Srbi u Boki kotorskoj

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ovaj članak je deo serije o Srbima
Srbi
Srpska kultura
Srbi po teritorijama
  • Autohtone zemlje
Podgrupe i srodni narodi
Srpske zemlje
Srpska pravoslavna crkva
Srpski jezici i narečja
Istorija

Srbi u Boki kotorskoj su autohtoni narod na tom prostoru.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Crkva Svetog Nikole u Kotoru
Zvonik crkve Sv. Nedjelje u Zabrđu, Luštica

9. vijek[uredi | uredi izvor]

Jedini narod koji početkom 9. vijeka franački anali (u poznatom Ajnhardovom djelu Vita Caroli Magni nastalom između 817. i 830. godine) navode u Dalmaciji su Srbi. Navode se kao Sorabi, a tadašnja Dalmacija je pored današnje Dalmacije bila i Boka kotorska, veći dio Bosne i Hercegovine, Crna Gora i zapadna Srbija. U Ajnhardovim analima za Srbe piše da su „narod koji drži veliki dio Dalmacije“ (Sorabos, quae natio magnam Dalmatiae partem obtinere dicitur).[1] [2] Hrvati se u tim analima ne pominju, kao ni u drugim izvorima vezanim za Dalmaciju tog vremena. Analizu ovog istorijskog izvora dao je dr Relja Novaković u knjizi Gde se nalazila Srbija od VII do XII veka (str. 23-38, izdanje Istorijskog instituta u Beogradu 1981). U to vrijeme, tj. nakon Ahenskog mira 812. godine, Venecijom, Istrom, dalmatinskim ostrvima i primorskim gradovima uključujući Zadar, Trogir, Split, Dubrovnik i Kotor i dalje je vladalo Istočno rimsko carstvo (Vizantija) zahvaljujući svojoj apsolutnoj nadmoći na moru.

10. i 11. vijek[uredi | uredi izvor]

Danijele Farlati Jovana Vladimira, koji je vladao Dukljom od oko 990. do 1016. godine, naziva: Vladimiri regis serblorum - Vladimir kralj Srba (srpski).[3][4]

Andrija Kačić Miošić u svom najpoznatijem djelu Razgovori ugodni naroda slovinskoga o kraljevima Mihailu i Bodinu piše: Na 1077. Kraljevaše u srbskoj zemlji kralj Mihajlo. Na 1100. Kraljeva je u srbskoj zemlji i u Dalmaciji kralj Bodin.[5]

13.-15. vijek[uredi | uredi izvor]

U doba Nemanjića, Balšića i Crnojevića, Boka kotorska je politički i pod ovim srpskim srednjovjekovnom dinastijama, sa neizmjenjenom strukturom stanovništva. Balša II Balšić, iz Skadra, u povelji Dubrovčanima od 27. januara 1385. između ostaloga piše [6][7] : ... molitvama i moljenjima svetih mojih praroditelja Simeona Nemanje, prvoga mirotočca srpskoga i svetitelja Save.

Godine 1412. despot Đurađ dariva vlastelinu Medlu Anđeloviću selo Šušan više Budve. Darovno pismo je pisao Bokelj Nikola Mirošević, koji na kraju pisma piše: Ja Nikola Mirošević, kanžalier, pisah srpskim jezikom. [8]

Budvanski knez je ubaštinio Novaka, kefaliju Đurađa Crnojevića, koji je, u ime Đurađa, primio u posjed kuće, vinograde i druga dobra u gradu i okolini. U ispravi od 10. decembra 1493., napisanoj u Budvi, na početku teksta posjedovnog ugovora stoji i: Ovo je kopija od posjeda od baštine u Budvi koju namirismo od jemca za brod, prepisana sa latinskog na srpski... [9]

Crkveni kalendar Đurđa Crnojevića za 1494. godinu koji je štampan na Cetinju, pokazuje da su i Crnojevići kao svete poštovali Nemanjiće. Od srpskih svetaca tu su: Sveti Sava (14. januara, Savi prvago arhiepiskopa srbskago sa crvenim početnim slovom S), Stefan Nemanja (13. februara, kao Simeona srbskago, novago mirotočca, puno crveno slovo - veliki praznik), Arsenije I Sremac (28. oktobra, Arsenija arhiepiskopa, samo crno slovo) i Stefan Uroš III Dečanski (11. novembra, Stefana iže v Dečah, početno crveno slovo).[10]

16. vijek[uredi | uredi izvor]

Kotoranin (vlastelin od grada Kotora), Srbin katolik i poznati venecijanski izdavač ćiriličnih knjiga Jerolim Zagurović (Kotor, oko 1500 - Venecija, 1572) je 1569. godine u pogovoru Psaltira koji je štampao, napisao: Tjemže molju se i mil se djeju pojuštim ili prepisujuštim, ako ašte budet što pogrješeno, a vi ispravljajte, i nas o sem blagoslovite usrdno trudivša se ot mnogimi vrjemenim, dondeže svršihom sie djelo, iže glagoljet se Psaltir po grčeskomu jeziku, a po srpskomu Pijevac.[8]

