Ruvenzori

Ruvenzori Rwenzori
Planine Ruvenzori
Geografske karakteristike
Najviša tačka	planina Stenli
Ndm. visina	5.109 m
Koordinate	0° 23′ 09″ S; 29° 52′ 18″ I
Dimenzije
Površina	120 km x 65 km km2
Geografija
Ruvenzori
Države	Uganda, DRK
Oblast	rift Albertina
Geologija
Starost stena	3.000.000

Ruvenzori (Rwenjura) planinski je venac na teritoriji istočne ekvatorijalne Afrike, koji se nalazi na granici između Ugande i Demokratske Republike Kongo. Na Ruvenzori planinama se nalaze glečeri koji predstavljaju izvor reke Nil.

Planine Ruvenzori dostižu visinu do 5.109 m. Najviši vrhovi Ruvenzorija su neprekidno prekriveni snežnom kapom, i zajedno sa Kilimandžarom i planinom Kenija su jedine planine te vrste u ekvatorijalnoj Africi. Nacionalni park Ruvenzori i Nacionalni park Virunga se nalaze u okolini.

Geološki nastanak

Planine su se formirale pre oko tri miliona godina u kasnom pliocenu, kao rezultat uzdizanja bloka kristalnih stena, uključujući: gnajs, amfibolitni granit i kvarcit. One se nalaze na obroncima rifta Albertina, zapadnoj grani istočnoafričkog rifta.

Ovo uzdizanje podelilo je paleojezero Obveruka i stvorilo tri današnja afrička Velika jezera: Albertovo jezero, Edvardovo jezero i jezero Džordž.

Opseg planine je dug oko 120 km i širok oko 65 km. Sastoji se od šest masiva međusobno razdvojenih dubokim klisurama: Stenli (5.109 m), Speke (4.890 m), Bejker (4.843 m), Emin (4.798 m), Gesi (4.715 m) i Luiđi di Savoja (4.627 m). Planinski masiv Stenli je najveći i ima nekoliko stepenastih vrhova, a vrh Margarita je najviša tačka. Stene su metamorfne, a smatra se da su planine nagnute i stisnute nagore usled kretanja tektonske ploče. One se nalaze u izuzetno vlažnom području i često su obavijene oblacima.

Ljudska istorija

Kuća i ljudi i Kaseseu, Uganda

Oko 150. godine, aleksandrijski grčki geograf Ptolemej nazvao je snegom prekriveni masiv u srcu Afrike po imenu Selenes oros (lat. Lunae Montes), što na srpskom jeziku znači „Mesečeve planine“. Njihovo sadašnje ime, „Ruvenzori“, široko je prihvaćeno kao zvanično.

Panoramski pregled planina Ruvenzori, 1934.

Prvo moderno evropsko otkriće Ruvenzorija zabeležila je ekspedicija Henrija Mortona Stenlija 1889. (oblaci su verovatno bili glavni razlog što ih prethodni istraživači oko dve decenije nisu videli). Dana 7. juna, drugi po komandi ekspedicije i ujedno njen vojni komandant, Vilijam Grant Sters, popeo se na 3.254 metara, te je postao prvi poznati neafrikanac koji se do tada popeo do ove visine. Džon Edmund Šarok Mur dostigao je snežnu granicu 1900. prešavši 4.500 metara i time je dokazao postojanje stalnih glečera. Prvi uspon do vrha postigao je vojvoda od Abrucija 1906. Njegova ekspedicija brzo se popela prva na sve veće ledene i snežne vrhove, mapirajući pređena područja, i dala im italijanska imena. Njegov tim se sastojao od planinskih vodiča, biologa, geodeta, geologa, fotografa, i oko stotinu pedeset nosača. Fotograf Vitorio Sela je načinio niz fotografija koje prikazuju sada već nepostojeći krajolik. Fotografska građa Vitorija Sele je sačuvana u Nacionalnom muzeju Montanja u Torinu, kao i na Institutu za planinsku fotografiju Vitorio Sela, u Bjeli, Italija. I na univerzitetu Makerere u Ugandi se takođe može videti izbor njegovih slika.

Masiv Ruvenzori je dom naroda Kondžo i Amba. U ranim 1900-im, ova dva plemena su potpala pod vlast kraljevine Toro kojom su upravljale kolonijalne sile. Kondžo i Amba su počeli da delegiraju za odvajanje od Toroa tokom 1950-ih, a njihov pokret dobija ime Ruvenzururu, oružani secesionistički pokret, sredinom 1960-ih. Nemiri su završeni sporazumnim rešenjem 1982. godine, iako je kraljevinu Ruvenzururu priznala Vlada 2008. godine.

