Rog (instrument)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte Rog (višeznačna odrednica).
Rog ili horna

Rog ili horna (engl. horn, franc. cor, nem. Horn, rus. рог, ital. corno) je limeni duvački muzički instrument od konusne, kružno višestruko uvijene cijevi sa pregradnim ventilima, koja započinje malim uskim lijevkom (nausnik), a završava većim, zvonolikim proširenjem. Zvuk se proizvodi duvanjem, a tonovi doziranjem duvanja i pritiskom pristima po ventilima. Ovaj rog je neformalno poznat kao Francuski rog.[1][1][2]

Godine 2020. umetnost sviranja na horni, instrumentalne tehnike i društveni značaj ovog instrumenta u Francuskoj, Belgiji, Luksemburgu i Italiji uvršteni su na Uneskovu reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva.[3]

Šema roga ili horne
Tonski obim roga
Lovački rog

Ime instrumenta[uredi | uredi izvor]

Naziv „francuski rog“ prvi put je počeo da se koristi krajem 17. veka. U to vreme francuski proizvođači bili su najistaknutiji u proizvodnji lovačkih rogova i zaslužni su za stvaranje sada poznatog, kružnog oblika „obruča“ instrumenta. Kao rezultat, ovi instrumenti su se često nazivali, čak i na engleskom, francuskim imenima: trompe de chasse ili cor de chasse (jasna moderna razlika između trompes, truba[4] i cors, rogova, u to vreme nije postojala).[5]

Nemački tvorci su prvo osmislili crooks kako bi se takvi rogovi mogli svirati u različitim ključevima - te su muzičari počeli da koriste „francuski“ i „nemački“ da razlikuju jednostavni lovački rog od novijeg roga sa nastavcima, koji je u Engleskoj bio poznat i pod italijanskim imenom corno cromatico (hromatski rog).[5]

U novije vreme, „francuski rog“ se često koristi u kolokvijalnom govoru, mada se pridev obično izbegava kada se govori o evropskom orkestarskom rogu, još od kada je nemački rog počeo da zamenjuje instrument u francuskom stilu u britanskim orkestrima oko 1930.[6] Međunarodno društvo za rog[7] preporučuje od 1971. godine da se instrument jednostavno naziva rog.[8][9]

Takođe postoji specifičnija upotreba „francuskog roga“ za opisivanje određenog tipa roga, različitog od nemačkog[10] i bečkog roga.[11] U tom smislu, „francuski rog”[12] se odnosi na instrument uskog otvora (10,8—11,0 mm [0,43—0,43 in]) sa tri Perinetova (klipna) ventila. On zadržava uske zvonaste i usničke nastavke orkestraskog ručnog roga kraja 18. veka i najčešće ima „uzlazni“ treći ventil. Ovo je ventil u celim tonovima raspoređen tako da je ventil u položaju „gore” zaklopka ventila kad je u upotrebi, ali kada se ventil pritisne, petlja se prekida, podižući visinu zvuka za ceo ton.[13]

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Preteča roga ili horne je životinjski rog. To je izdubljen životinjski rog ili slonova kljova. Koristio je u lovu, kasnije u ratovima, religioznim ceremonijama i kao muzika za igranje.[2][14][1]

Izrada roga[uredi | uredi izvor]

Rog se prvo se izrađivao od životinjskog roga ili slonovače. Poslije od žutog limenog lima, a danas i od metalne legure zvane novo srebro.[14]

Princip funkcionisanja[uredi | uredi izvor]

Oscilovanje vazduha proizvodi zvuk. Količina, kontinuitet, intenzitet i dužina vazdušnog stuba daju raznolike tonske elemente koji uređeni po određenim pravilima jesu muzika. Svirač uduvava vazduh, praveći vazdušnu struju - stub vazduha . Dužina tog vazdušnog stuba smanjuje ili povećava izlazni ton zvuka. Ovu dužinu određuju tri ugrađena pregradna ventila koji za dužinu dopunske cijevi koju oni aktiviraju, produžavaju vazdušni stub. Pritiskom na prvi ventil ton se snižava za cio stepen, na drugi za polastepen, a na treći za stepen i po. Istovremenim pritiskom na dva ventila, ili čak i na sva tri, mogu se ostvariti sniženja sve do intervala umanjene kvinte. Pri ovome dužina vazdušnog sutba varira od 3,36 do 5,50 metara. Preduvavanje na rogu ili horni ide čak do 16. alikvota, pa i više. Zato je tonski raspon vrlo veliki: od ₁H do f² (izuzetno čak i do b² ) u zvuku, a u notaciji – pošto je horna transponujući intrument in F – za čistu kvintu više: od Fis do c³(f³), u violinskom ili basovom ključu . Najbolji je srednje visoki registar- približno od f do c² (zvučno) u kojem rog ili horna raspolaže potpunom dinamičkom skalom u najboljem, tonski punom i zaobljenom, a izražajno raspevanom ili moćnom zvuku. Horna je izrazito nevirtuozni instrument pogotovo ako se poredi sa gudačkim ili drvenim duvačkim instrumentima.[14][2]