Prvi srpski Bukvar, inoka Save Dečanca, nastao u manastiru Gradište u Paštrovićima, štampan je u Veneciji 1597. na srpskoslovenskom jeziku. Bukvar je sačuvan na četiri lista, na kojima je izložen sistem srpskoslovenske ćirilice.[8]

17. vijek[uredi | uredi izvor]

Godine 1617. hercegnovske age i poglavice pišu kotorskom providuru, a ispod toga pisma stoji zapisano da je primljeno iz Novoga i da ga je preveo Jeronim Pisarić - državni tumač srpskog jezika u ovom gradu Kotoru (dragomano publico fella lingua serviana in questa citta di Cataro).[8]

Andrija Zmajević je 3. novembra 1671. iz Budve pisao Kongregaciji za širenje vjere, u Rim, u vezi nedoumica oko braka između pravoslavnih Srba i katolkinja. U pismu je, pored ostaloga, napisao: Postoji takođe nekoliko Srba... u prisustvu vlastitog sveštenika Srbina... Sličan brak bio je sklopljen prethodnih godina ovdje u Budvi između Andrije Rozunovića, Srbina iz Paštrovića... [11] U izvještaju napisanom u Perastu, 27. februara 1684. u Crnoj Gori, Kučima, Hotima, Kastratima, Gornjoj i Donjoj Zeti ima 10.000 duša srpskog obreda, među kojima su neki latinskog obreda i 2.000 Turaka.[12] Urban Ćeri 1680. javlja papi Inokentiju XI da Kongregacija za širenje vjere drži u Kotoru jednog popa da uči Srbe grčkog zakona - Serviani di rito greco.[13] Nadbiskup skopski (po svoj prilici Petar Bogdani, koji je prije toga bio barski nadbiskup) u tekstu iz 1685., daje iskaz da je Herceg Novi u Srbiji i da se u njemu govori srpski jezik (se serve lingua serviana).[8] Obilazeći Boku kotorsku grof Petar Andrejevič Tolstoj, zapisao je 19. juna 1698. doplovivši na fregadunu pod Herceg Novi i posjetivši manastir Savinu: ... Pri toj crkvi živi mitropolit grčkog zakona, pod njegovom vlašću je ne mala eparhija u Serbskom narodu.[14] Srpski pravoslavni monah iz Grblja, Maksim Tujković (1670.-1740), navodi više Srba svetaca u svom rukopisnom Mjesecoslovu (kalendaru).[15]

18. vijek[uredi | uredi izvor]

U zapisu u Jevanđelju Manastira Savina iz 1703. piše: Ovo sveto Jevanđelje otkupi gospodin Radivoj Srbin za dušu svoju i svojih roditelja Milana i Smiljane... da im bude vječni pomen u svetoj obitelji, ljeta.... a od rođenja Hristova 1703.[16]

Vicko Zmajević je 1721. napisao bogoslovsko djelo na italijanskom, Razgovor između katolika i Srbina (Dialogo tra il Cattolico e Seruiano). Iste godine sastavlja i spis Srbi sve od početka (Li Seruiani sino dal principo) [17] Oko 1720. pojavljuju se dva njegova spisa na italijanskom jeziku: Izvješće o izboru jednog novog srpskog biskupa u Dalmaciji kojeg je imenovao srpski patrijarh. Srpski obred. (Informatione circa eletione d un nouo Vesco Seruiano in Dalmazia. Il Rito Serviano). Drugi je: Srpski obred različit sada od grčkoga zbog mnogih zabluda (Il Rito Seruiano differente hora dal Greco per li multiplici errori).[18] U izvještaju napisanom u Perastu 15. maja 1705. u vezi pravoslavnih u Budvi, navodi da je pop tih šizmatika Srba bio Ghigo iz Majina blizu Budve.[19] 28. oktobra 1707. iz Perasta piše o pravoslavcima u Budvi i Paštrovićima i njihov jezik naziva srpskim (manuscritto Seruiano, e tradotti in ligua Italiana).[20] 18. februara 1708. spominje cetinjskog vladiku kao posljednjeg od srpskih vladika koji je tek od januara 1708. priznao novog patrijarha, Grka Kalinika, koji je već 15 godina bio patrijarh.[21] Srbi šizmatici su se pobunili protiv Turaka 1711. kako bi pristali uz Moskvu (Pismo iz Kotora 22. decembra 1711.).[22] 5. avgusta 1713. iz Venecije predlaže biskupa u Sapi Ediđija Kvinta kao prikladnijeg kandidata za crkvu u Baru, jer poznaje srpsku ćirilicu (carattere Seruiano) i šizmatičke knjige, prisutne u Baru, zbog blizine Crne Gore.[23] Iz Zadra piše 5. i 14. februara 1720. pominjući Srbe morlake (morlachi Seruiani).[24] Iste godine, 15. avgusta, iz Zadra piše da se vratila kuga u Dalmaciju u vidu vladike Srbina (Vescouo Seruiano). Prije njegovog odlaska iz Herceg Novog, on je bio u Crnoj Gori na sastanku s trojicom drugih vladika Srba (con altri tre Vescoui Seruiani). I u drugim pismima spominje Srbina vladiku u Dalmaciji. [25] Dalmatinsko vladičanstvo Stefana Ljubibratića, kojeg Vicko spominje,[26] se tada prostiralo i na Boku kotorsku. Za Budvu je zapisao (u Zadru) 18. marta 1742., da je postala trgovište Srba šizmatika (Emporio de Scismatici Seruiani).[27]

