Rutenija
koja je ikada stvarno postojala
Pojam Rutenija (lat. Ruthenia, nem. Ruthenien) je višeznačni horonim (oblasni naziv), koji je tokom starije istorije upotrebljavan u pojedinim (prvenstveno neslovenskim) jezicima kao egzonimski (strani) naziv za razne oblasti nastanjene Istočnim Slovenima. Pojam je ponikao u srednjovekovnom latinskom jeziku, među stranim hroničarima i kartografima, a potom je ušao u geopolitičku terminologiju. Iako je prvobitno upotrebljavan u veoma širokom značenju, pojam je nakon 18. veka postepeno sužavan na prostore koji se danas najvećim delom nalaze u sastavu savremenih država Ukrajine i Belorusije. Pošto je bio stranog porekla, pojam Rutenija se tokom istorije nije odomaćio u slovenskoj terminologiji, tako da u istorijskoj stvarnosti nikada nije postojala ni jedna slovenska oblast ili država koja bi sama sebe na domaćem slovenskom jeziku nazivala Rutenijom.[1][2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Za vreme postojanja Kijevske Rusije i njenih udeonih kneževina, sve istočnoslovenske oblasti su u latinskoj terminologiji označavane pojmom Rusija (lat. Rusia ili Russia). Tokom vremena, pojedini strani hroničari i kartografi su pored tog izvornog naziva počeli da koriste i pojam Rutenija (lat. Rutenia ili Ruthenia). U svojim latinskim aktima, istočnoslovenski kneževi nisu koristili pojam Rutenija, već su svoje oblasti označavali pojmom Rusija. Na starim geografskim kartama, nastalim u srednjoj i zapadnoj Evropi do 18. veka, pojam Rutenija se sreće veoma retko, pošto je većina starih kartografa upotrebljavala izvorne oblasne nazive, izvedene iz ruskog imena (Bela Rusija, Crvena Rusija, Crna Rusija, Mala Rusija, Velika Rusija).[3][4][5]
Ključna promena u geopolitičkom značaju pojma Rutenija dogodila se krajem 18. veka, nakon habzburškog zaposedanja Galicije (1772) i reorganizacije grkokatoličkih (unijatskih) ustanova u istočnoslovenskim oblastima. U saradnji sa unijatskim krugovima, habzburške vlasti su počele da potenciraju upotrebu pojma Rutenija, čime se želela izbeći upotreba izvornih (endonimskih) oblasnih naziva, izvedenih iz ruskog imena. Umesto izvornih oblasnih imena (kao što su: Bela Rusija, Crvena Rusija, Crna Rusija, Karpatska Rusija), u austro-nemačkoj i unijatskoj literaturi forsirana je upotreba stranih (egzonimskih) pojmova, kao što su: Bela Rutenija, Crvena Rutenija, Crna Rutenija i Karpatska Rutenija. Iako nisu stekli popularnost u narodu, pomenuti veštački pojmovi su tokom 19. veka, posredstvom austro-nemačke i unijatske literature i propagande, ušli u razne strane jezike.[6][7][8]
Zloupotreba ovog pojma je kulminirala nakon okupacije sovjetske Belorusije od strane Nacističke Nemačke (1941—1944). U sklopu svoje antislovenske, odnosno antiruske politike, nacisti su odlučili da se za okupirane beloruske oblasti ne upotrebljava osnovni nemački naziv za Belorusiju (nem. Weißrussland), već je na tom području stvorena okupaciona oblast pod nazivom Bela Rutenija (nem. Generalbezirk Weißruthenien), čime se želela izbeći upotreba izvornog naziva, koji je izveden iz ruskog imena. Nacističkim ozvaničenjem naziva Bela Rutenija po prvi put u istoriji je stvoren jedan političko-administrativni entitet koji je u svom službenom nazivu sadržao pojam Rutenija. Kratkotrajna nacistička Bela Rutenija ostaje jedina Rutenija koja je ikada stvarno postojala.[9]
Tokom novije istorije, pojam Rutenija je postao predmet dodatnih manipulacija i zloupotreba, prvenstveno u antiruskoj literaturi, što je došlo do posebnog izražaja u savremenim nastojanjima da se taj veštački pojam održi u životu, sa ciljem daljeg potiskivanja raznih izvornih oblasnih naziva, izvedenih iz ruskog imena. Ta pojava je prisutna u savremenoj publicistici na engleskom jeziku, gde se pomenuti pojam (engl. Ruthenia) često upotrebljava u funkciji izbegavanja upotrebe izvornih oblasnih naziva, što predstavlja poseban terminološki izazov za istraživače u oblasti društvenih i istorijskih nauka.[10][11]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Solovьev 1947, str. 24-38.
- ^ Soloviev 1959, str. 1-33.
- ^ Isaevič 1969, str. 135-138.
- ^ Mыlьnikov 1996.
- ^ Šanta 2002.
- ^ Himka 2019, str. 5-8, 135-138.
- ^ Moser 2018, str. 87-104.
- ^ Juchnowski, Sielezin & Maj 2018.
- ^ Turonek 1996, str. 191-198.
- ^ Vakar 1949, str. 201-213.
- ^ Himka 1999, str. 8-9.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vakar, Nicholas P. (1949). „The Name White Russia”. The American Slavic and East European Review. 8 (3): 201—213.
- Isaevič, Яroslav D. (1969). „O proishoždenii nazvaniй Červen, Červenskie goroda, Červonnaя Rusь”. Dokladы i soobщeniя Lьvovskogo otdela Geografičeskogo obщestva USSR za 1966 god: 135—138.
- Juchnowski, Jerzy; Sielezin, Jan R.; Maj, Ewa (2018). The Image of «White» and «Red» Russia in the Polish Political Thought of the 19th and 20th Century. Berlin: Peter Lang.
- Moser, Michael A. (2018). „The Fate of the Ruthenian or Little Russian (Ukrainian) Language in Austrian Galicia (1772-1867)”. Harvard Ukrainian Studies. 35 (2017-2018): 87—104.
- Mыlьnikov, Aleksandr S. (1996). Kartina slavяnskogo mira: Vzglяd iz Vostočnoй Evropы: Эtnogenetičeskie legendы, dogadki, protogipotezы XVI-načala XVIII veka. Sankt-Peterburg: Peterburgskoe Vostokovedenie.
- Solovьev, Aleksandr V. (1947). „Velikaя, Malaя i Belaя Rusь” (PDF). Voprosы istorii. 7 (1): 24—38. Arhivirano iz originala (PDF) 30. 08. 2021. g. Pristupljeno 19. 05. 2021.
- Soloviev, Alexandre V. (1959). „Weiß-, Schwarz- und Rotreußen: Versuch einer historisch-politischen Analyse”. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 7: 1—33.
- Turonek, Jerzy (1996). „Weißruthenien: Zweifrontenkrieg der Ideologien”. Anpassung, Kollaboration, Widerstand: Kollektive Reaktionen auf die Okkupation. Berlin: Metropol. str. 191—198.
- Himka, John-Paul (1999). Religion and Nationality in Western Ukraine: The Greek Catholic Church and the Ruthenian National Movement in Galicia, 1870-1900. Montreal & Kingston: McGill-Queen's University Press.
- Šanta, Vladimir (2002). Enigma Rusini-Rusnaci-Ruteni: Dožica, rozdumovanя i prešvečenя o etnїčnim identitetu юgoslavaяnskih Rusnacoh. Novi Sad: Feljton.
