Spomenik vojvodi Vuku

Spomenik vojvodi Vuku
Spomenik vojvodi Vuku
	Spomenik vojvodi Vuku u parku na Topličinom vencu u Beogradu
Opšte informacije
Mesto	Beograd
Opština	Stari grad
Država	Srbija
Vreme nastanka	1922.
Tip kulturnog dobra	spomenik kulture od velikog značaja

Spomenik vojvodi Vuku nalazi se u Beogradu u parku na Topličinom vencu. Autor skulpture iz 1922. godine je vajar Đorđe Jovanović. Spomenik je postavljen tek 1936. godine.

Posmrtni ostaci vojvode Vuka, Vojina Popovića, preneti su u Beograd iz srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku kod Soluna, 30. septembra 1923. godine. U svečanoj povorci centralnim ulicama Beograda, nakon opela u Sabornoj crkvi i oproštajnog govora sa balkona Narodnog pozorišta vojvoda je poslednji put ispraćen i sahranjen na Novom groblju.

Život Vojina Popovića[uredi | uredi izvor]

U ranom detinjstvu Vojin Popović je pod turskim terorom prebegao iz Sjenice u Kragujevac, gde je ostao na školovanju. Nakon svršene Vojne akademije 1903. u Beogradu, kao pešadijski potporučnik pristupio je četničkoj organizaciji 1905. godine, a 1911. i tajnoj organizaciji „Ujedinjenje ili smrt“ (Crna ruka). Učestvovao je u borbama protiv Turaka u Makedoniji i Staroj Srbiji u periodu 1905—1912. (Čelopek, Kumanovo, Prilep, Bitolj, obala Vardara) i protiv Bugara na reci Bregalnici 1913. U Prvom svetskom ratu se proslavio u Drinskoj, Kolubarskoj i posebno u Cerskoj bici, podvizima za koje je bio odlikovan Karađorđevom zvezdom IV i III reda. Stekao je čin pešadijskog potpukovnika srpske vojske. Iako poznat kao strog i neumoljiv, uživao je bezgranično poverenje i ostao u sećanju kao najuzorniji četnički vojvoda, zbog izuzetne hrabrosti kojom je predvodio saborce. Njegovi odredi su obezbeđivali pratnju prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića prilikom povlačenja preko Albanije, nakon velikih gubitaka 1915. godine. Neprestano bojevanje završio je na najtežem delu Solunskog fronta u Prvom svetskom ratu kao komandant Dobrovoljačkog odreda u borbama sa Bugarima za osvajanje Kajmakčalana, strateški najvažnijeg vrha planine Nidže, o čemu su svedočili najbliži saborci. Nakon ranjavanja na Staravinskom visu u području Crne reke 29. novembra 1916. godine, vojvoda je nastavio proterivanje neprijatelja, ali ga je oborio metak na samoj završnici bitke.^[1]

Ideja o spomeniku i podizanje[uredi | uredi izvor]

Posle sahranjivanja u Beogradu, predlagalo se podizanje spomenika vojvodi Vuku. Gradsko veće Beogradske opštine predložilo je da se za podizanje spomenika odredi mesto u parku na Topličinom vencu. Sredstva za izradu spomenika obezbedili su mnogobrojni poštovaoci vojvode Vuka. Za izradu skulpture za spomenik vojvodi, angažovan je istaknuti vajar vajar Đorđe Jovanović, školovan u Beču, Minhenu i Parizu, koji je već godinu dana ranije (1922) izlio u Pragu bronzanu skulpturu vojvode. Podizanje spomenika najpoštovanije ličnosti četničkog pokreta odlagano je više godina, zbog nepovoljnih političkih događaja u kojima su neki pripadnici „ Crne ruke“ učestvovali, kao i delovanje četničkih odreda kao pomoć regularnoj srpskoj vojsci na prostoru Srbije i Makedonije, a koji su, kao nezvanične vojne grupacije, vremenom bili ugašeni pod pritiskom evropskih vlada.