Ruski car Petar Veliki objavljuje rat Turskoj 1710. Po savjetu Save Vladislavića šalje pukovnika Mihaila I. Miloradovića (1650.-1725.) i kapetana Ivana Lukačevića u Grbalj, sa zadatkom da pozovu Srbe na ustanak. Grbljanima su 5./16. jula 1711. izdali potvrdu u kojoj su navedena njihova prava i dužnosti. U potvrdi, pored ostaloga piše: ...postaviti na serbskuju zemlju Mihaila Miloradoviča, polkovnika, Joana Joanoviča, sekretara knjigama jego carskogo veličestva. I pridosmo pervo u mjesto Gerbalj i pridoše k nama knezovi i starješine: Pervo knez Nikola Lazarevič, knez Petar Tujkovič, knez Ivan Bojkovič, knez Vukala Bošanovič, kupno so svjem saborom gerbljanskim.[28]

Nadbiskup A. di Rodi piše 26. avgusta 1719. u Rim kardinalu Paulucci da treba zabraniti vladici Herceg Novog Stefanu Ljubibratiću da vrši duhovnu vlast nad Srbima, mletačkim podanicima: ...Stefano, ordinato vescovo di Castelnuovo dal patriarca di Pech, suddito del Turco... tutti il Serviani, che abitano nel domino di questa Republica...[29]

U sudsko-notarskim aktima Kotora stoji da je 27. novembra 1728. knez Bečić iz Paštrovića predao Petru Fontani, javnom tumaču slovenskog i srpskog jezika u Herceg Novom jednu staru povelju, dijelom oštećenu, pisanu srpskim slvima az, buki, vjedi.[8]

Kotorski biskup Jovan Antonio Kasteli je u pismu iz Kotora od 6. januara 1747. naveo mjesta u svojoj biskupiji i broj katolika i pravoslavnih Srba na tom prostoru. Tada je bilo 6520 katolika i 7630 pravoslavnih Srba, po njemu, šizmatika.[12]

Zadarski nadbiskup Matija Karaman šalje 10. aprila 1750. opširan izvještaj mletačkim vlastima o pravoslavnim Srbima. Napisao je da sebe zovu Serbi, a na italijanskom Serviani. Za Srbe u Novom je zapisao da oni traže dozvolu Dužda da obnove crkvu pod duhovnom vlašću vladike grčko srpskog, iz Hercegovine (vescovo greco serviano d`Erzegovina).[30]

U molbi čelnika Topaljske komunitadi iz 1751. za izbor vladike iz sopstvenog kraja, pored ostaloga piše: Ima oko trideset godina da prosimo milost ot ... prevedroga principa da nam dopusti s njegovim milostivim dukalom vladiku nam Dalmaciji i Arbaniji i dijelu od Ercegovine dokle vlada Preuzvišeni Providur - đeneral, a to da nam je od zakona grčaskoga vastočneje crkve, a od roda i jezika iliriko slavenosrbskago, ma između nas cijelije provincija otbratoga, sudita rodnoga.[31]

Pravoslavni Srbi iz Herceg Novog i Risna, kao i iz drugih većih mjesta u Dalmaciji, upućuju Prošnju 20. novembra 1754. senatu, da bi mogli imati svog vladiku. U tekstu molbe, pored ostaloga, piše: Svijetli kneže! Mi, slaveno-srpski narod grčkoga zakona istone crkve, koji se nalazimo pod vlašću Vaše prejasne Republike u predjelima: Ercegnovoga i Risna... da imamo u naprijed svog zasebnog pastira od našeg srpskog jezika i grčkog obreda istone crkve... visokoprečasni otac Dionisije Novakovi, koji naš srpski jezik poznaje...[32][8] I u predstavci mletačkom senatu 1759. srpskog pravoslavnog naroda u Dalmaciji, u koju je tada spadao i Herceg Novi i Risan, ljudi sebe nazivaju: Mi, slaveno-srpski narod, a svoj jezik zovu: od našeg slavenosrpskog jezika. Potpisanih iz hercegnovske i risanske krajine je bilo 44, a neka od prezimena su: Magazinović, Tomov, Jorgulić, Anozović, Kecojević, Dmitrov, Laketić, Nedojević, Kvekić, Perović, Stanišić, Brajović, Vujnović, Danilović, Drašković, Jovović, Mirković, Pavković, Komnenović, Milutinović, Dragićević, Adamov, Kaluđerović, Ivelić, Popović, Ćelović... [33]

