Ratna bolnica u Valjevu

Ratna bolnica u Valjevu postala je simbol medicinske požrtvovanosti i humanosti tokom Prvog svetskog rata, bila je to najveća ratna bolnica u tom ratu. Valjevo po svom geografskom položaju i blizini samoj liniji fronta sasvim je prirodno postalo glavni centar za prijem ranjenika, velikog broja izbeglica, zarobljenika i obolelih. Ubrzo zbog loših higijenskih uslova, u dodiru sa neprijateljskim ranjenim vojnicima pojavljuje se pegavi tifus. Najveće zlo tog doba se širilo velikom brzinom, epidemija je odnela mnoge živote.

Pripreme za rat[uredi | uredi izvor]

Valjevo se svojim geografskim položajem samo nametnulo za centar svih zbivanja u Prvom svetskom ratu, pa tako i za sanitetski centar.

Srpska vlada planirala je da u slučaju rata koristi 11 opštinskih objekata sa 2210 bolesničkih kreveta.^[1] Razvojem situacije, događaji koji su usledili nakon toga doveli su do izmene prvobitnih planova, tako da su uoči rata u Valjevu postojale samo dve bolnice: Valjevska okružna bolnica sa upravnikom dr Selimirom Đorđevićem i Stalna vojna bolnica Drinske divizije, kojom je rukovodio major, dr Pavle Vojteh. Obe su imale skromne smeštajne mogućnosti.

Problem pored smeštajnih kapaciteta bilo je i ljudstvo. Srbija je imala oko 450 lekara na 4,5 miliona stanovnika. Po izbijanju tifusa, srpski sanitet je bio prinuđen da pozove strane lekarske misije u pomoć.^[2]

Početak rata[uredi | uredi izvor]

Austrougarska je napala kraljevinu Srbiju sa tri dobro pripremljene armije, tj. angažovala je celokupnu balkansku vojsku pod komandom feldmajstera Oskara Fon Poćoreka. Sa druge strane, kraljevina Srbija je u ovaj sukob ušla nespremna, u veoma teškom finansijskom stanju, i sa ogromnim ljudskim gubicima iz Balkanskih ratova, oskudicom u naoružanju i sanitetskom materijalu.

Kako su Austrougari iznenada napali preko Drine, umesto očekivanog napada preko Save i Dunava, došlo je do promene Srpskog ratnog plana. Cela komanda i vlada kraljevine Srbije premeštena je u Valjevo, a sam grad je postao velika bolnica.

Na samom početku rata građani su samoinicijativno organizovali Odbor za prijem ranjenika, preko koga je angažovan veliki broj dobrovoljaca, prvenstveno Valjevki. U Valjevu su se sabrali svi ranjenici, gde su lečeni, pružana im je hirurška pomoć, a potom teže povređeni upućivani su dalje, a lakši osposobljavani i vraćeni na front.^[3]

Valjevo- Grad bolnica[uredi | uredi izvor]

Nakon prvih velikih bitaka i pobeda Srpske vojske, pojavio se veliki broj ranjenika stacioniranih u Valjevu. Pristizanje i okupljanje vojnika, ranjenika i izbeglica uticala je da broj stanovnika dostigne cifru od 100.000, deset puta veću nego u mirnodopskim uslovima, a sam grad prema kazivanju dr Arčibalda Rajsa postane "glavni stan srpske vojske".^[4]

U takvim vrlo teškim uslovima počinju da rade i prve rezervne bolnice: Prva u zgradi vojne kasarne 17. puka, druga u artiljerijskoj kasarni, treća u kasarni 5. pešadijskog puka koja je od početka epidemije bila isključivo zarazna bolnica, i četvrta bolnica je bila u zgradi Gimnazije.^[5] Kako se sukob pojačavao, tako je sve veći broj ranjenika pristizao u Valjevo, pa su krajem septembra 1914. godine brojne kafane i hotelske prostorije stavljene na raspolaganje ranjenicima, a vlasnicima preostalih lokala u Valjevu naređuje se: „Da cele noći drže otvorene lokale kako ranjenici koji u toku noći dođu ne bi ostali na ulici“.^[6]

Ceo grad postao je bolnica. „Lako ranjeni su celog dana bili zakrčili valjevske ulice i prikupljali su se oko zavojišta radi previjanja, a u podne i uveče oko kazana ...“^[7], a teško ranjeni sa očajanjem su čekali na red da budu pregledani. Zbog toga, problem lakih ranjenika morao je da se rešava organizacijskim merama kao što su: odred lakih ranjenika, bolnica lakih ranjenika i slično.

Važno je napomenuti da je u Valjevu tad bilo samo 26 lekara i to od njih nije ni polovina pružala medicinsku pomoć, već je radila druge poslove u sanitetu. Prema broju ranjenika koji je često bio preko 8.000, trebalo je bar 150 lekara. Saveznici su u bolnicama od 2.000 postelja imali 30–40 lekara.^[8] Dodatan problem pored ranjenika napravila je i epidemija tifusa. Zato je Vlada Srbije bila prinuđena da u pomoć pozove strane lekarske misije.

