Santovo

Koordinate: 45° 57′ 00″ S; 18° 56′ 11″ I / 45.949958° S; 18.936433° I / 45.949958; 18.936433
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Santovo
mađ. Hercegszántó
Granični prelaz „Santovo“, naspram graničnog prelaza „Bački Breg“
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionRegija velike južne ravnice
ŽupanijaBač-Kiškun
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2.085
 — gustina30,42 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate45° 57′ 00″ S; 18° 56′ 11″ I / 45.949958° S; 18.936433° I / 45.949958; 18.936433
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina68,55 km2
Santovo na karti Mađarske
Santovo
Santovo
Santovo na karti Mađarske
Poštanski broj6525
Pozivni broj79
Veb-sajt
www.hercegszanto.hu

Santovo (mađ. Hercegszántó) je selo u Mađarskoj, u južnom delu države. Selo upravo pripada Bajskom srezu Bač-Kiškunske županije, sa sedištem u Kečkemetu.

Po poslednjem popisu iz 2013. godine selo ima 2.085 stanovnika. Od njih su nabrojniji Mađari, zatim Hrvati i Srbi.[1]

2,5 kilometra južno od Santova nalazi se istoimeni granični prelaz, naspram graničnog prelaza „Bački Breg“.

Geografske odlike[uredi | uredi izvor]

Naselje Gara nalazi u krajnje južnom delu Mađarske, uz državnu granicu sa Srbijom. Najbliži veći crad je Baja.

Naselje Santovo nalazi u najsevernijem, mađarskom delu Bačke. Područje oko naselja je ravničarsko. Santovo je po nadmorskoj visini najniže naselje u Mađarskoj na Dunavu. Površina seoskog atara je 68,55 km2.

Naselje se nalazi na terasi iznad reke, od koje je deli močvara Karapandža. Karapandža (mađ. Karapancsa) je deo atara Santova i deo nacionalnog parka Dunav-Drava, koji obuhvata močvare na krajnjem jugu toka Dunava kroz Mađarsku.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Pogled na Santovo iz vazduha

Selo se pod današnjim nazivom prvi put spominje 1419. godine. Po srpskom izvoru iz 1905. godine mesto je naseljeno u 16. veku.[2] Santovo kao selo pominje se u pod istim imenom u starom srpskom pisanom spomeniku iz 14. veka "Lesnovskom pomeniku".[3] Pominje se kao "Szanto" u spisku bačkih mesta, sačinjenom 6. novembra 1692. godine, koja su oslobođena davanja vojnog i ostalog novčanog nameta. Radilo se o srpskim mestima, tada naseljenim, za koje se obavezao general Monasterija, da će on plaćati gradu Varadinu i carskoj vojsci.[3] Godine 1736.

Santovo je bilo srpsko selo, na čelu sa knezom Jankom Jakšićem, koji je učestvovao na izboru za srpski narodno-crkveni sabor u Somboru. Međutim, kasnije u istom 18. veku selo se sada spominje kao šokačko, rimokatoličke veroispovesti. Pravoslavci su za kratko vreme masovno tu prešli u katoličku veru.

Povraćaj Šokaca u pravoslavlje[uredi | uredi izvor]

To je razjasnio u svom govoru održanom u Santovu 28. februara 1899. godine, pred okupljenim narodom, somborski paroh Ljubomir Kupusarević. On kaže tada sledeće: "No ja vas evo javno ispovedam i tvrdim, da vas Santovčane u krilo pravoslavne crkve samo vaša pravoslavna svest privodi, a evo i dokaza. U našim starim srpskim knjigama stoji zabeleženo da je 1736. godine dakle pre 163 godine, Santovo je bilo čisto srpsko selo i tadanji Santovčani Srbi; te godine je u Santovu bio seoski knez Jakšić; ovaj isti Jakšić sa drugim seoskim starešinama birao je u Somboru poslanika za naš crkveno-narodni sabor. Silom tadašnjih po pravoslavnu veru i crkvu nepovoljnih i teških prilika, morali su tadašnji Santovčani Srbi, vaši preci u rimokatoličku veru preći. Pa ne samo Santovčani nego i svi duž Dunava živeći Srbi. Prinudiše doduše Santovčane Srbe, vaše pretke, da prime stranu im veru; ali ne mogoše im sa prelazom u drugu veru i pravoslavnu svest ugušiti".[4]"