Mletački kotorski providur je u Kotoru, 27. decembra 1768., napisao izvještaj o stanju pravoslavne crkve u toj krajini. U tom dokumentu spominje srpski jezik, narod srpski, grčki zakon (pravoslavlje), a hram Svetog Luke u Kotoru naziva srpskom crkvom: Počinjući od grada (Kotora), u njemu se nalazi jedina crkva Sv. Luke, u kojoj se svaki dan svršava pravilo u srbskome jeziku... Narod srbski grčkoga zakona u Kotoru... Četiri su tutora rečene srbske crkve, dva građanina i dva iz Grblja... [34]

Dalmatinski upravitelj iz Kotora piše 1770. mletačkoj vladi i navodi podatak da mu je Šćepan Mali pisao na srpskom jeziku.[8]

Mitropolit skenderijsko-primorski Sava Petrović Njegoš, čija se crkvena jurisdikcija nad pravoslavnima prostirala i na Boku, se Primorcima Dubrovčanima u tri svoja pisma, obraćao kao Srbima: …da učinite našoj cerkvi i narodu černogorskomu jednom sumom od asprih kako Serbli Serbima i svojima susjedima… (1763.),[35] …koji se vi još od našega srbskoga jezika nahodite… (1767.),[36][37] Vaša slavna republika zna, da je sve gospodstvo i slava serbska pala i ništa nije ostalo do vas… može se serbska zemlja s vama pohvaliti. (1775.).[38][39][40]

Simeon Piščević u svojoj Istoriji srpskog naroda iz 1795., kao Srbe navodi, pored Crnogoraca [41] i Brđana i Grbljane [42] i Paštroviće. [43]

O borbi Bokelja za svoj srpski jezik svjedoči i podatak da su Rišnjani zvanična akta na italijanskom jeziku vraćali nepročitana, pravdajući se da ih ne razumiju. Tako Risanska opština 1795. moli kotorskog providura da im ubuduće akta šalje na narodnom jeziku, po serbski, objašnjavajući da je to uvijek bio običaj.[8]

19. vijek[uredi | uredi izvor]

Pravoslavni žitelji Boke su 17. novembra 1813. pisali Petru I Petroviću Njegošu, a u pismu se pored ostalog pominje sloboda srbskoj muzi, kao i njihova narodnost, kao slaveno-srbska (...Mi kako nacije slaveno-srbske). [44]

Petar II Petrović Njegoš je 1833. napisao pjesmu posvećenu Srbima katolicima iz Boke: bih dočekan u Kotoru krasno u srpskojzi kući Lumbardića... O, vi Srbi, svud li srpstvujete, dužnost čojstva pravu ispunjate! Srpstvuj đelom, vjeruj što vjeruješ. [45] [46]

U četvrtoj deceniji 19. vijeka, uvođen je srpski jezik u mjesne javne osnovne škole u Boki, kao i u kotorsku višu osnovnu školu. Zahtjev Bokelja austrijskim vlastima je bio da se razni srpski tekstovi i udžbenici za pravoslavnu djecu koji su štampani na slavenoserbskom jeziku, koji ta djeca ne razumiju, donesu i štampaju na srpskom jeziku, koji je u opštoj upotrebi, zadržavajući ćirilska slova.[8]

Narod hercegnovskog sreza se 1845. usprotivio otvaranju italijanskih škola u Toploj i drugim mjestima. U protestnim dopisima seoskih glavara iz Bijele, Mojdeža, Kuta, Kumbora, Poda, Trebesina, Mokrina i Sasovića, kao i paroha Tople i Kruševica, podnesenim u vremenu od 22. juna do 18. jula 1845., koji se čuvaju u Vladičanskom arhivu u Kotoru, uglavnom stoji da je vijest o osnivanju tih škola u ovim mjestima izazvala veoma veliku uznemirenost zbog toga što se djeca neće obučavati na srpskom, već na stranom jeziku. Tražili su da se parosima dozvoli da oni održavaju školu na srpskom jeziku, dok se ne osnuju javne srpske osnovne škole, kao i da se izdejstvuje otvaranje srpskih škola u kojoj bi učitelji bili srpske narodnosti i vjere i da budu osposobljeni da nastavu vode na srpskom jeziku. Srpski pravoslavni sveštenik Jakov Popović, provikar dalmatinskog vladike za Boku kotorsku, u pismu od 7. januara 1847., traži od austrijskih vlasti uvođenje nastave na srpskom jeziku u svim bokeljskim školama., jer Kastelno materina jezika to je poznato da u Boki jest serpski maternji jezik, to ovaj mora se voobšče, bez razlikosti vjere, i učiti po smislu rješenija Ministerijuma... Niko ne može oprovergnuti ili protivurječiti da nije amo serbski materin jezik, zato dakle po svim školama moraju se zavesti nastavlenija kako jezikom tako i bukvami serbskimi (kirilovini). Opština kotorska u jednom aktu od 10. novembra 1847. navodi da su kotorski pravoslavci i neki katolici izjavili da je kako u samom Kotoru tako i u čitavoj Boki maternji jezik srpski koji se piše ćirilskim slovima, koja su najprikladnija za njegovo pisanje i izgovaranje, pa su tražili da se još u toku školske godine uvede u prvom razredu nastava na srpskom jeziku i ćirilskim slovima. Nakon tih navoda, opština u istom propratnom aktu tvrdi da ne postoji sumnja da je maternji jezik u Kotoru i Boki srpski, te da se na osnovu dekreta Ministarstva prosvjete ima uvesti kao nastavni jezik u kotorskoj višoj osnovnoj školi.[47]

