Spomen-kapela sa kosturnicom u Prnjavoru
| Spomen-kapela sa kosturnicom | |
|---|---|
 Kapela u Prnjavoru | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Prnjavor |
| Opština | Grad Šabac |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Memorijalni spomenik |
| Vreme nastanka | 1914/1922. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Spomen-kapela sa kosturnicom u Prnjavoru podignuta je u selu koje se našlo u središtu krvavih zbivanja u Prvom svetskom ratu. Svedoči o stradanjima mačvanskih seljaka od austrougarske vojske.
Vlada Republike Srbije je 1962. godine Spomen-crkvu sa kosturnicom proglasila spomenikom kulture od izuzetnog značaja.[1][2][3]
Selo Prnjavor[uredi | uredi izvor]
Selo Prnjavor leži u jugozapadnom delu mačvanske ravnice, između reke Drine i brda Džajevca, obronka planine Cer, na putu Šabac - Loznica, na 26 kilometru od Šapca. Ime Prnjavor potiče od opšteg naziva za naselja na manastirskom zemljištu. U srednjem veku naselje je bilo u posedu manastira Čokešina kao njegovo dobro, da bi se početkom 18. veka razvilo u samostalno naselje. Pominje se u popisu naseljenih mesta 1717. godine. U toku Prvog srpskog ustanka Prnjavor sa okolinom bio je poprište mnogih bojeva protiv Turaka. U njegovoj neposrednoj okolini, 1804. godine odigrala se čuvena bitka na Čokešini. Prnjavor je teško postradao i u Prvom svetskom ratu, kada se našao na udaru austrougarskih trupa, koje su se prilikom povlačenja posle poraza u Cerskoj bici, svetile golorukom stanovništvu.
Stradanja stanovnika Prnjavora u Prvom svetskom ratu[uredi | uredi izvor]
Austrijska vojska je avgusta 1914. godine počinila strahovita zverstva u Pocerini i Mačvi. Od svih mesta, po stradanjima se izdvaja Prnjavor, koji je, posle Šapca, najviše stradao pri prvim upadima neprijatelja u početku svetskog rata. Stravični su opisi koje su dali savremenici, a posebno svedočenja stranaca. Zločine u Prnjavoru pred svetsku javnost izneo je Švajcarac, Arčibald Rajs, profesor Lozanskog univerziteta, koji je na poziv srpske vlade došao da izvrši anketu o austrougarskim zverstvima na mačvanskom frontu. On je ostavio i brojne fotografije i zapisnike posle posete stratištima, koje je srpska vlada objavila u posebnim izdanjima na stranim jezicima, da bi upoznala, pre svega saveznike o teroru okupatora u Srbiji. Na ispitivanju ratnih zločina u Mačvi, počinjenih u Prvom svetskom ratu, sa dr Arčibaldom Rajsom, radio je Živko Barlovac, tada generalni konzul Kraljevine Srbije u Parizu.
Zbog ogromnih žrtava i junačkog otpora neprijatelju 1914. godine, Ukazom br. 22 od 3. juna 1934. godine,[4] kralja Aleksandra, Prnjavor je odlikovan za hrabrost Ordenom Karađorđeve zvezde s mačevima – četvrtog reda. To je jedino selo u Srbiji koje je dobilo ovo najznačajnije odlikovanje Kraljevine Srbije i Jugoslavije.[5]
Kanonizacija[uredi | uredi izvor]
Crkveni odbor Prnjavor je krajem 2012. godine je dao predlog preko Episkopa Lavrentija, da se mučenici prnjavorski uvrste u diptih Svetih. Na stogodišnjicu od početka Velikog rata, 2014. godine, crkva je kanonizovala Velikomučenike i blagoslovila da se slave 30. decembra.
Božidar Pantović, profesor likovne kulture, rodom iz Prnjavora naslikao je ikonu Svetih mučenika prnjavorskih i priložio je hramu.
