Spartanska hegemonija
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Spartanska hegemonija period je u istoriji antičke Grčke kada je dominantnu ulogu među grčkim polisima igrala Sparta (Lakedemon). Započela je 404. p. n. e. završetkom Peloponeskog rata, a završena je porazom spartanske armije u bici kod Leuktre 371. p. n. e.
Atinska hegemonija[uredi | uredi izvor]
Grčko-persijski ratovi ujedinili su grčke polise u zajedničkoj borbi protiv Persijskog Ahemenidskog carstva. Proterivanjem neprijatelja iz Evrope prestala je neposredna opasnost po grčke polise te Sparta izlazi iz saveza. Vođstvo u borbama preuzima Atina formirajući Delski savez polisa u borbi za oslobođenje ostalih grčkih gradova (gradovi u Joniji i na ostrvima) od persijske vlasti. Formiranjem Delskog saveza nastupa period atinske hegemonije – „pentekontaetije“ ili pedesetogodišnjice. Atinjani dovršavaju rat sa Persijom sklapajući Kalijin mir 449. p. n. e. Iako su ciljevi zbog kojih je Delski (sada Atinski pomorski) savez ispunjeni, savez nije raspušten. Od 449. p. n. e. savezom se koristila Atina kako bi svoju politiku nametnula članicma. Svaki pokušaj pobune surovo je ugušen. Članarina koju su plaćali članovi saveza, foros, ulivala se direktno u atinsku blagajnu. Bio je to period vrhunca atinske moći i demokratije. Razumljivo, to nije odgovaralo drugim, oligarhijski uređenim, polisima na čelu sa Spartom. Prvi sukobi između Atine i Sparte izbili su tokom Prvog peloponeskog rata, ali to još uvek nije bio odlučujući sukob. Sklopljen je mir na trideset godina, ali je on potrajao svega petnaest godina. Spartanci nisu ispunili svoj cilj; atinska moć i dalje je rasla. Zbog toga su iskoristili nekoliko manje značajnih atinskih kršenja tridesetogodišnjeg mira da joj 431. p. n. e. objave rat.
Peloponeski rat[uredi | uredi izvor]
Peloponeski rat označava prekretnicu u istoriji stare Grčke. Atinska hegemonija je srušena, a uspostavljena je hegemonija Sparte. Sem Peloponeskog saveza, protivnici Atine bili su i Korint i Teba. I pored brojnih neprijatelja, Atinski pomorski savez je u prvom periodu rata (431—421), tzv. Arhidamovom ratu (po spartanskom kralju Arhidamu ΙI) završen je Nikijini mirom povoljnim po Atinu. Relativno miran period trajao je do 415. p. n. e. kada Atinjani na nagovor stratega Alkibijada pokreću Sicilijansku ekspediciju. Ona označava prekretnicu Peloponeskog rata. Atinjani su potpuno poraženi, flota im je izgubila 200 brodova, a izgubili su 50.000 ljudi. Iz ofanzive prelaze u defanzivu. I pored očigledne činjenice da će izgubiti rat, Atinjani nastavljaju sa borbom i produžavaju ga za čitavih 11 godina. Uspeli su, čak, i da obnove svoju hegemoniju na moru. Na kraju je pobednika odredila Persija angažujući se na strani Sparte. Vojskovođa Lisandar nanosi Atini poguban poraz kod Egospotama, a potom opseda Atinu. Sparti ipak nije odgovaralo da je potpuno razori jer bi to dovelo do naglog jačanja Tebe na kopnu i Korinta na moru. Sa oligarsima koji su preuzeli vlast sklopljen je mir po kome je Atinski pomorski savez raspušten, Dugi bedemi se moraju porušiti, a Atina je primorana da zaključi savez sa Spartom.
Demokratija je time bila uništena, a oligarhija je slavila pobedu u čitavoj Heladi.