Vuk Stefanović Karadžić u knjizi Crna Gora i Boka Kotorska piše: Može biti da nikakvo mjesto u narodu našemu nije tako važno i znatno za jezik naš kao prava Boka (oko zaliva).[48]

O srpskom jeziku kao maternjem jeziku Bokelja pisao je i njemački baron Oto Rainsberg u časopisu Globus za 1864. godinu: Italijanski se govori samo u većim mjestima, među obrazovanim licima, u kućnoj upotrebi isključivo se srpski jezik javlja, jer su stanovnici, sa malim dijelom katolika, svi slovenskog porijekla. Uopće za srpski jezik nije ni jedan predjel toliko važan i značajan kao Boka, jer se tamo nalazi masa staroslovenskih riječi koje nigdje više nisu uobičajene, a izgovor, koji u Slavoniji, Dalmaciji i Bosni dozvoljava da se odmah razazna pripadnik rimske i istočne crkve, u Boki je jednak kod Grka i katolika. I njemački putopisac Johan Georg Kol sredinom 19. vijeka piše da u Kotoru pretežno govore italijanski, ali ističe on, sve je to drukčije u ostalim mjestima Boke, gdje se u porodici govori isključivo slovenski (srpski). [47]

U pismu oko 400 bokeljskih glavara (među kojima su bili i Stjepan Mitrov Ljubiša, kao i načelnik Prčanjski Anton Sbutega) hrvatsko-slavonskom saboru u Zagrebu, od 1./13. juna 1848., se naglašava da okružje bokokotorsko pripada po položaju, po istoriji, po jeziku, i po plemenu većeg broja slaveno-srpskoj narodnosti. Kotorska opština je raspisala konkurs za opštinskog pisara 3. januara 1867. U konkursnoj objavi je bio istaknut izričit zahtjev da kandidati moraju odlično poznavati slaveno-srpski jezik. Upotreba termina slaveno-srpski u tom konkursu bila je povod za raspravu u kotorskoj opštini o nazivu narodnog jezika. Prisjednik, tj. potpredsjednik opštine Špiro Bjeladinović je predložio naziv slaveno-srpski s obrazloženjem da je slaveno-srpski jezik, kojim govore susjedni Hercegovci i Crnogorci, jezik kotorskog okruga, što je prihvaćeno i izglasano. [47]

Prilikom dolaska kneza Nikole Petrovića u Boku 1867., srpski pjesnik iz Kotora, Risto Milić, je njemu u čast napisao pjesmu Pozdrav knezu Nikoli I. U njoj ga naziva uzorom dičnim srbskoga roda, nadeždom i zvijezdom Srbstva, a Bokelje naziva Srbima (Bokeljski Srbi...).[49]

Adelina Paulina Irbi spominje podunavsku i primorsku Srbiju kao i Srbe na moru: Crnom Gorom uvećanom Bokom Kotorskom, koje je zemljište sasvim srpsko... Ovi odvojeni delovi jednog istog naroda, od kojih diplomatija jedan zove Crnom Gorom a drugi Srbijom, mogu samo tako snažnu i smislenu politiku voditi, ako rade kao delovi jednog celog, kao Srbija na Dunavu i Srbija na Jadranskome moru... Srbi i oni na Dunavu i oni na jadranskome moru... Austrije...koja neda nezavisnim južnim Slovenima da do jadranskog mora dođu... Ne samo Crna Gora već sve srpske zemlje odsečene su od mora, pa ako se dade pristanište jednoj to će otuda biti koristi svima.[50]

Dopis iz Boke, što ga je objavio list Crnogorac 1872., piše o tome šta je vijeće općine kotorske odgovorilo visokoj vladi bečkoj na pitanje, koliko na tom prostoru ima narodnosti i koji im je zvanični jezik. Vijeće je odgovorilo da tu nema druge narodnosti do srpske i da jezik nije, niti može biti drugi, do srpski.[51] Iste godine isti list je u 26. broju, od 1. jula, objavio tekst u kojem upućuje Kotorane da se ne služe tuđim jezikom (italijanskim), već da govore svojim izvornim, maternjim - srpskim jezikom.[52]

