Prizrenski sandžak
| Prizrenski sandžak Prizren Sancağı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1455.—1912. | |||||||||
.svg) Prizrenski sandžak oko 1900. godine (označen najtamnijom zelenom nijansom) | |||||||||
| Glavni grad | Prizren | ||||||||
| Regija | Jugoistočna Evropa | ||||||||
| Zemlja |  Osmansko carstvo | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | Bivša pokrajina | ||||||||
| Vladavina | |||||||||
| • Oblik | Begovat | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 1455. | ||||||||
• Ukinuto | 1912. | ||||||||
| |||||||||
.jpg)
Prizrenski sandžak (tur. Prizren Sancağı, alb. Sanxhaku i Prizrenit) je bio sandžak (upravna jedinica) Osmanskog carstva na području južne Metohije i okolnih oblasti. Postojao je u razdoblju od 1455. do 1912. godine, sa središtem u gradu Prizrenu. Bio je u sastavu Rumelijskog pašaluka sve do druge polovine 19. veka kada je pripadao prvo Skadarskom, potom Prizrenskom i na kraju Kosovskom vilajetu.[1][2][3][4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Tokom 1455. godine, južni delovi Srpske despotovine potpali su pod osmansku vlast, nakon čega je došlo do podele dotadašnjeg Vukovog vilajeta (prvobitna omanska administrativna jedinica) na dva sandžaka: Vučitrnski (za oblast Kosova) i Prizrenski (za oblast Metohije). U sastavu Prizrenskog sandžaka tada je bila i Pećka nahija, koja je obuhvatala severni deo Metohije (stara oblast Hvosno), ali to područje je nakon osmanskog osvajanja Skadra (1479) priključeno novostvorenom Skadarskom sandžaku, čime je područje Prizrenskog sandžaka svedeno prvenstveno na južni deo Metohije.[5]
U vreme uspostavljanja turske vlasti, znatnu većinu stanovništva na području Prizrenskog sandžaka činili su pravoslavni Srbi, dok su manji deo činili etnički Vlasi i Arbanasi. Sredinom 16. veka, zaslugom srpskog patrijarha Makarija I, izvršena je obnova Srpske patrijaršije (1557) u čijem se sastavu nalazila i pravoslavna Prizrenska eparhija.[6] Prema turskom popisnom defteru iz 1571. godine, na području ovog sandžaka postojalo je pet nahija: Prizren, Hoča, Žežna, Trgovište i Bihor.[7]
Tokom Bečkog rata (1683-1699) celokupno područje Metohije bilo je zahvaćeno ratnim vihorom. Na vest o približavanju habzburške vojske, pravoslavni Srbi sa tog područja odmetnuli su se od turske vlasti i pristali uz habzburšku vojsku. Srpski patrijarh Arsenije III je 1689. godine došao u tek oslobođeni Prizren radi savetovanja sa austrijskim vojskovođama i ustaničkim prvacima. Iako je hrišćanska vojska tada zauzela veliki deo Prizrenskog sandžaka, turska vojska je tokom 1690. godine uspela da povrati vlast u toj oblasti.[8][9]
Tada je došlo do velike odmazde nad hrišćanskim stanovništvom, čime je izazvana Velika seoba Srba, tokom koje je znatan deo srpskog stanovništva napustio područje Prizrenskog sandžaka. Slično se ponovilo za vreme Austrijsko-turskog rata (1737-1739), kada su mnogi metohijski Srbi izbegli zajeno sa srpskim patrijarhom Arsenijem IV. Istovremeno sa odlivom srpskog stanovništva, na podrućju Prizrenskog sandžaka se odvijao stalni priliv Albanaca čime je došlo do velikih promena u etničkoj strukturi te oblasti.
Od osnivanja 1455. godine pa sve do druge polovine 19. veka, Prizrenski sandžak je bio u sastavu Rumelijskog pašaluka. Nakon raznih upravnih promena, ovaj sandžak je 1867. godine zajedno sa Debarskim sandžakom i Skadarskim sandžakom uključen u sastav novostvorenog Skadarskog vilajeta. Nedugo potom, stvoren je poseban Prizrenski vilajet (1871), koji je pored samog Prizrenskog sandžaka obuhvatao i sandžake: Debarski, Skopski i Niški.[10][11]
Sve ove oblasti su 1877. godine priključene novostvorenom Kosovskom vilajetu.[12] Uprkos znatnim promenama koje su sprovedene tokom 1878. godine, Prizrenski sandžak je ostao u sastavu Kosovskog vilajeta. Za razliku od severozapadnih oblasti Kosovskog vilajeta u kojima je postojalo značajno austrougarsko vojno prisustvo, područje Prizrenskog sandžaka nalatilo se pod potpunom turskom vlašću.[13][12]
Tokom Prvog balkanskog rata (1912-1913), celokupno područje Prizrenskog sandžaka oslobodile su vojske Srbije i Crne Gore. Prema međusobnom sporazumu, Prizren je tada pripao Crnoj Gori, manji deo dotadašnjeg Prizrenskog sandžaka je pripao Crnoj Gori, dok je deo priključen novostvorenoj Albaniji. Granična linija između Srbije i Crne Gore na području Metohije konačno je određena međudržavnim sporazumom o razgraničenju, koji je sklopljen 12. novembra 1913. godine.[14][15]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Srpski patrijarh Makarije I, obnovitelj Srpske patrijaršije -
Srpska patrijaršija u 16. i 17. veku -
Srpski patrijarh Arsenije III, predvodnik Velike seobe Srba
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Zirojević 1968, str. 103-120.