U nedelju 25. oktobra 1936. godine, u parku na Topličinom vencu svečano je otkriven i osveštan spomenik velikom ratniku za oslobođenje srpskih zemalja - glavnom komandantu narodne vojske, srpskog Dobrovoljačkog odreda, Vojinu Popoviću, koji je za saborce još za života bio legenda - vojvoda Vuk. Uz zvuke četničke himne, uz prisustvo više hiljada građana i nekoliko desetina najviših zvanica, najuglednijih vojnih predstavnika, predstavnika kralja Petra II, spomenik je otkrio advokat Milan Aćimović, nekadašnji četnik i ratni drug vojvode Vuka. Time je proslavljena dvadesetogodišnjica njegove junačke pogibije. Spomenik je postavljen u centru tadašnje prestonice Kraljevine Jugoslavije.^[2]^[3]

Opis spomenika[uredi | uredi izvor]

Spomenik u vidu skulpture vojvode Vuka na visokom postamentu, izveden je u duhu memorijala građenih širom Srbije, a u tradiciji evropskih primera, koji čuvaju sećanje na stradale borce za oslobođenje u balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu. Na postolje u obliku zarubljenog kvadra izgrađenom od peščara, postavljena je bronzana skulptura vojvode, koji je na simboličnom uzvišenju zakoračio u snažnom pokretu napred, mada u predahu između borbi, jer drži oružje spušteno u desnoj ruci, dok levom rukom pokazuje napred na gradove na jugu tadašnje Srbije, koje je još trebalo osloboditi. Vojvoda je predstavljen realistično i u izgledu lica i u odeždi četničkog vojvode, vođe narodne vojske, koju čine delovi narodne nošnje i ogrtač, dok mu je oko pasa privezan pojas od metaka. Na glavi je kapa sa amblemom četničkog pokreta (mrtvačka glava sa prekrštenim puškama i dvoglavim orlom). Na podnožju skulpture urezan je potpis autora skulpture „Đ. Jovanović 1929“. Visina figure je 2 metra, postolja 4 metra, dok je širina postolja 1,5 metra. Na frontalnoj strani postamenta utisnut je natpis: Vojvoda Vuk 1880—1916, a na bočnim stranama postamenta postavljene su ploče sa uklesanim imenima po sedam gradova u čijim je oslobađanjima vojvoda Vuk učestvovao: Na desnoj ploči su gradovi: Čelopek, Kumanovo, Elbasan, Bregalnica, Samurovića Ada, Loznica. Na levoj ploči su gradovi: Jadar, Konatica, Beograd, Vlasina, Kajmakčalan, Siva Stena, Grunište. Pri vrhu postamenta u plitkom reljefu oblikovan je venac, upleten od listova lovora, na kome su sa sve četiri strane postavljene, takođe u plitkom reljefu, svedene predstave kosti lobanje i tela. Vojvoda stoji na trijumfalnom lovorovom vencu, ovenčan besmrtnom slavom, ali sa istaknutim simbolom pripadnosti narodnoj dobrovoljačkoj vojsci. Stil izrade reljefa na postamentu odražava umetničke koncepte između dva svetska rata, moderniji je i stilizovaniji u duhu skulpture ar dekoa, dok sama ranije nastala skulptura ima izražen pokret, ali je obrađena bez modernizacije u izrazu. Jasne su tipske analogije i uticaji francuske skulpture, posebno Ogista Rodena, a moguće je i poređenje sa nekoliko skulptura koje je do tada izveo vajar Đorđe Jovanović (Knez Miloš Obrenović, spomenik u Požarevcu (1897), Crnogorac (1902), Kosačica (1915) i Pobednik, spomenik u Paraćinu (1920).

Značaj spomenika[uredi | uredi izvor]

Spomenik vojvodi Vuku ima posebnu kulturno-istorijsku i umetničku vrednost, kao jedan od memorijala oslobodilačkim ratovima Srbije. On je istorijski dokument o srpskoj dobrovoljačkoj narodnoj vojsci, ali je i delo jednog od najistaknutijih srpskih skulptora. Ovo je jedini spomenik četničkom vojvodi u Beogradu i to predstavljen u celoj figuri, dok ostale vojvode pripadaju regularnoj vojsci, mnogi od njih predstavljeni u vidu biste. Ovim spomenikom proslavljena je ideja o Oslobodiocu srpskih zemalja, ali i ratniku kao vrhunskom uzoru.^[4] U vizualizaciji lik nije idealizovan, već je modelovan prema autentičnom izgledu, čak je prikazan kao nešto stariji čovek, iako je podlegao ranama u 36-oj godini.