Spartanska vladavina[uredi | uredi izvor]
Odmah nakon pobede u bici kod Egospotama Lisandar je krenuo sa uvođenjem oligarhijske uprave u grčkim maloazijskim gradovima. Položaj atinskih saveznika koje su Spartanci „oslobodili“ tiranije Atine stvarno je ostao isti. Danak koga su plaćali Sparti bio je jednak forosu koga su plaćali kao članarinu; oko 1000 talanata godinje. Demokratske skupštine zamenjene su oligarhijskim dekarhijama, a atinski episkopi i kleruhije spartanskim harmostima i garnizonima. Sve to uz parolu „Sloboda Helade“. Sprovođenje isplate dažbina bilo je grublje i primitivnije. Svaki pokušaj otpora surovo je kažnjavan. Neprijateljski raspoloženi prema Sparti postali su čak i njeni najbliži saveznici – Teba i Korint. Elida je 401/400. godine p. n. e. pokušala osnovati Elidski savez. Nakon kaznene ekspedicije Sparte morala je odustati. Demokratski pokret u Herakleji Trahinskoj surovo je ugušen 399. godine, a oko 500 ljudi raseljeno je po Tesaliji. U otadžbinu su se vratili tek nakon pet godina zahvaljujući pomoći Beoćana.
Pohod Deset hiljada[uredi | uredi izvor]
Satrap Lidije, Kir, pripremao je državni udar na svoga brata, persijskog cara Artakserksa. On je unajmio 10.000 grčkih, uglavnom spartanskih, vojnika za borbu protiv cara. Zapovedik najamničkih snaga Grčke bio je Klearh. Međutim, u prvoj bici Artakserks nanosi poraz Kirovoj vojsci u bici kod Kunakse. Sam Kir je poginuo, a Klearh je uspeo da izvede vojsku sa bojnog polja i nastavi povlačenje. Ubio ga je na prevaru persijski satrap Tisafern. Grci ipak uspevaju da stignu do Crnog Mora gde nastavljaju borbu sa Persijancima u Maloj Aziji.
Pohod Deset hiljada doveo je do raskida prijateljstva između Sparte i Persije. Car je započeo sa represalijama tako što je proterivao oligarhe iz Male Azije i počeo uvoditi demokratsko uređenje. Spartanci 400. p. n. e. šalju omanji odred pod vojskovođom Tibronom u pomoć oligarsima. Međutim, Tibronove trupe više su se bavile pljačkom nego oslobađanjem gradova, pa je on smenjen i na njegovo mesto postavljen Derkilid. On je delovao diplomatski pokušavajući da zavadi Tisaferna i Farnabaza. Tako se rat Persije i Sparte još uvek ograničavao na manje sukobe. Međutim, takvo stanje neće dugo potrajati. Tisafern će pružati podstrek grčkim polisima da podignu ustanak protiv spartanske hegemonije što će dovesti do izbijanja Korintskog rata.
Korintski rat[uredi | uredi izvor]
Korintski rat pokazao je slabost spartanske vlasti. Protiv Sparte ustaju i njeni dotadašnji saveznici – Korint i Teba. Sparta je poražena na svim bojištima te je prinuđena na pregovore sa Persijom. Godine 388. spartanski diplomata Antalkida uspeva da privuče persijskog cara na svoju stranu. Zadatak mu je olakšao strah Persije od obnavljanja moći Atine. Čim je persijska finanstijska pomoć počela da izostaje, atinska moć je ponovo počela da se gasi. Tako je pobednik Korintskog rata zavisio isključivo od persijske politike.
Korintki rat završen Antalkidinim ili Carskim mirom, jednim od najvećih poniženja za grčke polise. Pobednici Grčko-persijskog rata morali su da poštuju uslove sporazuma koje je diktirao persijski car. Na njih nisu imali prava primedbi iili diskusije. Persijanci su do kraja podržali Spartu potvrđujući joj prevlast u Grčkoj. Tako su obezbedili prijateljstvo sa najmoćnijim grčkim polisom. Svi grčki savezi (sem Peloponeskog) su raspušteni. Rat je završen, a polisi koji nastavljaju sa borbom imaće protiv sebe Persiju, Spartu i sve potpisnice Antalkidinog mira. Jonski gradovi ostali su u persijskim rukama, uključujući i ostrvo Kipar.
Savezi protiv Sparte[uredi | uredi izvor]
Održavši svoju prevlast, Sparta je nastavila sa surovom politikom prema grčkim polisima. Izvršila je represalije nad manjim državama koje su u Korintskom ratu podržavale ustanike. U Tebi je ponovo uspostavljena oligarhijska lakonofilska uprava. Međutim, želja za otporom i oslobođenjem nije bila ugušena. Centar tih težnji postala je Atina koja je najmanje bila pogođena Antalkidinim mirom. Ipak, prvi je protiv Sparte istupio Halkidički savez koji je 379. p. n. e. odbio plaćanje danka. Dok je spartanska vojska boravila na Halkidikima da kazni odmetnike, u ostatku Grčke se pripremao novi ustanak.