Kotorska opština je 14. jula 1872. dostavila Okružnom načelstvu jedan spisak naziva lokaliteta sa svog područja, naglašavajući da su ti nazivi napisani jednom u talijanskom jeziku, a drugom, ne kako vi kažete u dalmatinskom jeziku, kojega pišuće ne pozna isto kao i ne znade puk Obćine, nego baš u pravome našemu maternome srbskome jeziku. Mi i naše zemlje jedankrat smo kršteni bili, a novog krštenja niti pitamo, niti primamo, mi i zemlje naše primili smo krštenje od pradjedova naših u srbskome jeziku. Dok su austrijske vlasti uporno izbjegavale da narodni jezik u Boki imenuju kao srpski, nastavnici ovog jezika u kotorskoj gimnaziji su u zvaničnim dopisima ovaj jezik nazivali srpskim i potpisivali se kao nastavnici srpskog jezika. To, na primjer, radi Vuk Popović, prijatelj i saradnik Vuka Karadžića, kao i Risto Kovačić koji svoj dopis Molbu predatu opštinskom uredu 28. avgusta 1872. potpisuje: Risto Kovačić učitelj geogr. hist. i srpskog jezika. A 8. oktobra 1872. kotorska opština je obavijestila Okružni sud, Državno odvjetništvo i Sreski sud u Kotoru da je odlučila da za Obćinu kotorsku zvanični jezik mora biti jedino srbski. [53]

Srbi Primorci su 1877. godine čestitali knjazu Nikoli oslobođenje Nikšića od turske vlasti: Raduju se tome braća Srbi Primorci.[54]

Glas Crnogorca pominje Srpsku Kotorsku Gardu kod crkve Svetog Nikole u Kotoru, pri proslavi carevog i caričinog pira, u četvrtak, 12. aprila 1879.[55]

Profesor Marcel Kušar u višetomnom reprezentativnom opisu Austrougarske monarhije, objavljenom u Beču 1892., piše o tome kako pravoslavni stanovnici Boke i Dalmacije nazivaju svoj jezik: Danas pravoslavci, kako se sami zovu, u Boki, kao i ostali koji žive u Sjevernoj Dalmaciji, daju svom jeziku naziv srpski. [47]

Knjaz Nikola I Petrović je u pjesmi Pjesnik i vila iz 1893. spomenuo i Boku:

Bez Boke je Srpstvo bilo
ka’ nevjesta bez đerdana,
ili momak bez čelenke,
il’ bez konja od megdana.
Ah, divna je srpska Boka,
može Bosfor da zasrami!
Na svoj zemnoj površini
čime ona da se sravni?

Simo Matavulj je u svojoj knjizi Boka i Bokelji iz 1893. o Bokeljima zapisao: Po vjeri tri četvrtine su pravoslavni, a po narodnosti svi su Srbi.[56]

Italijan Viko Mantegaca je u svojoj putopisnoj knjizi iz 1896., U Crnoj Gori: bilješke i utisci (Al Montenegro note ed impresioni), žitelje Kotora naveo kao Srbe, u podnaslovu Srbi u Kotoru (I serbi di Kataro).[57]

20. vijek[uredi | uredi izvor]

Srpski katolički župnik iz Orašca kod Dubrovnika dum Andro Murat je pri posjeti Boki kotorskoj i srpskom pravoslavnom manastiru Savina 1901. u spomen knjizi zapisao ove stihove: [58]

Srpska Boko, čist srpski Bosfore,
Srpske duše sveti razgovore.
Što ti laže protusrpska srda,
Kad je vjera ko Lovćen ti tvrda.

Antun Radić 1904. godine spominje Srbe katolike pri moru: Na jugu, osobito pri moru oko Dubrovnika i Kotora ima dosta Srbalja katolika. Što više u samom Dubrovniku i okolini ima, čujem šest rimskih popova, koji kažu da su Srblji.[59]

Bokelj Lazo M. Kostić je u svojoj studiji O srpskom karakteru Boke Kotorske pisao: Svakako u Boki ima dosta dijalekata, više nego igdje u Srpstvu na tako malom prostoru. Negdje su se očuvali najprvobitniji oblici starog srpskog jezika, kao u Krtolima muklo a, dok se u Novskoj i Risanskoj krajini dan-danji govori čisto hercegovački. Razlike između dijalekata nisu u tome što bi jedan bio čistije, a drugi slabije srpski, već u izgovaranju (intoniranju i naglašavanju) pojedinih riječi. Konstatovao je činjenicu da jezik kojim govore Bokelji svi pisci nazivaju srpskim, i stari i novi, i domaći i strani, i Bokelji i nebokelji. [48]