Spomenik vojvodi Vuku utvrđen je za kulturno dobro 2014. godine.

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Anonim, „Jedan očevidac smrti vojvode Vuka govori o njegovom poslednjem času“, Politika, 25. oktobar 1936.
^ Anonim, „U Beogradu je svečano otkriven spomenik Vojvodi Vuku-Vojinu Popoviću“, Beogradske opštinske novine, br. 10, oktobar 1936, 780-781
^ "Vreme", 26. okt. 1936, str. 5 i str. 12 (foto)
^ Danilo Šarenac, Tradicija neregularnih trupa: spomenik Vojvodi Vuku u Beogradu, u: zbornik Prostori pamćenja, 2, Odeljenje za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Beograd 2013, 49-65

[1] Anonim, „Jedan očevidac smrti vojvode Vuka govori o njegovom poslednjem času“, Politika, 25. oktobar 1936.

[2] Anonim, „U Beogradu je svečano otkriven spomenik Vojvodi Vuku-Vojinu Popoviću“, Beogradske opštinske novine, br. 10, oktobar 1936, 780-781

[3] "Vreme", 26. okt. 1936, str. 5 i str. 12 (foto)

[4] Danilo Šarenac, Tradicija neregularnih trupa: spomenik Vojvodi Vuku u Beogradu, u: zbornik Prostori pamćenja, 2, Odeljenje za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Beograd 2013, 49-65

[1]

[2]

[3]

[4]