Slično govori i "Opis Bačke", objavljen 1866. godine, u kojem se navodi: "Od Monoštorca k jugu uz Dunav bijahu na početku prošlog (18.) stoleća srbska sela Sremljani, Santovo, Baračka, Dautovo. Sada u tim mestima žive Mađari i Nemci, samo u Santovu Srbi rimske vere ili Šokci. Iz ostalih mesta raselio se naš narod u Stanišić i u Sombor".[5]

Kada je formirano Srpsko Vojvodstvo i Tamiški Banat, Santovačani inoverci su bili protiv njihovog pripajanja toj carskoj oblasti. Pisali su složno katolici i kalvinisti peticije na mađarskom i nemačkom jeziku, boreći se da budu izuzeti. Jedno takvo pismo, potkrepljeno stavom koje je napisao 8. oktobra 1849. godine u Santovu, meštanin Emerik Devai, publikovano je u knjizi.[6]

Po popisu objavljenom 1864. godine, u Santovu je ovakva demografska slika: ukupno ima 3097 stanovnika od kojih dominiraju katolici, a pravoslavnih je tek 21 duša. U nacionalnom pogledu najviše ima Hrvata (1765), pa Mađara (1277), slede Čivuti (Jevreji - 47) pa najmanje Srba.[7] Pod Hrvatima su smatrani Šokci i Bunjevci.

Krajem 19. veka u mađarskom delu Habzburške monarhije sprovođena je intenzivna mađarizacija nemađarskog stanovništva. Tada se desio veoma zanimljiv događaj u Santovu. 1899. U godini kada su Mađari slavili hiljadugodišnjicu dolaska u Panoniju 1896. godine kod propovedi u mesnoj rimokatoličkoj crkvi koja je izgrađena 1752. godine u čast Velike Gospe, pop Janoš Batori (mađ. Bátori János) (pomađareni Bunjevac, Ivan Burnać, rodom iz Čonoplje) dotada korišćen šokački govor srpskog jezika zamenio je mađarskim, što je izazvalo burnu reakciju mesnog šokačkog stanovništva.

Predvodnici narodnog bunta Jaša Prodanov, Živko Velin i Šandor Andrin otišli su u Kalaču (mađ. Kalocsa) kod biskupa Đerđa Časke (mađ. Császka György) da im se vrati pravo na upotrebu njihovog maternjeg jezika u mesnoj crkvi. Nisu uspeli u svome poduhvatu. Kasnije su potražili i kardinala Kološa Vasarija (mađ. Vaszary Kolos) u Budimpešti, pa čak i papskog nuncija u Beču, bez ikakvog uspeha. Santovčani su tada zatražili pomoć od somborskog srpsko-pravoslavnog paroha Ljubomira Kupusarevića koji je prosledio njihovu molbu za prelazak u pravoslavlje episkopu bačkom Germanu Opačiću. Veliku ulogu pre prelaska Santovčana odigrali su pored Kupusarevića i somborski učitelj Stefan Ilkić i pravnik Petar Cvetković.

