Pugačovljev ustanak

Pugačov ustanak
	; Pugačov u Kazanju
Vreme	1773 - 1775
Mesto	Ruska Imperija
Ishod	poraz ustanika
Sukobljene strane
Ruska Imperija	Ustanici
Komandanti i vođe
Vasilij Aleksejevič Kar ; Aleksandar Bibikov ; Petar Ivanovič Panin ; Ivan Ivanovič Miheljson	Jemeljan Pugačov

Pugačov ustanak je naziv za poslednju seljačku bunu u ruskoj istoriji. Vođen je od 1773. do 1775. godine, a naziv je dobio po svom vođi, donskom kozaku Jemeljanu Pugačovu. Završen je neuspehom.

Uvod[uredi | uredi izvor]

U drugoj polovini 18. veka u Rusiji su pod uticajem razvoja kapitalističkih odnosa znatno zaoštrene osnovne klasne suprotnosti, povećana je feudalno-spahijska eksploatacija. Seljaci se masovno vezuju za zemlju. Česti ratovi Rusije iscrpljuju pre svega seljake. Već početkom sedamdesetih godina 18. veka, u raznim delovima Rusije (Povolžju, Uralu, Centralnoj Rusiji) niču pobune i lokalni ustanci. Situacija je bila zrela za opšti ustanak - seljački rat.

Donski kozak Jemeljan Pugačov se 1773. godine proglasio carem Petrom III koji je ubijen još 1762. godine. Počeli su da mu se pridružuju jajicki kozaci, seljaci i Tatari. Sredinom septembra 1773. godine, Pugačov odred brojao je 80 ljudi. Dana 17. septembra Pugačov je izdao manifest kojim kozacima, Kalmancima i Tatarima obećava slobodu i zemlju. Time je praktično određen antifeudalni karakter ustanka. Dva dana kasnije, Pugačov je sa svojim odredom krenuo na Jajicki grad. Time je otpočeo Pugačov ustanak.

Opsada Orenburga[uredi | uredi izvor]

Jemeljan Pugačov, vođa seljačkog ustanka

Kada je Pugačov stigao pod Jajicki grad, njegov odred brojao je već 200 ljudi. Pugačov nije napao solidno utvrđeni grad već se uputio uz reku Jajik ka Orenburgu, vojnom i upravnom centru jugoistočnog dela Rusije. Posade gornjojajickih utvrđenja predavale su mu se bez borbe. Nakon nekoliko neuspešnih juriša na dobro utvrđeni Orenburg, Pugačov je pristupio opsadi. Ustanak se brzo širio te su se seljaci, fabrički radnici sa Urala, Tatari, Baškiri, Marijci i kozaci slivali u Pugačovu vojsku. Pugačov je decembra 1773. godine imao pred Orenburgom oko 30.000 ljudi. Seljaci su mu donosili hranu i odeću, a radnici sa Urala oružje i municiju. Tokom opsade Orenburga, Pugačov je u vojsku unese elemente organizovane oružane snage. Ustanike je grupisao u pukove i odrede; obrazovao je Državni vojni savet koji je vršio funkciju glavnog štaba, vrhovnog suda i organa za snabdevanje vojske.

Pošto je Pugačov sa glavnim snagama bio vezan za Orenburg, ostali frontovi bili su zanemarivani. I pored toga, ustanak se i dalje širio. Odredi su zauzimali gradove, sela, prekidali vezu sa administrativnim centrima i prestonicom. Čeljabinsk je zauzet januara 1774. godine. Potom je zauzet Kurgan. Na ustanak su se digli i seljaci Tjumenjskog te se on proširio i na Sibir. Duga opsada Orenburga omogućila je vlastima da organizuju i pojačaju snage i da se organizuju. Jake snage pod generalom Aleksandrom Bibikovim upućene su na Orenburg. Odlučujući sudar odigrao se 22. marta 1774. godine kod Tatiščeve u blizini Orenburga. U šestočasovnoj bici je Pugačov sa 9000 ljudi doživeo poraz od znatno nadmoćnijeg protivnika. Oko 2000 ustanika je ubijeno, a preko 4000 ranjeno ili zarobljeno. Ustanici su izgubili sve topove. Dana 1. aprila Pugačov je ponovo poražen kod Sakmarskog grada. Time je prinuđen da se sa manjim odredom prebaci na Ural. Time je završen prvi period rata.

Drugi period rata[uredi | uredi izvor]

Dolaskom Pugačova na Ural, ponovo se razbuktao ustanak u ovoj oblasti. Već u maju 1774. godine, ustanička vojska imala je oko 5000 ljudi. Pugačov je osvojio mnoga sela i gradove, kontrolisao komunikacije, ali je istovremeno izbegavao otvoreni sukob sa jačim kaznenim odredima. Pod narastajućim pritiskom moćnih carskih trupa, prinuđen je da napusti Ural i ode u Povolžje. U grad Kazanj ušao je 11. jula 1774. godine, ali nije uspeo da osvoji tvrđavu. Saznao je da se gradu približava jak odred te im je pošao u susret. U bici na Arskom polju (12. jul) teško je poražen. Tri dana kasnije došlo je do novog sudara u kome je Pugačov izgubio svu artiljeriju, oko 2000 ustanika je poginulo, a 5000 zarobljeno. Dva dana kasnije je Pugačov sa odredom od 500 ljudi prešao na desnu obalu Volge. Time je završen drugi period rata.

Gušenje ustanka[uredi | uredi izvor]

Povlačenje Pugačova desnom obalom Volge ubrzo se pretvorilo u veliko nastupanje. Njegova pojava oživela je pokret u gusto naseljenim oblastima. Na hiljade seljaka pridružilo se ustanicima. Ustanak se počeo širiti i u Nižnjegorodskoj i Voronješkoj oblasti. Spahije su panično napuštale svoja imanja. Očekujući Pugačov pohod na Moskvu, dvor se spremao za evakuaciju u Rigu. No Pugačov se nije uputio ka zapadu već je skrenuo ka jugu nameravajući da u oblasti Dona popuni svoju vojsku kozacima pa tek onda krene na Moskvu. Prešao je ogromno rastojanje za 21 dan - od Kazanja do Saratova. Dana 6. avgusta, ustanici ulaze u Saratov, a potom su se uputili na Caricin. U međuvremenu je dvor požurio da sklopi mir sa Turskom. Najveći deo vojnih snaga upućen je na Pugačova. Poslednja bitka ustanka vođena je 25. avgusta kod Solenikove Vatage, na 75 kilometara južno od Caricina. Ustanici su u potpunosti poraženi. Pugačov se sa malim odredom prebacio na levu obalu Volge. Jajicki kozaci su ga uhvatili i predali 14. septembra vlastima. Dana 10. januara 1775. ubijen je u Moskvi.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

Vojna enciklopedija, tom 8 (506)