p r u Nepokretna kulturna dobra u gradu Beogradu
Barajevo	Kuća porodice Jeftić Crkva brvnara u Vraniću Zgrada škole u Vraniću Nadgrobni spomenik Milisava Čamdžije Stara škola, Boždarevac Stara mehana u Barajevu Kuća porodice Stevanović Crkva Svetog arhanđela Mihaila u Beljini Crkva Svete Trojice u Baćevcu
Voždovac	Rodna kuća vojvode Stepe Stepanovića u Kumodražu Stara kuća porodice Živković Mitrovićev dom na Avali Banjički logor Spomenik Neznanom junaku na Avali Hotel „Avala“ u Beogradu Crkva Svete Trojice u Ripnju
Vračar	Kuća vojvode Petra Bojovića Zgrada Treće beogradske gimnazije Zgrada Državne hemijske laboratorije u Beogradu Dom braće Krstić Kuća braće Nikolić Socijalistički narodni dom Kafana „Tri lista duvana“ Kuća vajara Đorđa Jovanovića Dom Društva za ulepšavanje Vračara Vozarev krst Muzička škola „Stanković“ Genčićeva kuća Spomenik Vasi Pelagiću Narodna biblioteka Srbije Kuća arhitekte Milana Zlokovića Kuća arhitekte Momira Korunovića Kuća Popovića Kuća Bogdana Gavrilovića Dom Udruženja novinara Srbije Kuća Mihaila Popovića Kuća Flašar u Beogradu Kuća pukovnika Elezovića u Beogradu Zgrada Tehničkog fakulteta u Beogradu Dom Udruženja jugoslovenskih inženjera i arhitekata u Beogradu Spomenik Karađorđu u Beogradu Zgrada auto servisa „Fiat” u Beogradu Kuća Josifa Šojata u Beogradu Kuća Petronijevića
Grocka	Rimska grobnica u Brestoviku Rimska grobnica na lokalitetu Dubočaj Rančićeva kuća Mitrovićeva kuća Karapešićeva kuća Vlajkovićeva kuća Cincarska kuća u Grockoj Teomirovićeva kuća Panićeva kuća Topalovićeva kuća Popovićeva kuća Smiljanićeva kuća Markovićeva kuća Božićeva kuća u Grockoj Manastir Rajinovac Spomenik i spomen kosturnica u Ritopeku
Zvezdara	Spomenik Vuku Karadžiću Novo groblje (Beograd) Astronomska opservatorija u Beogradu Crkva Sv. Nikole u Višnjici Hram Pokrova Presvete Bogorodice u Beogradu Studentski dom kralj Aleksandar I u Beogradu Crkva Svetog Antuna Padovanskog u Beogradu
Zemun	Zemunska tvrđava Nikolajevska crkva u Zemunu Kuća porodice Karamata Kuća u kojoj se rodio Dimitrije Davidović Kuća Afrodite Bialo Kuća sa sunčanim satom Crkva Sv. Trojice u Zemunu Kuća u Ul. Glavnoj 7 Špirtina kuća Magistrat u Zemunu Zgrada carinarnice u Zemunu Markovićeva kuća u Grockoj Ičkova kuća Kontumacka kapela Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila Kontumacka kapela Svetog Roka Livnica Pantelić Kuća Burovca na Gardošu Crkva Sv. Dimitrija (Hariševa kapela) Crkva Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila u Batajnici Bogorodičina crkva (Zemun) Dom srpske pravoslavne crkvene opštine Zemun Zemunsko groblje na Gardošu Zemunska gimnazija Kuća inženjera Pavla Horvata Kuća dr Save Nedeljkovića Srpska škola u Gornjoj varoši u Zemunu Zemunska pošta Evangelistička crkva (Zemun) Zgrada komande vazduhoplovstva Zgrada Dečjeg doma kraljice Marije Osnovna škola Kraljica Marija Binderova kuća u Zemunu Stara kapetanija u Zemunu Zgrada Vodne zajednice u Zemunu Stara zgrada Poljoprivrednog fakulteta u Zemunu Srpska škola u Batajnici Crkva Uznesenja Blažene djevice Marije
Lazarevac	Spomen crkva u Lazarevcu Spomenik knezu Stanoju Nadgrobni spomenik knezu Aksentiju Miladinoviću Čaršijska kuća porodice Vasić Kuća porodice Dimitrijević Kuća porodice Đurđić Kuća porodice Miletić Kuća porodice Perlić Kuća porodice Krdžalić Crkva Svetog Velikomučenika Dimitrija
Mladenovac	Manastir Pavlovac Spomenik despotu Stefanu Lazareviću (Crkvine) Spomen česma „Crkvenac“ Spomenik palim ratnicima 1912—1918. Kuća porodice Badžak Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Jagnjilu sa sobrašicama
Novi Beograd	Staro sajmište Muzej savremene umetnosti Crkva Svetog Georgija u Bežaniji Palata Srbije Hangar Starog aerodroma Zgrada Stare osnovne škole u Bežaniji Sava centar Zapadna kapija Beograda
