ponovo uspostavila tomos iz 1923. kojim je Estonskoj apostolskoj pravoslavnoj crkvi dodeljena autonomija i uspostavljena kanonska podređenost Vaseljenskoj patrijaršiji, navodeći da se tomos, iako je proglašen nefunkcionalnim 1978. godine, ne smatra se nevažećim. ili opozvanim“.[15] Moskovska patrijaršija, čiji je patrijarh Aleksej II, rođen u Estoniji, i svoju rodnu Estoniju je smatrao delom svoje kanonske teritorije, naglo je prekinula odnose sa Carigradom, uključujući prekid opštenja između crkava.[17] 

Odnosi između sukobljenih Patrijaršija obnovljeni su tri meseca kasnije, nakon što je na sastancima u Cirihu postignut sledeći dogovor: i autonomna crkva i ruska eparhija mogle su da deluju paralelno unutar Estonije, a pojedinim parohijama i sveštenstvu je bilo dozvoljeno da biraju koju jurisdikciju će slediti.[9][17] Održan je referendum i većina parohija (54 od 84, uglavnom po etničkoj liniji) izabrala je autonomnu Estonsku apostolsku pravoslavnu crkvu, iako je većina parohijana podržala Moskovsku patrijaršiju.[20]

Ruska eparhija je nastavila kampanju traženja pravnog nasledstva do 2001. godine, kada je odustala od pokušaja da registruje statut iz 1935. godine, i umesto toga se obratila Ministarstvu unutrašnjih poslova pod nazivom „Estonska pravoslavna crkva Moskovske patrijaršije“. Estonska apostolska pravoslavna crkva je protestovala, rekavši da je naziv previše sličan „Estonskoj apostolskoj pravoslavnoj crkvi“. U početku je vlada stala na stranu Estonske apostolske pravoslavne crkve, koja je umesto toga predložila nazive kao što su „Ruska pravoslavna crkva u Estoniji“ ili „Eparhija Ruske pravoslavne crkve“. Estonsko poslovno udruženje je ubrzo lobiralo u ime Moskovske patrijaršije, jer su ih izjave ruskih zvaničnika navele da veruju da će povoljna registracija dovesti do smanjenja carinskih tarifa na estonsko-rusku trgovinu. Napor je uspeo i 17. aprila 2002. godine ruska eparhija je registrovana kao Estonska pravoslavna crkva (Moskovske patrijaršije). Međutim, ovo nije dovelo do smanjenja tarifa za koje su se nadali.[21]

Crkva danas[uredi | uredi izvor]

Pravoslavna zajednica u Estoniji, koja je činila oko 16,5% ukupnog stanovništva 2011. godine, i koja je postala najveća hrišćanska denominacija u zemlji iznad luteranizma po prvi put u modernoj istoriji zemlje,[22][23] ostaje podeljena, sa većinom vernika (uglavnom etnički Rusi) koji su ostali pod Moskvom. Prema vladinom izveštaju iz 2004. godine, oko 20.000 vernika (uglavnom etničkih Estonaca) u 54 parohije su deo Estonske apostolske pravoslavne autonomne crkve pod Carigradom, dok je 150.000 vernika u 30 parohija, zajedno sa monaškom zajednicom Puhtica, pod Moskovskom patrijaršijom.[24]