- ^ Zirojević 1972, str. 263-275.
- ^ Katić 2010.
- ^ Yücel 2010, str. 114–146.
- ^ Katić 2020.
- ^ Zirojević 1990, str. 133-141.
- ^ Katić 2010, str. 8.
- ^ Stanojević 1976.
- ^ Veselinović 1993, str. 491-574.
- ^ Kaleši & Kornrumpf 1967, str. 71-124.
- ^ Yücel 2010, str. 126.
- ^ a b Jagodić 2009.
- ^ Stojančević 1994.
- ^ Jagodić 2010, str. 31.
- ^ Jagodić 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ağanoğlu, Yıldırım (2000). Salnâme-i Vilâyet-i Kosova: Yedinci defa olarak vilâyet matbaasında tab olunmuştur: 1896 (hicri 1314) Kosova vilâyet-i salnâmesi (Üsküp, Priştine, Prizren, İpek, Yenipazar, Taşlıca). İstanbul: Rumeli Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği.
- Amedoski, Dragana (2014). „Sokolari Sandžaka Kruševac, Vučitrn, Prizren i Skadar 1673.” (PDF). Vojnoistorijski glasnik. 64 (2): 237—250.
- Veselinović, Rajko (1993). „Srbi u Velikom ratu 1683-1699”. Istorija srpskog naroda. 3 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 491—574.
- Zirojević, Olga (1968). „Vučitrnski i Prizrenski sandžak u svetlosti turskog popisa 1530/31. godine”. Gjurmime albanologjike: Albanološka istraživanja. 7 (2): 103—120.
- Zirojević, Olga (1972). „Vučitrnski i Prizrenski sandžak u vreme vladavine Sulejmana Veličanstvenog”. Istorijski časopis. 19: 263—275.
- Zirojević, Olga (1974). Tursko vojno uređenje u Srbiji (1459-1683). Beograd: Istorijski institut.
- Zirojević, Olga (1990). „Crkve i manastiri u Prizrenskom sandžaku”. Kosovsko-metohijski zbornik. 1: 133—141.
- Zirojević, Olga (1995). Srbija pod turskom vlašću (1450-1804) (1. izd.). Novi Pazar: Damad.
- Jagodić, Miloš (2009). Srpsko-albanski odnosi u Kosovskom vilajetu (1878-1912). Beograd: Zavod za udžbenike.
- Jagodić, Miloš (2010). Uređenje oslobođenih oblasti Srbije 1912—1914: Pravni okvir. Beograd: Istorijski institut.
- Jagodić, Miloš (2013). Novi krajevi Srbije (1912-1915). Beograd: Filozofski fakultet.
- Kaleši, Hasan; Kornrumpf, Hans-Jürgen (1967). „Prizrenski vilajet prema salnamama Prizrenskog vilajeta za 1873. i 1874. godinu”. Përparimi: revistë kulturore. 13: 71—124.
- Katić, Tatjana (2006). „Trgovište u osmanskim popisima Prizrenskog sandžaka iz 1530, s. 1550. i 1571. godine” (PDF). Mešovita građa (Miscellanea). 27: 163—174.
- Katić, Tatjana (2010). Opširni popis Prizrenskog sandžaka iz 1571. godine (PDF). Beograd: Istorijski institut.
- Katić, Tatjana (2020). Vojnučki defter iz 1455. godine za sandžake Kruševac, Vučitrn, Prizren i vilajete Zvečan, Jeleč, Ras, Senice i Hodided (PDF). Beograd: Istorijski institut.
- Mikić, Đorđe (1983). „Politička, kulturna i privredna stremljenja”. Istorija srpskog naroda. 6 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 291—315.
- Mikić, Đorđe (1983). „Između balkanskih suseda i velikih sila”. Istorija srpskog naroda. 6 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 316—329.
- Mikić, Đorđe (1983). „Pod mladoturcima”. Istorija srpskog naroda. 6 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 330—348.
- Rakočević, Novica (1983). „Političke i društvene prilike”. Istorija srpskog naroda. 6 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 263—290.
- Samardžić, Radovan (1993). „Srpski narod pod turskom vlašću”. Istorija srpskog naroda. 3 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—114.
- Stanojević, Gligor (1976). Srbija u vreme Bečkog rata 1683-1699. Beograd: Nolit.
- Stojančević, Vladimir (1971). Južnoslovenski narodi u Osmanskom carstvu od Jedrenskog mira 1829. do Pariskog kongresa 1856. godine. Beograd: Izdavačko-štamparsko preduzeće PTT.* Stojančević, Vladimir (1981). „Srpski narod pod turskom vlašću u prvoj polovini XIX veka”. Istorija srpskog naroda. 5 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 213—248.
- Stojančević, Vladimir (1994). Kosovo i Metohija u srpsko-arbanaškim odnosima u XIX veku (1804-1878). Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti.
- Šabanović, Hazim (1952). „Upravna podjela jugoslovenskih zemalja pod turskom vladavinom do Karlovačkog mira 1699 godine”. Godišnjak Istoriskog društva Bosne i Hercegovine. 4: 171—204.
- Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine.
- Yücel, Yigit (2010). „Prizren Sancağı’nın Idarî Yapısı (1864–1912)”. History Studies. 2 (1): 114—146.