Epidemija tifusa[uredi | uredi izvor]

Posle slavne pobede Srbije u Kolubarskoj bici, prilikom prodora Srpske vojske, vojnici su nailazili na bolnice Austrijskih vojnika koje su bile ostavljene sa teškim ranjenicima i bolesnicima. I njih je trebalo zbrinuti. U Valjevu je bilo oko 3.000 ranjenih i bolesnih Austrijanaca. Škole, kafane, magacini, pa čak i sređene štale bile su pretvorene u bolnice ili skloništa za ranjenike i bolesnike.^[9] Zbog nespremnosti srpskih lekara, nedostatka oprema i nehigijenskih uslova u dodiru sa Austrijancima pojavio se tifus. Oboleti u takvim uslovima značilo je sigurnu smrt, ali požrtvovani srpski lekari pružali su svoj maksimum da pomognu obolelim zarobljenicima i u tom dodiru sa zaraženima tifus je prenet na Srbe.

U Srbiji je bolovalo ukupno 500-600.000 stanovnika, a procenjuje se da je umrlo oko 135.000, od čega je 30.000 vojnika.

Strane lekarske misije[uredi | uredi izvor]

Na poziv vlade kraljevine Srbije odazvale su se mnoge strane lekarske misije, među prvima u pomoć su pritekli Rusi, Francuzi, Škoti, Englezi, Amerikanci, Holanđani, Belgijanci, pored nabrojanih bilo je još manjih medicinskih misije.

U suzbijanju epidemije najviše se isticao šef holandske misije dr Arius Van Tienhoven, koji je na dužnosti glavnog hirurga Valjevske vojne bolnice ostao od avgusta 1914. do aprila 1915. godine. Među lekarima je bio i dr Ludvig Hiršfeld.^[10]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Vojno istorijski institut JNA(VII JNA ) K-124, F-1, list 1, br. 4
^ Međuopštinski arhiv Valjevo, vojno odeljenje, dokument od oktobra 1914, k160; Vojno arhiv, k-124, f-1, L-1, B4
^ Vidić Velibor: Valjevske bolnice u ratu sve do povlačenja 1915, Valjevska bolnica 1914–1915. Zbornik radova, Valjevo 1992
^ Istorijski arhiv Valjevo, vojno odeljenje, februar 1914 ; 10-2 R. A. Rajs, Šta sam video i proživeo u velikim danima, Beograd 1928;
^ V. Vidi, Valjevske bolnice u ratu do povlačenja 1915. godine, zbornik radova SLD, Valjevo 1992, 30.
^ VII, Arhiv bivše srpske vojske dok. br. 1, f. 2, kutija 100.
^ Vidić Velibor: Valjevske bolnice u ratu sve do povlačenja 1915, Valjevska bolnica 1914–1915. Zbornik radova, Valjevo 1992.
^ 9. Genčić L.: Zašto je došlo do epidemija i pomora u našoj vojsci i narodu za vreme ratova 1912–1918, isto kao pod 5, str. 772–789.
^ Dr Zoran Jokić: DR SELIMIR ĐORĐEVIĆ, LEKAR VALjEVSKE BOLNICE,“Napred“, Valjevo, 2307, od 9. aprila 1993, str. 20
^ Žrtvovao Nobela zbog pomoći Srbima („Politika“, 6. februar 2016)

Dragana Lazarević Ilić i Vladimir Krivošejev, Valjevo 1914-1915. godine - grad bolnica, Valjevo, Narodni muzej Valjevo, 2015

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

[1] Vojno istorijski institut JNA(VII JNA ) K-124, F-1, list 1, br. 4

[2] Međuopštinski arhiv Valjevo, vojno odeljenje, dokument od oktobra 1914, k160; Vojno arhiv, k-124, f-1, L-1, B4

[3] Vidić Velibor: Valjevske bolnice u ratu sve do povlačenja 1915, Valjevska bolnica 1914–1915. Zbornik radova, Valjevo 1992

[4] Istorijski arhiv Valjevo, vojno odeljenje, februar 1914 ; 10-2 R. A. Rajs, Šta sam video i proživeo u velikim danima, Beograd 1928;

[5] V. Vidi, Valjevske bolnice u ratu do povlačenja 1915. godine, zbornik radova SLD, Valjevo 1992, 30.

[6] VII, Arhiv bivše srpske vojske dok. br. 1, f. 2, kutija 100.

[7] Vidić Velibor: Valjevske bolnice u ratu sve do povlačenja 1915, Valjevska bolnica 1914–1915. Zbornik radova, Valjevo 1992.

[8] 9. Genčić L.: Zašto je došlo do epidemija i pomora u našoj vojsci i narodu za vreme ratova 1912–1918, isto kao pod 5, str. 772–789.

[9] Dr Zoran Jokić: DR SELIMIR ĐORĐEVIĆ, LEKAR VALjEVSKE BOLNICE,“Napred“, Valjevo, 2307, od 9. aprila 1993, str. 20

[10] Žrtvovao Nobela zbog pomoći Srbima („Politika“, 6. februar 2016)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]