U leto 379. p. n. e. izbi ustanak u Tebi. Manja grupa odvažnih pod vođstvom Pelopide pobila je rukovodioce oligarhije i oslobodila demokrate iz tamnica. Tebanci su otpočeli napad na Kadmeju koja se ubrzo predaje. Na predlog Epaminonda, još jednog od učesnika, u Tebi je uspostavljeno demokratsko državno uređenje. Pohod spartanskog kralja Kleombrota koji je pritekao oligarsima u pomoć završen je neuspehom.
Nakon neuspešnog pohoda na Tebu, vojskovođe Sfordija i Febida prelaze granicu Atike. Namera im je bila da se osvajanjem Atine iskupe za neuspeh u Beotiji. Međutim, na prvi znak opasnosti Atinjani se okupiše u Pireju i organizovaše odbranu. Sfordija je morao da odustane. Ovaj neuspešan pohod na Atinu doveo je do raskida mira između Sparte i Atine. Atina osniva Drugi atinski pomorski savez i pridružuje se Beotiji u ratu protiv Sparte. Iste godine saveznicima se pridružuje i Halkidički savez.
Tako je otpočeo Beotijski rat koji će privesti kraju hegemoniju Sparte.
Beotijski rat[uredi | uredi izvor]
Drugi atinski pomorski savez je veoma brzo ponovo uspostavio prevlast nad Egejskim morem. Diverzija Sparte završena je uništenjem spartanske flote u bici kod Naksosa. U međuvremenu, Atina pruža pomoć Tebi koja u Beotiji veoma brzo stvara mrežu utvrđenja kojima se lako branila od nadmoćne spartanske kopnene armije. Kikladi, Halkidiki, Abdera, Korkira, Kefalonija i niz manjih polisa ulaze u Atinski savez. Slabost spartanske vojske u borbi protiv svih polisa Grčke ponovo se pokazala. Međutim, Persija ovoga puta odbija da joj pruži podršku. Antalkida, koji je predvodio neuspešnu delegaciju, od sramote izvršava samoubistvo. Sparta je primorana na mirovne pregovore. Godine 374. p. n. e. sklopljen je mir kojim je Peloponeski savez priznao Beotijski i Drugi atinski pomorski savez. Međutim, mir je ostao mrtvo slovo na papiru sve do 371. p. n. e. Na novoj mirovnoj konferenciji sklopljen je trajni mir između Atine i Sparte. Međutim, Teba i Tesalija nastavljaju rat sa Spartom.
Spartanski kralj Kleombrot dobio je od efora naređenje da napadne Tebu. Po Epaminondinom savezu, Beoćani ne uzmiču već im polaze u susret. Bitka koja je odlučila ishod rata odigrala se kod Leuktre 5. avgusta 371. p. n. e. Tebanska armija od 7000 vojnika pod komandom Epaminonde je taktikom „kosog stroja“ porazila „nepobedivu“ spartansku armiju od 10.000 ljudi. Za pobedu su zaslužni odredi Svete čete koji su se sastojali od 300 vojnika aristokrata.
Kraj spartanske hegemonije[uredi | uredi izvor]
Posledice bitke kod Leuktre su od izuzetnog značaja za istoriju stare Grčke. Fokida, Lokrida, Etolija, Akarnanija i Eubeja ulaze u Beotijski savez. U tu svrhu, Akarnanija i Eubeja istupile su iz Atinskog pomorskog saveza. Potučeni Spartanci se povlače na Peloponez. Spartanska hegemonija bila je završena, a Peloponeski savez se raspao. Njegove bivše članice pokušavaju da se oslobode spartanskog uticaja i uvedu demokratsko uređenje. Arkadija čak osniva sopstveni savez, Arkadijski savez. Novi hegemon, Teba, pruža izdašnu pomoć tim državama i u narednim godinama organizuje nekoliko pohoda na samu Spartu. Sam grad ipak nije uspela da osvoji. Tebanska hegemonija trajaće devet godina kada će joj udružena spartansko-atinska armija naneti poraz u bici kod Mantineje (362. godina p. n. e.). Hegemoniju će, potom, ponovo uspostaviti Atina na čelu svoga saveza i držaće je sve do osvajanja Grčke od strane Filipa Makedonskog.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Stara Grčka - V. V. Struve i D. P. Kalistov, Book&Marso, 2006