Ogorčenje je bilo toliko da je dana 12. marta 1899. godine 1200 rimokatoličkih Šokaca prešlo u pravoslavlje. Prelazak su obavili sveštenici Ljubomir Kupusarević, Đura Strajić, Mihajlo Milovanović, Stevan Mihaldžić, Milan Boberić, Milosav Popović, Branislav Poštić, Milutin Gavrilović, Žarko J. Popović i đakon Georgije Pavković. A avliji trgovca Jaše Prodanovog masovno su Šokci promenili veru.[8] Prelazak Santovaca je u listu Karlovačke mitropolije Srpski Sion pozdravio i patrijarh Georgije Branković. Događaje u Santovu pomno je pratila i tadašnja srpska štampa u Ugarskoj: Branik, Zastava, kalendar Orao, a takođe su opširno izveštavali i budimpeštanski listovi Eđeterteš (mađ. Egyetértés), Mađarorsag (mađ. Magyarország) i Pešter Lojd (nem. Pester Lloyd). Bosanska vila je pisala o tom događaju.[traži se izvor] Juna 1899. godine velika grupa meštana Santovčana je na poziv pravoslavaca iz Novog Sada, zajedno obišla neke fruškogorske manastire na Fruškoj gori. To je organizovano da bi povratnici u pravoslavnu veru bolje i neposredno upoznali pravoslavlje, u starim srpskim svetinjama. Nakon poseta i priređene srdačne dobrodošlice u manastirima Ravanica, Jazak, Hopovo i Krušedol svratili su u Karlovce, pa u Novi Sad. Svuda su dočekivani srdačno i radosno, i dobijali poklone za uspomenu sa tog pokloničkog puta.[9]

Novine su zabeležile prvo krsno ime (svečarstvo) da je u Santovu proslavio o prazniku Sv. Stevanu, meštanin Bariša (Vartolomija) Jelić - "nov pravoslavni Srbin". U njegovoj kući se prvo svetila "svečarska vodica" i prvi je svečarski kolač sa sveštenikom prerezao. On je bio naročito značajan za prelazak Santovčana iz katoličke u pravoslavnu meru. Među prvima je prešao u pravoslavlje, a za njim su se drugi poveli. Otišao je Bariša u Baju odakle je doneo zvona za pravoslavnu crkvu.[10]

Početkom 20. veka Santovo (ili Hercegsanto) je velika opština, u Bajskom političkom srezu. Tu živi 3528 stanovnika u 655 domova. U nacionalnom i verskom pogledu sastav je šarolik. Najviše ima Mađara (1500), zatim Srba (934) i Šokaca (929), slede Jevreji (84), Nemci (40) i Slovaci (41). Od javnih srpskih zdanja pominju se srpska pravoslavna crkva i srpska veroispovedna škola. Od komunikacijskih sredstava tu je samo pošta, a najbliži brzojav je u Bezdanu.[11]

Godine 1910. Santovo je bilo etnički mešovito naselje - Mađari 50%, Šokci 30% i Srbi 20%.

Na pragu 21. veka u Santovu postoji srpska pravoslavna crkva posvećena Rođenju Bogorodice. Nalazi se zapadno od današnjeg centra naselja, a podignuta je 1900. godine. Tu je prenet i postavljen ikonostas iz Opovačke crkve u Sentandreji, a nastao je u drugoj polovini 18. veka. Bogorodičin i Vladičin tron su iz 1804. godine, a tu su preneti iz srpske crkve u Batoseku. U unutrašnjosti opšteg groblja je izdvojena srpska parcela, namenjena pravoslavcima. Spomenici su sa natpisima na srpskoj ćirilici, a parcela je odmerena 1898. godine.[12]

Crkva[uredi | uredi izvor]

Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano u Santovu 1899. godine, kada su Srbi rimokatoličke vere (Šokci) masovno prešli - povratili se u pravoslavlje. To je najbolji primer, kada se želi pokazati - dokazati: ko su Šokci?, i - da li postoje Srbi katolici?. Od 1899. godine vode se i pravoslavne crkvene matrikule. Srpska pravoslavna crkva podignuta je u čast Rođenja Presvete Bogorodice (Mala Gospojina) i osvećena 30. septembra 1900. godine. Hram je osvetio episkop Mitrofan Šević u pratnji mesnog paroha Žarka Popovića, protosinđela Georgija Vidickog i prote Ljubomira Kupusarevića. Hram je izgrađen po nacrtima arhitekte Momčila Tapavice. Ikonostas je prenet iz sentandrejske Opovačke crkve. Ikonostas je delo nepoznatog ukrajinskog ikonopisca iz 1746. godine. Plac za srpsku crkvu i školu platio je patrijarh Georgije Branković. Godine 1899. stanovnici Vukovara, veleposednici Aleksa i sin mu Radivoj dali su 1000 f. priloga za crkvu. Arsa Pajević knjižar iz Novog Sada priložio je 200 f, a 100 f. poslao je Stevan Građanski posednik iz Rac Miletića. Tokom 1901. godine stiglo je mnogo materijalnih poklona santovačkoj pravoslavnoj crkvi, koje navodi crkveni list. Tako je "Srbin rimokatolik" iz mesta, Nikola Jocić ukrasio hram sa lepim polijelejem vrednim 100 k. Petar Dugalin u društvu sa Marinom Balažincom i Marinom Andrinim darovali su dva crkvena barjaka. Segedinska pravoslavna crkvena opština poklonila je svileno "nebo". Somborkinja udova Jelena Konjović dala je četiri polusvilena stihara za đake. Uroš Racković iz Darde doneo je četiri đačka čiraka, a Zemunac, Teodor Ljubiša poslao je četiri crkvena topa (prangije). Udova Julka Živković iz Starog Bečeja poklonila je crkvi jedan vrlo lep stihar đački.[13] Crkvena porta je bila ograđena gvozdenom ogradom (1905). Za prvog pravoslavnog sveštenika, administratora parohije u Santovo je postavljen mladi pop Nikola Midić, rodom iz Starog Bečeja, oktobra 1900. godine (tu i 1906). U Santovu je tada organizovana prva do tada srpska crkvena opština, sa redovnom crkvenom skupštinom. Predsednik prve crkvene opštine i školskog odbora bio je 1902. godine Šandor Adrin.[14] O ovom jedinstvenom događaju u Santovu, srpski književnik iz Mađarske Dragomir Dujmov je 2006. objavio roman "Raskršće“. Pravoslavna parohija santovačka je bila pete platežne klase, sa parohijskim domom, ali bez parohijske zemljišne sesije. Iz jerarhijskog fonda primane su dotacije od 1400 k. Prešao je 1905. godine u pravoslavlje, još 21 rimokatolik iz mesta.

U Santovu je ispevana balada o Rodoljubu i Anici povodom tragične ljubavi dvoje mladih. O događaju koji se zbog verske netrpeljivosti desio 14. aprila 1929. napisali su pesmu o Rodoljubu Lukiću i Anici Mandić, Matija Šišković (srpska varijanta) i Miša Jelić (šokačka varijanta).

Za Santovo je vezan i tragičan događaj, koji pokazuje odnos Hortijevih vlasti u Mađarskoj prema mesnim Srbima u toku Drugog svetskog rata. Tada su pripadnici mađarske policije usmrtili mesnog pravoslavnog jereja Miloša Apića (12. aprila 1941. godine).

Škola[uredi | uredi izvor]

Nakon crkve, došla je na red i škola, koja je trebalo da bude narodna veroispovedna u kojoj bi deca učila na maternjem srpskom jeziku. Raspisan je februara 1901. godine stečaj za učitelja u "ovomesnoj novoosnovanoj četvororazrednoj mešovitoj pravoslavnj srpskoj veroispovednoj školi" u Santovu. Ponuđena učiteljska plata je 600 k, kao minimalna po zakonu, i uzimaće se iz fonda "Sv. Save" u Karlovcima.[15] Izabran je za prvog učitelja svršeni pripravnik Svet. Popović, rodom iz Sombora. U Santovu je 8. septembra 1901. godine o crkvenoj slavi Maloj Gospojini, otvorena "Pravoslavna srpska osnovna škola", u koju je pošlo 96 đaka. Školsko zdanje je u stvari jedna obična seoska kuća, i kao takvo neadekvatno. Učionica teskobna, mračna, nepatosana. Deca su podeljena u dva razreda; jedan ide pre podne, a drugi posle podne. Pokrenuta je tada akcija da se nova i propisna zgrada sagradi, u vrednosti 4000 k.[15] Santovačku školu opremili su tokom 1901. godine knjižari, a posebno je značajan poklon Novosađana. Novosadska pravoslavna crkvena opština poslala je novootvorenoj srpskoj školi - 15 đačkih skamija i sav školski nameštaj. Za 32 k platili su i da se to prenese i namesti u santovačkoj školi. Knjižar Petar Nikolić iz Zagreba podario je 50 primeraka knjige "Svetosavski dar" za dobru decu, a druge njegove kolege iz tog faha - Arsa Pajević, Luka Jocić, Braća Popović iz Novog Sada i Milivoj Karakašević iz Sombora dali su đačke knjige, tablice, propise i drugi pribor.[13] Školsko novo zdanje po svim propisima i standardima je završeno 1905. godine. U školu je moglo da ide popisani 216 i za zabavište 99 dece. Međutim, redovnu nastavu je pratilo 93 đaka, dok je u nedeljnu ili poftornu školu je išlo 24 deteta starijeg uzrasta. Školski upravitelj 1905. godine bio je Nikola Midić paroh, a školski staratelj Milan Mokić.[11] Srpski učitelj u narodnoj veroispovednoj školi u Santovu 1907. godine je bio Lazar Teofanović, rodom iz Sentomaša.[16] Izabran je 1909. godine Isa Popović za santovačkog učitelja (tu i 1911). Učiteljica Vukosava Simendić je 1911. godine pretplatnik "Školskog lista" iz Santova.