Način sviranja[uredi | uredi izvor]

U najprimitivnijem rogu, lovčakom rogu, svirač priljubljenim usnama uz ljevkastu usku nausnicu roga uduvani vazdušni stub prekida titranjem svojih usana i tako proizvodi tonove. Poslije pronalaska ventila oko 1813.g. rog konačno postaje muzički instrument u današnjem smislu riječi.[14]

Svirač rog ili hornu drži udesno, naniže od usta. Ventilima manipuliše isključivo lijevom rukom sa tri srednja prsta, dok desnom pridržava instrument, sa šakom delimično zavučenom u sam izlazni lijevak. Takav položaj desne ruke omogućava po potrebi da svirač stisnutom pesnicom u lijevku, proizvede prigušen zvuk instrumenta. Naizmjenično otvoren i zatvoren lijevak šakom desne ruke, tzv. štop, proizvodi „eho-efekat“ kojim stvara utisak da zvuk dolazi iz daljine. Ova prigušenja mogu da izvedu i posebno izrađene „sordine“, (zarubljena kupa od drveta, kartona, plastične materije ili , rijeđe, metala) koje se stavljaju mjesto ruke u izlazni lijevak. Poseban efekat koji može da se izvede rogom ili hornom jeste glisando. Izvodi se naglim forsiranjem vazdušnog mlaza. Njegovo dejstvo je drastično i daje utisak urlika. Nalazi primjenu samo u posebnom muzičkom kontekstu. Radi naročitog isticanja svučne snage, u kulminacijama muzičkog toka, ponekad se propisuje podizanje lijevka u vis. U omiljene dinamičke efekte spada i nagla promjena jačine – fp, kao upečatljiv akcenat. Horna je zauzela redovno mjesto u orkestru i ostala je njigov dragocjen član. Rog ili hornu u svojim muzičkim kompozicijama često koriste: Mocart, Bah, Hendl, Gustav Maler, Kamij Sen-Sans, Pulenk, Rihard Štraus i drugi. Postoji obiman repertoar kamerne muzike pisan za rog. Tu je i Bramsov kompozicija za rog, klavir i violinu.[14][1]

Vrste roga[uredi | uredi izvor]

  • Lovački, vojnički, viteški i ceremonijalni
  • Muzički
    • Jednostruki rog . Koristi jedinstven sistem cijevi povezanih ventilima.
    • Dvostruki rog
      • Kompenzacioni dupli rog
  • Rog sa odvojivim zvonom (lijevak)

Registarske varijante[uredi | uredi izvor]

Poznati hornisti[uredi | uredi izvor]

  • Herman Bauman – 1964. pobednik ARD Međunarodnom muzičkom takmičenju . bivši prvi rog u različitim orkestrima, uključujući Študgarstski simfonijski orkestar.
  • Radek Baborak - poznati češki svirač roga, bivši prvi rog u Berlinskoj filharmoniji . Nosilac Gremi nagrade (1995).
  • Denis Mozak - bivši prvi rog Kraljevske filharmonije .
  • Dale Clevenger - sadašnji prvi rog Simfonijskog orkestra u Čikagu .
  • Vinsent De Rosa - bivši prvi rog u nekoliko holivudskih orkestara .
  • Ričard Danbar - bio je svirač francuskog roga.
  • Daglas Hil - bivši prvi rog Madison Simfonijskog orkestra . Značajan kompozitor i nastavnik sviranja.
  • Filip Majers - prvi rog Njujorške filharmonije od 1980.g.
  • Džef Nelsen - Kanadski hornist od 2000.g.
  • Šovani Punto - rog virtuoz. Nagrada po njemu nosi ime. Bio je violinista, koncertmajstor i kompozitor.
  • David Piat - pobjednik BBC za mladog muzičara godine u takmičenju 1988.g.i sadašnji prvi rog Londonskog simfonijskog orkestra .
  • Ginther Schiler - bivši prvi rog u Sinsinatijskom Simfonijskom orkestru i orkestru Metropoliten opera .
  • Bari Tuckvel - bivši prvi rog Londonskog simfonijskog orkestra i autor više knjiga o sviranju horni.
  • Radovan Vlatković - 1983 pobednik ARD Međunarodnog muzičkog takmičenja , bivšeg prvi rog i solista Simfonijskog orkestra Radio Berlina, i profesor na Univerzitetu Mocarteum u Salcburgu .
  • Vilijam VERMEULEN - Međunarodno poznati rog solista i bivši prvi rog Simfonijskog orkestra –Honolulu. Sadašnji prvi rog Simfonijskog orkestra u Hjustonu, profesor na Univerzitetu Rajs. Uživa reputaciju i najviši rejting kod svojih učenika u američkim orkestrima.[2][14][1]
Izvođačka umetnost i tradicija sviranja horne
Horna u Muzeju muzičkih instrumenata u Briselu
Nematerijalno kulturno nasleđe
RegionBelgija
Svetska baština Uneska
Lista upisaUnesko
Unesko oznakaReprezentativna lista nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečenstva
Datum upisa2020. (15. sednica)
Lokacija upisa1581

