Prelazak Rajne 406.

Prelazak Rajne 406. (nem. Rheinübergang von 406) je naziv za masovni prelaz reke Rajne od strane germanskih naroda Vandala, Alana i Sveva 406. (ili 405.) i početak invazije tadašnje Galije, a koji se tradicionalno uzima kao konačni kolaps dotadašnjeg rimskog Limesa, odnosno početak procesa koji će dovesti do pada Zapadnog rimskog carstva.

Rajna, koja je od 1. veka ustanovljena kao granica Rimskog carstva je i ranije više puta bila prelažena od strane germanskih napadača, ali su Rimljani u pravilu bili u stanju suzbiti te napade, odnosno proterati Germane sa druge strane granice. To se nastavilo čak i kada je Rimsko carstvo značajno oslabilo, tako da je Julijan Apostata pola veka ranije kod Argentoratuma uspeo proterati Alemane. Međutim, dalje slabljenje Carstva, a zajedno sa njime i opadanje morala i borbene kvalitete rimskih trupa je teralo rimske careve da varvarske napade, a što je uključivalo područje Rajne, suzbijaju i potkupljivanjem varvarskih poglavica, odnosno uzimanjem varvara u vojnu službu, pa čak i njihovim naseljavanjem graničnih područja koja je trebalo da brane. U 4. veku su na taj način kao federati kooptirani Franci, koji su se naselili na levoj obali Rajne, odnosno na području današnje južne Nizozemske.

Takva politika se, međutim, pokazala neadekvatnom za okolnosti koje je u poslednjoj četvrtini 4. veka izazvala invazija Huna u istočnu Evropu, koja je naterala tamošnje Gote da utočište potraže na zapadu i tako započela lančanu reakciju poznatu kao Velika seoba naroda. Rimska je granica već kolabirala na Dunavu kada su Vizigoti u bici kod Hadrijanopolja i gotskom ratu izborili pravo da se trajno naseljavaju unutar rimskih granica stvorivši svojevrsnu "državu u državi" i davši tako primer svojim varvarskim susedima i sunarodnicima. Vizigoti su na istočnom Balkanu 395. digli ustanak protiv rimske vlasti i pokrenuli veliku migraciju na zapad koja je koincidirala sa podelom Carstva na Zapadno i Istočno, pri čemu je zapadna polovina bila siromašnija i kao takva manje sposobna odupreti se sve brojnijim i odlučnijim napadačima. Vizigoti su tako osvojili najveći deo zapadnorimskih područja u Iliriku, dok su severno od njih na zapadnorimske granice napadali Vandali. Iako je zapadnorimska vojska pod Stilihonom 402. i 403. uspeli zaustaviti vizigotski proboj na zapad u Italiju, bila je previše iscrpljena da bi mogla zaustaviti slične napade na severnim granicama.

Prema navodima istoričara Prospera Akvitanskog, prelazak Rajne se dogodio na poslednji dan, odnosno 31. decembra godine 406. Savremeni istoričari pretpostavljaju da se za prelazak koristio jedan od tada postojećih rimskih mostova, ili da je površina reke bila zamrznuta. Nekoliko meseci ranije, u avgustu 406. je došlo do velike provale germanskih plemena, najverovatnije Vandala pod Radagajstom u Italiju, a koje je zapadnorimski vojskovođa Stilihon razbio uz pomoć Huna. Kada su se pak Vandali i njihovi saveznici, koje je vodio kralj Godigisel, pojavili na rimskoj granici, tamošnje rimski garnizoni, čije je ljudstvo bilo na jugu pod Stilihonom, nije im se moglo suprotstaviti. Jedini otpor su, prema navodima tadašnjih istoričara, pružile lokalne franačke milicije koje su uspele ubiti Godigisela, ali ne i zaustaviti napadače. Nakon toga više ništa nije stajalo na putu velikoj germanskoj hordi koja je mogla slobodno pljačkati i pustošiti područja Galije.