Posle Prvog svetskog rata jedan deo srpskog stanovništva se iselio u srpske delove novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Srbi pravoslavci u Santovu su otkupili zgradu stare srpske veroispovedne škole, koja je prešla u vlasništvo Srpske samouprave u mestu. Godine 2018. započeta je njena reparacija.[17]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Po zvaničnim procenama iz 2008. g. selo ima 2.086 stanovnika. Poslednjih decenija beleži se stalni pad stanovništva.

Po popisu iz 2001. g. Santovo je bilo mešovito sa naglaskom na mađarsku većinu. Etnički sastav u selu je bio sledeći:

Selo je odavno poznato po prisutnosti srpske manjine, nekada znatno brojnije, ali i dalje prisutne. U selu postoji velika srpska pravoslavna crkva. Mesni Srbi i danas verno čuvaju svoj jezik i običaje. Pored Srpske pravoslavne crkvene opštine postoji i mesna Srpska manjinska samouprava.

Poznati stanovnici Santova[uredi | uredi izvor]

U Santovu je rođen jedan od najboljih mađarskih fudbalera Florijan Albert (mađ. Albert Flórián).

U Santovu su rođeni pesnici o. Ljubinko Galić i o. Vojislav Galić, te Radovan Jelašić nekadašnji guverner NBS u Beogradu. Svojim poreklom za Santovo se vezuju: akademik i srpski književnik Stojan D. Vujičić, etnomuzikolog i kompozitor Tihomir Vujičić, književnici Predrag Stepanović i Dragomir Dujmov, Kosta Vuković kustos Srpskog pravoslavnog muzeja u Sentandreji, Milan Stepanov pesnik i glavni urednik srpskog nedeljnika u Mađarskoj Srpske narodne novine.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Statistički zavod Mađarske[mrtva veza] (jezik: mađarski)
  2. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  3. ^ a b "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1875. godine
  4. ^ "Srpski sion", Karlovci 1899. godine
  5. ^ "Školski list", Sombor 1866. godine
  6. ^ Isidor Nikolić: "Vrhovno županstvo Isidora Nikolića srbogradskog, nad Bačkom, Torontalom i Vršačkim okružjem 1849-1852", Beč 1853. godine
  7. ^ "Srpski letopis", Budim 1864. godine
  8. ^ "Zastava", Novi Sad 9. mart 1899.
  9. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
  10. ^ "Zastava", Novi Sad 1900. godine
  11. ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
  12. ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
  13. ^ a b "Srpski sion", Karlovci 1902. godine
  14. ^ "Srpski sion", Karlovci 1902. godine
  15. ^ a b "Školski list", Sombor 1901. godine
  16. ^ "Školski list", Sombor 1907. godine
  17. ^ "Srpske nedeljne novine", Budimpešta, 8. novembar 2018.

Izvori[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Santovo na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сантово&oldid=26999021”