Vegetacija

Rvenzori su poznati po svojoj vegetaciji, koja se prostire od tropskih kišnih šuma, kroz planinske livade do snega. Opseg obuhvata endemske vrste i sorte Dendrosenecio johnstonii i Lobelia deckenii, a čak se mogu naći šest metara visoki primerci vreska Calluna vulgaris pokrivenog mahovinom, koji živi na jednom od planinskih vrhova. Većina područja je sada deo Svetske baštine i na njoj se nalaze nacionalni parkovi Ruvenzori na jugozapadu Ugande, i nacionalni park Virunga na istoku Demokratske Republike Kongo.

Ornitolog Džejms Čapin tokom ekspedicije na Ruvenzoriju pod zastavom Kluba istraživača, 1925

Iako je flora na Ruvenzoriju usko povezana sa vegetacijom istočnoafričkih visokih planina, ona je ovde mnogo bujnija. Razlog su uglavnom obilne i redovne padavine u ovoj oblasti. Raspodela vegetacije je uveliko određena nadmorskim visinama. Na većim nadmorskim visinama, pojedine vrste biljaka rastu neuobičajeno velike. Najviše iznenađuju džinovski vresak, Dendrosenecio adnivalis i Lobelia, koje je švedski botaničar Olov Hedberg sa Univerziteta Upsala nazvao "botaničkom krupnom divljači". Povećanjem nadmorske visine, temperature se spuštaju. Vazduh takođe postaje ređi, omogućavajući veliki intenzitet zračenja, čak i tokom oblačnih dana. Tokom dana osetno je jako zračenje ultraljubičaste i infracrvene svetlosti, a noću pod vedrim nebom ima značajan efekat hlađenja. Položaj na ekvatoru diktira osetne dnevne varijacije u temperaturi, dok su sezonske razlike manje važne, kao da je leto svakog dana, a zima svake noći.

U Rvenzoriju ne postoje sušni periodi. Ipak nekoliko biljnih stanovnika planinske oblasti Afrike slične su vrstama koje normalno rastu u pustinjskim klimatskim uslovima. Razlog je u njihovom sličnom raspolaganju vodom. Iako je ona obilato prisutna, voda nije uvek lako dostupna biljkama kada im je to potrebno. Noćni mrazevi utiču na stablo biljaka, kao i na unos vode preko korena. Kako počinje dan, temperatura vazduha i nivo radijacije brzo rastu, isušujući izložene delove biljaka. Od vitalnog je značaja očuvati proces transpiracije lišća, i održavati pravilnu ravnotežu vode. Kako bi se suprotstavile efektima smrzavanja, biljke planinskih područja Afrike su razvile sisteme izolacije koji im daju upečatljiv izgled. Po pravilu, ovi načini adaptacije postaju izraženiji kako se nadmorska visina povećava.

Otapanje glečera

Uticaj klimatskih promena na glečere Ruvenzorija su predmet zabrinutosti poslednjih nekoliko godina. Tokom 1906. godine, na Ruvenzoriju je zabeleženo 43 glečera raspoređenih na šest planina ukupne površine od 7,5 km², što odgovara polovini ukupne površine glečera u Africi. Do 2005. godine manje od polovine njih je i dalje prisutno, na samo tri planine, sa površinom od oko 1,5 km². Nedavna naučna istraživanja, poput onih koje je sproveo dr. Ričard Tejlor na Londonskom univerzitetskom koledžu, pripisali su otapanje glečera globalnim klimatskim promenama i trenutno istražuju uticaj ovih promena na vegetaciju i biodiverzitet planinskog masiva Tuvenzori.

Galerija

• 
  Planina Margarita
• 
  Planina Stenli
• 
  Planina Luiđi di Savoja
• 
  Planina Speke
• 
  Planina Bejker

Literatura

• Glaciers of the Middle East and Africa, Williams, Richard S., Jr. (editor) In: U. S. Geological Survey Professional Paper, 1991, pp.G1-G70
• Guide to the Ruwenzori, Osmaston,H.A., Pasteur,D. 1972, Mountain Club of Uganda. 200 p.
• Recession of Equatorial Glaciers. A Photo Documentation, Hastenrath, S., 2008, Sundog Publishing, Madison, WI. ISBN 978-0-9729033-3-2., 144 pp.
• Tropical Glaciers, Kaser, G., Osmaston, H.A. 2002, Cambridge University Press, UK. 207 p.
• Ruwenzori, de Filippi, F. 1909. Constable, London. 408 p.
• Greenpeace article "The Death of the Ice Gigantaurs"
• BBC Article "Fabled ice field set to vanish"
• Dr Taylor's Homepage, with information about the impact of climate change on Rwenzori. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. novembar 2020)
• Kaser et al. 2006, in International Book of Climatology 24: 329–339 (2004)

Spoljašnje veze

• UWM.edu: 1937 aerial photographs of Rwenzori Mountains — University of Wisconsin-Milwaukee Libraries Digital Collections.