Ranije kada bi se dogodio takav proboj rimskih granica, kriza je bila privremenog karaktera te bi se otklonila uspešnom rimskom protivofanzivom, potkupljivanjem napadača ili jednostavno tako što bi se napadači zadovoljili pljačkom i vratili na drugu stranu granice. Ovaj put, međutim, Germani su bili motivirani pritiskom od strane Huna te su nameravali trajno ostati u novoosvojenim područjima, odnosno nastavili su se kretati na zapad i jug. Zapadnorimska vlast, pak, više nije bila u stanju reagovati; godine 408. je ubijen Stilihon, jedini vojskovođa sa dovoljno autoriteta i talenta da ih vojno suzbije, a godine 410. su Vizigoti zauzeli i opustošili Rim, uzrokovavši potpuni finansijski i politički kolaps carskih institucija. Germanska plemena u Galiji su tako de facto osvojila Galiju, i jedino ih je nedostatak interesa da nametnu svoje političke institucije sprečio da tada u potpunosti unište Zapadno carstvo.

Migracija se nastavila i do 409. su Vandali, Alani i Svevi došli do Hispanije, gde će im se kasnije pridružiti i Vizigoti nakon pljačkanja Italije. Na područjima kroz koja su prolazili su lokalni rimski funkcionari pokušavali pronaći modus vivendi sa osvajačima ili, ostavljeni sami sebi, stvoriti vlastite mini-države u nedostatku efikasne centralne vlasti. Kolaps na Kontinentu izazvan germanskom invazijom je, pak, učinio rimsku vlast nad Britanijom neizdržljivom, te su se oko 410. odatle povukle poslednje rimske trupe. Vandali koji su prešli Rajnu su, pak, iz Hispanije nastavili migraciju te prešli u severnu Afriku 429. gde će stvoriti novu državu i tako dodatno ubrzati konačni slom Zapadnog rimskog carstva.

406. ili 405?

U članku Majkla Kulikovskog izneta je tvrdnja da verzija događaja o prelasku 31. decembra 406. ima manjkavosti i da je njegov zaključak da je datum prelazka 31. decembra 405. godine više u skladu sa hronologijom događaja.

Datum 31. decembar 406. daje Prosper Akvitanski u svojoj godinu-po-godinu hronici: „U šestoj godini konzulstva Arkadija i Proba, Vandali i Alani su došli u Galiju, prešavši Rajne, dan pre januarskih kalendi" Šesta godina Arkadijevog konzulstva, sa Probom kao svojim ko-konzulom, odgovara 406. godini. Prosper je istakao Radagajstova invazija Italije najznačajniji događaj prethodne godine i ispravno navodi sledeću godinu (407) kao godinu Konstantinove uzurpacije. Kulikovski tvrdi da je zbog prirode svog dela koje nije dopuštalo da neke godine ostanu prazne, Prosper jednostavno ove događaje podelio u tri uzastopne godine, a da je istu stvar radio u drugim delovima hronike.

Ako se uzme u obzir tradicionalni datum od 31. decembra 406. neki istoričari objašnjavaju Stilihonovu neaktivnost njegovim ambivicijama u Iliriku. Ako se uzme datum od 31. decembra 405. Stilihon je tada bio u Tusciji potpuno zaokupljen borbom protiv Radagajsta, koji nije bio konačno potučen i pogubljen do avgusta 406. Kulikovski takođe stavlja aklamaciju prvih uzurpatora u Britaniji kao reakciju na varvarskim prisustvo u Galiji, nakon germanskog prelaska Rajne.

Literatura

• Drinkwater, John F., "The usurpers Constantine III (407-411) and Jovinus (411-413)", Britannia 29 (1998), 269-98.
• Heather, Peter (2006). The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians (2nd izd.). New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-515954-7. 
• Kulikowski, Michael, "Barbarians in Gaul, Usurpers in Britain", Britannia 31 (2000), 325-345.