Dugogodišnji direktor Kotorskog arhiva dr Slavko Mijušković, govoreći o nazivu narodnog jezika u Boki u dokumentima Kotorskog arhiva, konstatuje činjenicu: Za naš narodni jezik u starijim spisima najčešće se javlja naziv srpski, ali se ponekad nailazi i na izraz ilirski. Isto tako i u dokumentima pisanim na latinskom i italijanskom jeziku, javljaju se oba izraza, koji se negdje potpuno izjednačavaju. Pisao je da su pripadnici gradske inteligencije u Boki za vrijeme austrijske okupacije bili žestoki pobornici srpskog jezika i ćirilice.[8]

Srbi u Boki kotorskoj danas[uredi | uredi izvor]

Bokelji po etničkoj strukturi, prema popisu iz 2003. godine

Srbi u Boki kotorskoj danas, u sastavu (deklarativno) demokratske, nezavisne i građanske Crne Gore, nemaju status ni nacionalne manjine ni konstitutivnog naroda. Nemaju pravo na udžbenike na srpskom jeziku, a u medijima su od propagandista nesrpskog crnogorstva (Miroslav Ćosović, Darko Šuković i drugi) napadani da su tu izmišljeni (politički stvoreni) u 19. vijeku, što zapravo nije slučaj sa onima koji su vijekovima ostajali Srbi, nego sa mnogim katoličkim Bokeljima, koji su pretvoreni u Hrvate u tom vijeku ili pravoslavcima, koji su u 20. vijeku, u doba komunizma, pretvarani u nesrpske Crnogorce.[60][61][62]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Pertz 1845, str. 83.
  2. ^ Ajnhardovi Anali, pod 806., 816., 822., 823. i 826. g. pominje Srbe. 
  3. ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija. Beograd: Službeni glasnik. str. 321. 
  4. ^ Farlati, Danijele. Illyricum sacrum, VII, pp. 437, lijevi stubac pri dnu strane. 
  5. ^ Kačić Miošić, Andrija. Razgovor ugodni naroda slovinskoga. 
  6. ^ Miklošič, Franc (1858). Monumenta Serbica Spectantia Historiam Serbiae, Bosniae, Ragusii, pp. 203. Beč. 
  7. ^ Šekularac, Božidar (1987). Dukljansko-zetske povelje, pp. 173. 
  8. ^ a b v g d đ e ž z i j Aleksić, Budimir (2023). Svetigora, broj 316., Lučindan, O imenovanju jezika u prošlosti Boke Kotorske. Cetinje: Svetigora, izdavačko-informativna ustanova mitropolije crnogorsko-primorske. str. 46. 
  9. ^ Rotkvić, Radoslav (1984). Sazdanje Cetinja, Prijepis u ruk. NBB, br. 605, 1. 5. Titograd. str. 97. 
  10. ^ Crkveni kalendar Đurđa Crnojevića za 1494. godinu. 
  11. ^ Istorijski zapisi. 1998. 
  12. ^ a b Svetigora, br. 315., krstovdanski broj, Arhiv. Cetinje: Svetigora. 2023. str. 52. 
  13. ^ Kostić, Lazo (1961). O srpskom karakteru Boka kotorske. Cirih: Organ istorijskog instituta Crne Gore. 
  14. ^ Rašo, Nebojša (2016). Argumenti, krađa srpskog identiteta u Herceg Novom. Herceg Novi. str. 8. 
  15. ^ Martinović, Milena (2023). Svetigora, br. 315., krstovdanski broj, Službe, kanoni i pohvale srpskim svetiteljima u rukopisima manastira i crkava Mitropolije crnogorsko-primorske. Cetinje: Svetigora. str. 32. 
  16. ^ Starinar, br. 11. 1894. 
  17. ^ Zmajević 2015, str. 8, 28.
  18. ^ Zmajević 2015, str. 27, 28.
  19. ^ Zmajević 2015, str. 186.
  20. ^ Zmajević 2015, str. 53, 200.
  21. ^ Zmajević 2015, str. 56.
  22. ^ Zmajević 2015, str. 64.
  23. ^ Zmajević 2015, str. 69.
  24. ^ Zmajević 2015, str. 271, 272.
  25. ^ Zmajević 2015, str. 86, 87, 285, 286, 288, 289, 291.
  26. ^ Zmajević 2015, str. 92, 296.
  27. ^ Zmajević 2015, str. 162, 463.
  28. ^ Jedno Miloradovićevo pismo Grbljanima iz 1711, Istorijski zapisi, godina VI, knjiga IX, sv. 1. Cetinje. 1953. str. 283. 
  29. ^ Milaš, Nikodim. Spisi. str. 110. 
  30. ^ Milaš, Nikodim. Spisi. str. 273, 283. 