Pitanja oko vlasništva nad imovinom su uglavnom rešena. Estonska apostolska pravoslavna crkva se 2002. godine složila da prenese vlasništvo nad crkvama koje koristi Estonska pravoslavna crkva (Moskovske patrijaršije) na državu, koja bi zauzvrat izdala 50-godišnji zakup imovine Estonskoj pravoslavnoj crkvi Moskovske patrijaršije.[24] Zauzvrat, država je pristala da obnovi crkve Estonske apostolske pravoslavne crkve.[21]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Statistical database: Population Census 2000 – Religious affiliation”. Statistics Estonia. 22. 10. 2002. Arhivirano iz originala 15. 5. 2011. g. Pristupljeno 2011-02-18. 
  2. ^ „PC0454: AT LEAST 15-YEAR-OLD PERSONS BY RELIGION, SEX, AGE GROUP, ETHNIC NATIONALITY AND COUNTY, 31 DECEMBER 2011”. Statistics Estonia. 31. 12. 2011. Pristupljeno 9. 1. 2014. 
  3. ^ „PHC 2011: over a quarter of the population are affiliated with a particular religion”. Statistics Estonia. 29. 4. 2013. Arhivirano iz originala 24. 11. 2017. g. Pristupljeno 9. 1. 2014. 
  4. ^ „Population By Religious Affiliation And Ethnic Nationality”. Statistics Estonia. 22. 10. 2002. Arhivirano iz originala 17. 8. 2011. g. Pristupljeno 2011-07-11. 
  5. ^ a b v g d đ Toom, Tarmo. "Estonia, Orthodox Church in", The Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity, p.226-8, Wiley-Blackwell Publishing, 2011.
  6. ^ a b v g Historical background of Orthodoxy in Estonia Arhivirano 2016-08-11 na sajtu Wayback Machine, Estonian Orthodox Church of Moscow Patriarchate website.
  7. ^ Russian Old Believers in Estonia Arhivirano 2011-07-20 na sajtu Wayback Machine, Estonia.eu website.
  8. ^ "Orthodoxy" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. maj 2018), Estonica - Encyclopedia about Estonia, Estonian Institute.
  9. ^ a b v A Brief History of the Orthodox Church of Estonia Arhivirano 2011-09-28 na sajtu Wayback Machine, Orthodox Church of Estonia website.
  10. ^ Poska, Jüri. "Bishop Platon - His Life And Martyrdom", Estonian Apostolic Orthodox Church website.
  11. ^ Lenin, Vladimir Ilyich. "The Attitude of the Workers' Party to Religion", Proletary, No.45, May 13 (26), 1909.
  12. ^ Pospielovsky, Dimitry V. The Russian Church Under the Soviet Regime, 1917-1983, ch.2, St Vladimir's Seminary Press, Crestwood NY, 1984.
  13. ^ "Glorification of St Tikhon, the Apostle to America", Orthodox Church in America website.
  14. ^ a b v g d Ringvee, Ringo. "History of the controversy" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. maj 2021), Estonica - Encyclopedia about Estonia, Estonian Institute.
  15. ^ a b v Patriarch Bartholomew I of Constantinople. "Patriarchal and Synodical Act Concerning the Reactivation of the Patriarchal and Synodical Tomos of 1923 Regarding the Orthodox Metropolitanate of Estonia", February 20, 1996.
  16. ^ Huang, Mel. "Estonia", Eastern Europe: an introduction to the people, lands, and culture, Volume 1, p.65, ABC-CLIO Inc., 2006.
  17. ^ a b v g d "The Estonian Apostolic Orthodox Church" Arhivirano 2013-11-03 na sajtu Wayback Machine, Catholic Near East Welfare Association website.
  18. ^ a b v g Mite, Valentinas. "Estonia: Two Branches of Orthodox Church Seeking to Live in One Country", Radio Free Europe/Radio Liberty archives, May 10, 2002.
  19. ^ a b Ringvee, Ringo. "The Eastern Orthodox Church in the newly independent Estonia — the second act of the controversy" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. novembar 2020), Estonica - Encyclopedia about Estonia, Estonian Institute.
  20. ^ Rimestad, Sebastian. "Estonian Orthodoxy in the 1990s" Arhivirano 2011-09-28 na sajtu Wayback Machine, Orthodox Church of Estonia website.
  21. ^ a b Ringvee, Ringo. "Possible solutions to the conflict" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. oktobar 2018), Estonica - Encyclopedia about Estonia, Estonian Institute.
  22. ^ „PC0454: AT LEAST 15-YEAR-OLD PERSONS BY RELIGION, SEX, AGE GROUP, ETHNIC NATIONALITY AND COUNTY, 31 DECEMBER 2011”. Statistics Estonia. 31. 12. 2011. Pristupljeno 9. 1. 2014. 
  23. ^ „PHC 2011: over a quarter of the population are affiliated with a particular religion”. Statistics Estonia. 29. 4. 2013. Arhivirano iz originala 24. 11. 2017. g. Pristupljeno 9. 1. 2014. 
  24. ^ a b Senate Committee on Foreign Relations. "Estonia", Annual Report on International Religious Freedom, 2004, p.324, Government Printing Office, 2005.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Православље_у_Естонији&oldid=27823549”