Obrenovac	Kuća u selu Draževcu Kuća u kojoj se rodio narodni heroj Vlada Aksentijević Crkva brvnara u Orašcu Stara mehana u Ušću Mehana Uzun Mirka Apostolovića Stara Osnovna škola Dom porodice Mihajlović Crkva u Obrenovcu Stara varoška kuća Spomenik streljanim taocima Stara zadružna kuća Rankovića Manastir Grabovac Crkva Svetog Vaznesenja u Drenu Crkva Pokrova Presvete Bogorodice u Bariču Sokolski dom (Obrenovac)
Palilula	Memorijalni muzej Nadežde i Rastka Petrovića Crkva Svetog Marka u Beogradu Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“ Zgrada Arhiva Srbije Groblje oslobodilaca Beograda Poslovno-stambena zgrada Petra Jankovića Hotel „Metropol“ Kuća Milutina Milankovića Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene u Ovči Zgrada Seizmološkog zavoda Zgrada Pravnog fakulteta u Beogradu Palata Glavne pošte Zgrada Vojnogeografskog instituta u Beogradu Kuća Nevene Zaborski u Beogradu Vila Prendić u Beogradu Stara mehana u Velikom Selu
Rakovica	Manastir Rakovica
Savski venac	Konak kneza Miloša u Topčideru Topčiderska crkva (Crkva Sv. Apostola Petra i Pavla) Crkveni konak u Topčideru Amam kneza Miloša Muzej Tome Rosandića Manakova kuća Porodična kuća Nikole Nestorovića Skulptura „Žetelica“ Muzej 4. jula Ilegalna štamparija CK KPJ na Banjičkom vencu Obelisk u Topčiderskom parku Spomenik Arčibaldu Rajsu Doktorova kula u Beogradu Zgrada Oficirske zadruge Vaznesenjska crkva Kuća porodice Veljković Kuća Branislava Nušića Zgrada prve srpske opservatorije Zaostavština Dragomira Glišića Kuća porodice Popović-Predić Abadžijske kuće Beogradska nadbiskupija Železnička stanica Beograd–Glavna Kuća dr Arčibalda Rajsa Kuća Isidore Sekulić Kuća porodice Najdanović Zgrada Oficirskog doma Stara zgrada Generalštaba Zgrada „Manježa“ Kuća dr Aleksandra Belića Dom sirote dece Parni mlin u Beogradu Krst sa Male pijace Hotel „Bristol“ Vojna bolnica na Vračaru Zgrada državne štamparije Univerzitetska dečja klinika Kasarna 7. puka Kuća kralja Petra I Karađorđevića Kuća Vukićevića Vučina kuća na Savi Kuća Dragoljuba Gošića Palata Ministarstva finansija Kraljevine Jugoslavije Vila Dušana Tomića Vila Olge Mos Palata Ministarstva šuma i ruda i Ministarstva poljoprivrede i voda Zgrade Generalštaba vojske Srbije i Crne Gore i Ministarstva odbrane Manastir Vavedenje Presvete Bogorodice u Beogradu Crkva Svetog arhangela Gavrila u Beogradu Zgrada Sokolskog doma „Matica“ Zgrada Arhiva Jugoslavije Kuća trgovca Dušana Lazića u Beogradu Vila Stevke Milićević u Beogradu Zgrada Ministarstva saobraćaja u Beogradu Hala 1 Beogradskog sajma Dvorski kompleks na Dedinju u Beogradu Fabrika hartije Milana Vape Vila Rajh u Beogradu Zgrada Socijalnog osiguranja u Beogradu Vila Lazića i Mitrovića u Beogradu Vila glumice Marice Popović u Beogradu Zgrada Ministarstva socijalne politike i narodnog zdravlja u Beogradu Kuća arhitekte Jovana Ilkića u Beogradu Dom Radničke komore u Beogradu Vila Šterić u Beogradu
Sopot	Crkva Sv. Nikole u Sibnici Sopotski han Stara kuća porodice Žujović Han Radosavljevića Han Pantića Osnovna škola u Malom Popoviću Manastir Kastaljan Nadgrobni spomenik vojvodi Pavlu Cukiću Stara kuća porodice Žmurić Crkva Svetog Marka u Stojniku
Stari grad	Dositejev licej Konak kneginje Ljubice Beogradska tvrđava Božićeva kuća Terazijska česma Turbe Šeih Mustafe Kafana "?" Spomenik knezu Mihailu Kapetan Mišino zdanje Bajrakli džamija u Beogradu Kuća slikara Đorđa Krstića Dom Jevrema Grujića Zgrada zadužbine Nikole Spasića Dom Jovana Cvijića Krsmanovićeva kuća na Terazijama Prva varoška bolnica Zgrada Uprave fondova u Beogradu Zgrada Realke u Beogradu Spomenik zahvalnosti Francuskoj Čukur česma Stara kuća na Varoš kapiji Zgrada Ministarstva pravde Zgrada Smederevske banke Zgrada Narodne banke Srbije u Ulici kralja Petra Osnovna škola Kralj Petar Prvi Dorćolska