Tradicija[uredi | uredi izvor]

Virtuoznost muzičara - kontrola daha, vibrato, rezonanca, kao i instrumentalna tehnika povezana sa pevanjem i druželjubivosti elementi su tradicionalne tehnike i veštine sviranja horne u Francuskoj, Belgiji, Luksemburgu i Italiji. Na visinu, tačnost i kvalitet proizvedenih nota utiče talenat samog muzičara, a instrumentalna tehnika se zasniva na kontroli tela izvođača. Zvuk je jasan i prodoran, posebno u visokim notama, a opseg zvuka instrumenta zasnovan je na prirodnoj rezonanci sa bogatim harmonijama. Ovakav opseg omogućava izvođenje kompozicija sa pevačkom melodijom, što omogućava izvođačima da razviju zajedništvo i prijateljsku solidarnost.

Sviranje na rogu je performativna umetnost, otvorena za muzičko stvaralaštvo, koja se izvodi na brojnim festivalskim manifestacijama. Okupljeni zajedničkom fascinacijom ovom instrumentalnom muzikom, muzičari dolaze iz svih sredina. Upravo društvena raznolikost jedno je od obeležja trenutne izvođačke prakse.

Obrazovanje je retko nekonvencionalno i ova umetnost najčešće se uči u muzičkim školama. Muzika koja se izvodi na hornama podržava veoma bogat i šarolik muzički repertoar, koji se od 17. veka neprestano obogaćuje.

Nematerijalno kulturno nasleđe čovečanstva[uredi | uredi izvor]

Tradicija sviranja horne razvija osećaj pripadnosti i kontinuiteta. Proizilazi iz zajedničkog repertoara, što podstiče međukulturni i međunarodni dijalog. Zbog svih ovih odlika umetnost, virtuoznost i tradicija sviranja na horni u Francuskoj, Belgiji, Luksemburgu i Italiji uvršteni su na Uneskovu reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva.[3]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d Grupa autora, Enciklopedija leksikografskog zavoda, Jugoslovenski leksikografski zavod, Zagreb, 1962.g.
  2. ^ a b v g Grupa autora, Mala enciklopedija Prosveta, Prosveta, Beograd, 1959.g.
  3. ^ a b „Musical art of horn players, an instrumental technique linked to singing, breath control, vibrato, resonance of place and conviviality”. UNESCO. Pristupljeno 29. 6. 2021. 
  4. ^ „History of the Trumpet (According to the New Harvard Dictionary of Music)”. petrouska.com. Arhivirano iz originala 8. 6. 2008. g. Pristupljeno 17. 12. 2014. 
  5. ^ a b Beakes, Jennifer (2007). The Horn Parts in Handel's Operas and Oratorios and the Horn Players who Performed in These Works (na jeziku: engleski). City University of New York. str. 50, 116—18, 176, 223—25, 439—40, 444—45. 
  6. ^ Del Mar, Norman (1983). Anatomy of the orchestra (2nd print., with revisions izd.). Berkeley: University of California Press. str. 215. ISBN 978-0520045002. OCLC 10561390. 
  7. ^ „History - IHS Online”. www.hornsociety.org. Pristupljeno 2020-09-25. 
  8. '^ Meek, Harold. „Harold Meek (1914–1998)”. International Horn Society. Arhivirano iz originala 13. 05. 2021. g. Pristupljeno 2018-09-04. „Harold Meek is described by everyone as a gentleman, a perfectionist, and one who loved the horn. He was the first editor of The Horn Call and was responsible for this statement in every issue, 'The International Horn Society recommends that HORN be recognized as the correct name for our instrument in the English language.” 
  9. '^ Meek, Harold (februar 1971). „The Horn!”. The Horn Call. 1 (1): 19—20. „Meek strongly advocates using the term 'horn' rather than 'French horn.” 
  10. ^ Montagu, Jeremy. 1981. The World of Romantic and Modern Musical Instruments. Newton Abbot: David & Charles. ISBN 9780715379943.
  11. ^ Gregor Widholm: The Vienna Horn - a historic relict successfully used by top orchestras of the 21. century
  12. ^ Morley-Pegge, Reginald. 1973. The French Horn: Some Notes on the Evolution of the Instrument and Its Technique, second edition. Instruments of the Orchestra. London: Ernest Benn; New York: Philosophical Library. Inc. ISBN 978-0393021714.
  13. ^ Baines, Anthony (1976). Brass instruments : their history and development. New York: Scribner. str. 221—23. ISBN 978-0684152295. OCLC 3795926. 
  14. ^ a b v g d đ Despić D, Muzički instrumenti, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001.g.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Rog na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рог_(инструмент)&oldid=27751296”