Spomen-kapela sa kosturnicom[uredi | uredi izvor]
Na inicijativu Prnjavorčana i nesebičnim zalaganjem dr Arčibalda Rajsa i svesrdnoj pomoći kralja Aleksandra, žrtvama Prvog svetskog rata u Prnjavoru podignuta je Spomen-kosturnica. Predsednik pododbora za njeno podizanje bio je Nikola Pašić, a potpredsednik Arčibald Rajs. Spomen-kosturnicu projektovao je arhitekta Milan Minić. U nju su pohranjene kosti 535 stradalnika iz Prnjavora, a svečano je otkrivena 5. novembra 1922. godine u prisustvu izaslanika kralja Aleksandra, Arčibalda Rajsa, ministra pravde – Laze Markovića, potpredsednika Narodne skupštine – Milorada Vujičića i drugih poznatih ličnosti.
Spomen – kosturnica u Prnjavoru predstavlja manju građevinu u pseudo – vizantijskom stilu. Izgrađena je od kamena u obliku grčkog krsta, sa kupolom na preseku brodova. Portali i fasada kapele ukrašeni su ornamentikom neovizantijskog stila. Ispod poda je grobnica u kojoj su sahranjeni posmrtni ostaci 535 palih ratnika i žrtava austrougarske vojske. Nad vratima kosturnice postavljena je mermerna ploča na kojoj je reljefnim slovima urezan sledeći natpis:
Slavno je za otadžbinu umreti.
Žrtvama austrougarskih zverstava
Dana 4. avgusta 1914. g. podiže ovu Kosturnicu kao i spomenik izginulim ratnicima 1912—1918. narod srpski Za vlade Nj. V. Kralja Aleksandra 1922. g.
U unutrašnjosti kapele, u tri lunete, naslikane su istorijske kompozicije sa tematikom stradanja Prnjavoraca 1914. godine, rađene u fresko tehnici zidnim slikama Špire Bocarića, koje prikazuju pojedine scene sa streljanja, mučenja, ubijanja i spaljivanja seljaka.[6][7] [8]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Spomenik Arčibaldu Rajsu -
Spomenik kralju Aleksandru I -
Spomenik Boži Popoviću
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Spomenici srpskim žrtvama i borcima u Prvom svetskom ratu
- Spisak spomenika kulture u Mačvanskom okrugu
- Spisak spomen-kosturnica na teritoriji Mačvanskog okruga
- Sveti Velikomučenici prnjavorski
- Crkva Svetog proroka Ilije u Prnjavoru
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Prnjavor u Mačvi
- ^ „Spomen kapela”. Arhivirano iz originala 21. 10. 2013. g. Pristupljeno 17. 10. 2013.
- ^ Spomen-kapela sa kosturnicom
- ^ Acović 1997, str. 305.
- ^ Acović 1997, str. 296.
- ^ „Šabac na dlanu”. Arhivirano iz originala 18. 10. 2013. g. Pristupljeno 17. 10. 2013.
- ^ „Crkvena opština Prnjavor”. Arhivirano iz originala 17. 10. 2013. g. Pristupljeno 17. 10. 2013.
- ^ „Republički zavod za zaštitu spomenika”. Arhivirano iz originala 17. 10. 2013. g. Pristupljeno 17. 10. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Acović, Dragomir M. (1997). „Odlikovanja grada Beograda” (PDF). Godišnjak Muzeja grada Beograda. XLIV: 285—307. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 04. 2020. g. Pristupljeno 03. 07. 2016.
- Stamenić, Dragan; Ćeranić, Zorica; Nikolić, Miloje Ž.; Arsić, Radivoje; Dražić, Tihomir (2006). Spomeničko nasleđe Kolubarskog i Mačvanskog Okruga. Valjevo: Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo (Valjevo print). ISBN 978-86-904745-2-3. COBISS.SR 131307532
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Spomenik kulture - Spomen-kapela sa kosturnicom
- Crkve i manastiri
- Svečano osvećenje kosturnice u Prnjavoru (5. 11. 1922)