osnovna škola Palilulska osnovna škola Kuća Jovana Smederevca Građanske kuće u Ul. Knez Mihailovoj br. 46, 48 i 50 Dom Mike Alasa Zgrada Beogradske zadruge Zgrada Ministarstva prosvete Zgrada trgovca Stamenkovića Robni magazin Spomenik Dositeju Obradoviću Spomenik Josifu Pančiću Saborna crkva u Beogradu Palata „Anker“ Palata „Atina“ Zgrada stare telefonske centrale Zgrada hotela „Moskva“ Dom porodice Pavlović Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“ Kuća Branislava Kojića Igumanova palata Zgrada „Srpska kruna“ Zgrada u Ul. Kralja Milana 1 Zgrada u Ul. Kralja Milana 3 Zgrada Narodnog pozorišta u Beogradu Crkva Aleksandra Nevskog Dom Svetog Save Kuća Stevana Mokranjca u Beogradu Zgrada Beogradske opštine Zgrada Starog dvora Zgrada Novog dvora Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu Hotel „Nacional” Zgrada umetničke škole Zgrada Narodne skupštine Palata „Albanija“ Kuća Nikole Pašića Bioskop „Balkan“ Kuća Filipa Filipovića Kuća Nikole Predića Zanatski dom Dom vojske u Beogradu Zgrada Patrijaršije Zgrada PRIZAD-a (TANJUG) Zgrada Prometne banke Kuća Bete i Riste Vukanovića Kuća Jovana Skerlića Kuća porodice Ribar Kuća Milana Piroćanca Zgrada Velike škole Zgrada Kolarčevog narodnog univerzizeta Etnografski muzej Kuća Laze Pačua Zgrada Agrarne banke Kuća dr Stanoja Stanojevića Dom društva Crvenog krsta Atelje Uroša Predića Kuća u Ul. Cara Dušana 10 Kuća Stevana Kaćanskog Spomenik Moši Pijade Kuća Dimitrija Krsmanovića Kuća vajara Dragomira Arambašića Kafana „Ruski car“ Zgrada Ekonomske škole Zgrada Prve beogradske gimnazije Spomenik Pobedniku Kuća Miladina Pećinara Palata SANU Zgrada Druge ženske gimnazije (Škola „Nikola Tesla“) Zgrada Trgovačke akademije Fotografski atelje Milana Jovanovića Kuća porodice Hristić-Mijušković Kuća Milana A. Pavlovića Moderna garaža u Beogradu Hotel „Mažestik“ Kuća Leone Panajot Kuća Mihaila Đurića Kuća porodice Milovanović Kuća Radisava Jovanovića Zgrada Društva svetog Save Kuća Dimitrija Živadinovića Kuća Andre Đorđevića Parno kupatilo braće Krsmanović Kuća Zdravka Đurića Zgrada Ljubomira Miladinovića Kuća trgovca Crvenčanina Zgrada Josifa Šojata Kuća Milorada Pavlovića Zgrada Jakova Čelebonovića Spomen dom vajara Radete Stankovića Botanička bašta Jevremovac Zgrada Ministarstva pošta Kompleks radničkih stanova Palata penzionog fonda Zgrada Aero kluba Dom vračarske štedionice u Beogradu Zgrada Penzionog fonda Beočinske fabrike cementa u Beogradu Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu Dom sindikata (Beograd) Bitef teatar Beogradska sinagoga Kuća knjižara Marka Markovića Termoelektrana „Snaga i svetlost“ Zgrada Klasne lutrije u Beogradu Hotel „Prag” u Beogradu Umetnička livnica „Plastika“ u Beogradu Spomenik vojvodi Vuku Kuća građevinara Karla Knola u Beogradu Zgrada sa slikarskim ateljeima i galerijom Salona Muzeja savremene umetnosti u Beogradu Dom Saveza nabavljačkih zadruga državnih službenika u Beogradu Spomenik Vasi Čarapiću u Beogradu Zgrada predstavništva Prvog dunavskog parobrodarskog društva u Beogradu Zgrada „Progresa” u Beogradu Zgrada Doma štampe Zgrada Hempro Zgrada Službe društvenog knjigovodstva Jugoslavije
Surčin	Crkva Sv. Paraskeve u Boljevcima Crkva Svetog Vaznesenja u Jakovu Crkva Sv. Nikole u Dobanovcima Manastir Fenek Crkva Svetog Arhanđela Gavrila u Progaru Stara porodična kuća Aćimovića Crkva Svete Petke u Surčinu Crkva Svetog Save u Bečmenu Crkva Svetog Jovana Preteče u Petrovčiću Muzej vazduhoplovstva u Beogradu Crkva Svetog velikomučenika Georgija u Ugrinovcima
Čukarica	Zgrada škole u Žarkovu Osnovna škola „Ljuba Nenadović“ Crkva Svetog Nikole u Ostružnici Janićevi dućani u Ostružnici Janićeva kafana u Ostružnici Zgrada u Ul. Turgenjevljevoj 1 Fabrika šećera Zgrada Kovnice novca Crkva Rođenja Bogorodice sa Boračkim grobljem