  31. ^ Komar 2009, str. 159.
  32. ^ Milaš, Nikodim. Spisi. str. 362. 
  33. ^ Milaš, Nikodim. Spisi. str. 368. 
  34. ^ Srbsko-dalmatinski magazin. Zadar. 1868. str. 132. 
  35. ^ Petrović Njegoš, Sava (1914). Vjesnik, br. 16., Pisma crnogorskih poglavica iz druge polovine 18. stoleća, pismo Save Petrovića Dubrovčanima od 1. septembra 1763. pp. 225. Zagreb: JAZU. 
  36. ^ Petrović Njegoš, Sava (1914). Vjesnik, br. 16., Pisma crnogorskih poglavica iz druge polovine 18. stoleća, pismo Save Petrovića Dubrovčanima od 15. juna 1767. pp. 226. Zagreb: JAZU. 
  37. ^ Đerić, Vasilije (1914). O srpskom imenu po zapadnijem krajevima našeg naroda, pp. 34. Biograd. 
  38. ^ Petrović Njegoš, Sava (1914). Pisma crnogorskih poglavica iz druge polovine 18. stoljeća, pismo Save Petrovića Dubrovčanima od 25. jula 1775. pp. 227. Zagreb: JAZU. 
  39. ^ Đerić, Vasilije (1914). Vjesnik, br. 16., O srpskom imenu po zapadnijem krajevima našeg naroda, pp. 34. Beograd. 
  40. ^ Tomanović, Lazar (1899). G. Ruvarac i Montenegrina. Sremski Karlovci. str. 51, 52. 
  41. ^ Piščević 2018, str. 256.
  42. ^ Piščević 2018, str. 262.
  43. ^ Piščević 2018, str. 252.
  44. ^ Glasnik društva srbske slovesnosti. 1884. 
  45. ^ Petrović Njegoš, Petar II (1884). Crnogorka, br. 26., od 9. avgusta, Srbin Srbina na časti zahvaljuje (PDF). Cetinje. 
  46. ^ Petrović Njegoš, Petar II. Sajt: Njegoš, pjesma: SRBIN SRBIMA NA ČASTI ZAHVALjUJE, 1833. godina. Pristupljeno 25. 1. 2017. 
  47. ^ a b v g Aleksić, Budimir (2023). Svetigora, broj 316., Lučindan, O imenovanju jezika u prošlosti Boke Kotorske. Cetinje: Svetigora, izdavačko-informativna ustanova mitropolije crnogorsko-primorske. str. 47. 
  48. ^ a b Aleksić, Budimir (2023). Svetigora, broj 316., Lučindan, O imenovanju jezika u prošlosti Boke Kotorske. Cetinje: Svetigora, izdavačko-informativna ustanova mitropolije crnogorsko-primorske. str. 48. 
  49. ^ Milić, Risto (1870). Serbobranke, lirične rodoljubne pjesme. Cetinje. 
  50. ^ Irbi, Adelina Pavlija (1868). Putovanje po slovenskim zemljama Turske u Evropi, poglavlje: Srbija na Jadranskome moru. Beograd. str. 406, 430, 434, 464, 467. 
  51. ^ Crnogorac, Dopisi, Iz Boke, 9. Junija, br. 24. od 17. juna - 29. lipnja (PDF). Cetinje. 1872. str. 95. 
  52. ^ Crnogorac, br. 26. od 1. jula. Cetinje. 1872. 
  53. ^ Aleksić, Budimir (2023). Svetigora, broj 316., Lučindan, O imenovanju jezika u prošlosti Boke Kotorske. Cetinje: Svetigora, izdavačko-informativna ustanova mitropolije crnogorsko-primorske. str. 47, 48. 
  54. ^ Glas Crnogorca, Čestitke usljed osvojenja Nikšića, br. 57. od 8. sept. (PDF). Cetinje. 1877. str. 2. 
  55. ^ Glas Crnogorca, , br. 14. od 21. aprila (PDF). Cetinje. 1879. str. 3. 
  56. ^ Matavulj, Simo (1893). Boka i Bokelji. Novi Sad. str. 11. 
  57. ^ Mantegazza, Vico (1896). Al Montenegro note ed impresioni. Firenca. str. 41. 
  58. ^ Rašo, Nebojša (2010). Znameniti Bokelji, tom III. Herceg Novi. str. 113. 
  59. ^ Radić, Antun (1904). Dom, Srblji katolici i pravoslavni Hrvati, br. 7. od 14.4.1904. Zagreb. str. 107. 
  60. ^ Ćosović, Miroslav. Petar I Njegoš piše Bokeljima 1813. godine, prije nego što je u Boki Kotorskoj izmišljen srpski narod. 
  61. ^ Ćosović, Miroslav. Istorijski izvori kažu - prije 19. vijeka nema Srba u Boki. 
  62. ^ Ćosović, Miroslav. Niko ne spominje Srbe u Boki prije 19. vijeka, već samo Crnogorce ili Bokelje. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Срби_у_Боки_которској&oldid=27758644”