Spomenik pobedi naroda Slavonije
|
Ovaj članak je deo članka o Spomenicima posvećenim Narodnooslobodilačkoj borbi 1941—1945.
|
Spomenik pobedi revolucije naroda Slavonije (poznat i pod imenom Spomenik narodu heroju Slavonije) bio je monumentalan spomenik na brdu Blažuj kod sela Kamenska na padinama Papuka, rad vajara Vojina Bakića. Svečano je otvoren 1968. godine. To je bila najveća apstraktna skulptura na svetu.[1] Godine 1992. srušili su ga pripadnici Hrvatske vojske.
Istorijska pozadina[uredi | uredi izvor]
Ustanička aktivnost u Slavoniji počela je uskoro nakon dolaska nemačkih okupacionih snaga i uspostave Nezavisne Države Hrvatske. Ustaše su po dolasku na vlast počele sa progonom komunista i masakriranjem srpskog stanovništva, što je mnoge prisililo da pobegnu od domova i sklone se u brda. Pripreme za početak oružanog ustanka izvršili su Rade Končar, Pavle Gregorić i Karlo Mrazović. Najjača partizanska aktivnost bila je na području planina Papuk, Psunj, Dilj i Krndija. U martu i aprilu 1943. godine, nemačke i ustaško-domobranske snage pokrenule su tzv. Psunjsko-papučku operaciju s ciljem da se unište partizani koji su djestvovali na tom području. Kraj ofanzive obeležila je bitka kod Šušnjara u kojoj su partizani pobedili i zarobili Slavonski domobranski zdrug od 650 vojnika. Slavonija je oslobođena tokom aprila 1945, nakon proboja Sremskog fronta.[2]
Rad na spomeniku[uredi | uredi izvor]
Krajem 1957. godine bio je raspisan konkurs za ostvarenje spomenika na brdu Blažuj kod sela Kamenska na Papuku. Prvu nagradu za spomenik osvojio je vajar Vojin Bakić, koji je nakon toga krenuo sa ostvarivanjem skulpture u saradnji sa pejzažnom arhitekticom Ivanom Sajsl i njezinim suprugom, akademikom i profesorom Josipom Sajslom. Spomenik je konačno dovršen 1968. godine, nakon deset godina planiranja i rada.
Spomenik je bio izrađen od nerđajućeg čelika i bio visok 30 metara.[3] O monumentalnosti spomenika svedoči i to da su za njegovu izradu bili angažovani eksperti vojne fabrike „Krušik“ iz Valjeva, koji su otpornost i čvrstinu čelika ispitivali u posebnim tunelima u kojima se ispituju krila za avionsku industriju. Tako je spomenik mogao odolevati svim vremenskim nepogodama bez opasnosti od rušenja.
Spomenik je podignut u čast 25. godišnjice osnivanja Šestog slavonskog korpusa, a svečano ga je otkrio predsednik SFRJ, Josip Broz Tito, 9. novembra 1968. godine u prisustvu mnoštva građana iz cele zemlje, a posebno boraca ovog korpusa, mnogih prijatelja i umetnika.[3]
Dizajn[uredi | uredi izvor]
Sam spomenik predstavljao je stilizovana krila u razlistanoj formi, koja pružaju otpor svim vetrovima i zaboravu na antifašističku borbu. Sjaj nerđajućeg čelika simbolisao je pobedu i polet života, odnosno trijumf nad smrću i porazom. Bakić je efektom prelivanja volumena postigao istovremeno upijanje i odbijanje svetla, što je čeličnom spomeniku davalo živost i pružalo utisak nezaustavljive snage.[4]
Rušenje spomenika[uredi | uredi izvor]
Tokom raspada Jugoslavije 1991. godine, posebno su se na „listi“ rušenja spomenika našla dela Vojina Bakića, koji je bio srpskog porekla. Godine 1992. desio se neviđeni kulturocid kada je prema viđenju očevidaca komandant 123. brigade Hrvatske vojske, bojnik Miljenko Crnjac, 21. februara naredio rušenje spomenika. Spomenik je u potpunosti srušen tek nakon devetog pokušaja miniranja. Zavaravanje javnosti nastavljeno je preko medija, pa su širene laži tadašnje likovne kritičarke Vesne Kusin da su spomenik srušili „četnici“ ili da ga je oborilo jako nevreme.[3][5]
Spomenik još uvek čeka obnovu i iako je pokrenuta obnova nekih poznatijih Bakićevih dela, za ovo će delo trebati mnogo vremena da se počne s njegovom obnovom prvenstveno zbog relativno velikih materijalnih troškova i složene konstrukcije.
Inicijative za obnovu spomenika[uredi | uredi izvor]
Avgusta 2011. godine, u Hrvatskoj je pokrenut „Apel za obnovu sedam kapitalnih spomenika NOB-u“, među koje će možda da se uvrsti i Spomenik pobedi naroda Slavonije.[6]
Povodom tridesete godišnjice rušenja spomenika, pod organizacijom i sponzorstvom Srpskog narodnog vijeća pokrenut je projekat „Tišina koja je srušila spomenik” čiji je cilj da se kroz umjetničku instalaciju proširene realnosti umetnika Sandra Đukića na mestu srušenog spomenika s idejom njegove rekonstrukcije, skrene pažnja na to velebno delo.[7]
Tim povodom u subotu 30. septembra 2023. u Kamenskoj kod Požege, održan je multimedijalni događaj posvećen Vojinu Bakiću i njegovoj skulpturi „Spomenik pobede naroda Slavonije”. Na lokaciji nekadašnjeg spomenika postavljena je multimedijalna instalacija Sandra Đukića „Tišina koja je srušila spomenik”, uz prateći muzički program.[7]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Bekić, Darko. Vojin Bakić – Biografija ili kratka povijest Kiposlavije. „Profil“, Zagreb 2006. godina, str. 223
- ^ Vojna enciklopedija, Beograd 1974. godina, str. 665-666
- ^ a b v Matić, Dušan. Vojin Bakić, moj prijatelj. „Euroknjiga“, Zagreb 2007. godina, str. 110-113
- ^ Revolucionarno kiparstvo. „Spektar“, Zagreb 1977. godina, str. 16
- ^ Skdprosvjeta.com[mrtva veza], Pristupljeno 17. 10. 2011.
- ^ Glas-slavonije.hr, Pristupljeno 17. 10. 2011.
- ^ a b Zvanična stranica projekta Tišina koja je srušila spomenik, pristupljeno 2.10.2023.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ivančević, Nataša (2012—2015). „Promjena tipologije spomeničkog rješenja Vojina Bakića — Spomenik pobjedi revolucije naroda Slavonije, Kamenska”. Anali Galerije Antuna Augustinčića. 32—33/34—35: 405—426.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Slika ostataka spomenika[mrtva veza], Pristupljeno 23. 7. 2011.
- Ante Tomić: eksploziv u rukama binarnih umova (Slobodna Dalmacija, 31. 12. 2013), Pristupljeno 9. 1. 2014.
- Zvanična stranica projekta „Tišina koja je srušila spomenik”, pristupljeno 2.10.2023.
