Srpska narodna stranka (Crna Gora)

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Srpska narodna stranka
SkraćenicaSNS
Prvi predsjednikBožidar Bojović
Posljednji predsjednikAndrija Mandić
Osnovana1997.
Raspuštena2009.
PrethodnikNarodna stranka
NaslednikNova srpska demokratija
SedištePodgorica
 Crna Gora
IdeologijaSrpsko-crnogorski unionizam,
Nacionalni konzervativizam.
Politička pozicijaDesni centar
Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Srpska narodna stranka.

Srpska narodna stranka (SNS) je bivša politička stranka u Crnoj Gori. Nastala je 1997. godine, nakon političkog raskola u Narodnoj stranci, a postojala je do 2009. godine, kada se većinski dio stranke pripojio Novoj srpskoj demokratiji. Osnivač i prvi predsjednik stranke bio je Božidar Bojović, a posljednji predsjednik je bio Andrija Mandić.

Istorija[uredi | uredi izvor]

SNS je bila stranka demokratskog i nacionalnog usmjerenja, koja se zalagala za interese i zaštitu prava srpskog naroda u Crnoj Gori. Za razliku od ljevičarske i nadnacionalne Socijalističke narodne partije Crne Gore, SNS je nastupala kao nacionalna stranka desnog centra.

Srpska narodna stranka je nastala u proljeće 1997. godine, nakon političkog raskola u Narodnoj stranci, čiji je tadašnji predsjednik Novak Kilibarda stupio u politički savez sa Milom Đukanovićem i njegovom Demokratskom partijom socijalista. Mnogi članovi rukovodstva NS, predvođeni Božidarom Bojovićem, tadašnjim potpredsjednikom NS, odbili su da prihvate takvo usmjerenje, optuživši Novaka Kilibardu i njegove pristalice za napuštanje programskih načela stranke. Tako je došlo do cijepanja NS i stvaranja posebne Srpske narodne stranke, za čijeg je prvog predsjednika izabran Božidar Bojović.[1][2]

Na predsjedničkim izborima koji su u Crnoj Gori održani u jesen 1997. godine, SNS je podržala Momira Bulatovića, kandidata Socijalističke narodne partije Crne Gore, koji je pobjedio u prvom krugu, ali je u drugom krugu glasanja poražen od Mila Đukanovića. Krajem 1997. godine, postavilo se pitanje o stvaranju zvanične političke koalicije između SNS i SNP, ali do toga nije došlo.[3] Na skupštinskim izborima koji su u Crnoj Gori održani u proljeće 1998. godine, SNS je učestvovala samostalno, osvojivši 6.606 glasova (1,98%) što nije bilo dovoljno za ulazak u parlament. Božidar Bojović se potom povukao sa čelne funkcije u stranci, a za novog predsjednika je izabran Želidrag Nikčević.[4]

Na saveznim izborima koji su održani u jesen 2000. godine, SNS je osvojila dva poslanička mandata u Vijeću građana i jedan poslanički mandat u Vijeću republika. Početkom 2001. godine, Želidrag Nikčević se povukao sa čelnog mesta u stranci, nakon čega je za novog predsjednika ponovo izabran Božidar Bojović, a za potpredsjednike su izabrani: Ranko Kadić, Novak Radulović, Vukoman Femić i Petar Trojanović.[5]

Na parlamentarnim izborima koji su u Crnoj Gori održani u proljeće 2001. godine, SNS je učestvovala u okviru koalicije "Zajedno za Jugoslaviju", kojoj su takođe pripadale SNP i Narodna stranka. Koalicija za Jugoslaviju je osvojila 148.513 glasova (40,56%) i 33 poslanička mandata, nakon čega su povedeni pregovori sa Liberalnim savezom Crne Gore radi formiranja parlamentarne većine, ali do sporazuma nije došlo, usljed čega je došlo do raspisivanja novih izbora. Na parlamentarnim izborima koji su u Crnoj Gori održani 2002. godine, SNS je učestvovala u okviru koalicije "Zajedno za promjene", takođe sa SNP i Narodnom strankom. Koalicija je osvojila 133.900 glasova (37,92%) i 30 poslaničkih mandata.

Stranački raskol (2003)[uredi | uredi izvor]

Andrija Mandić, posljednji predsjednik SNS (2003-2009)

Tokom 2003. godine, unutar SNS je došlo do ozbiljnih unutrašnjih razmimoilaženja i političkih podjela između dvije struje, od kojih je prvu predvodio tadašnji predsjednik Božidar Bojović, a drugu potpredsjednik Andrija Mandić. Podjele su dovele do otvorenog sukoba i raskola u stranci.[6][7] Veći dio rukovodstva je podržao Andriju Mandića, koji je postao novi predsjednik SNS, dok su Božidar Bojović i Ranko Kadić sa manjim dijelom stranačkog rukovodstva napustili SNS i osnovali novu stranku pod nazivom Demokratska srpska stranka (DSS). Podjela se odrazila i na poslanički klub SNS, koji je do tada brojao šest poslanika: četvorica su ostala u SNS, dok su dvojica (Bojović i Kadić) nastavili poslaničku djelatnost kao predstavnici novostvorene DSS.

Odnos prema referendumu (2006)[uredi | uredi izvor]

Od svog osnivanja, SNS se dosljedno zalagala za očuvanje državnog jedinstva Crne Gore i Srbije. Nakon najave referenduma o državnom statusu Crne Gore, SNS se založila stvaranje šire koalicije unionističkih stranaka. Krajem 2005. i početkom 2006. godine, kada je došlo do intenziviranja javne rasprave o referendumskom procesu, rukovodstvo SNS je zauzelo stav da sa vladajućim režimom u Crnoj Gori ne bi trebalo ulaziti u pregovore, bilo neposredne ili posredne. Za razliku od ostalih unionističkih stranaka (SNP, NS, DSS) koje su pristale na učešće u pregovorima uz posredovanje Evropske unije, SNS je odlučila da ne učestvuje u pregovorima o usaglašavanju referendumskih uslova, smatrajući da će taj proces u krajnjem ishodu omogućiti režimu da legitimizuje svoju secesionističku politiku. Iako nije prekidala saradnju sa drugim unionističkim strankama, SNS je ostala izvan pregovaračkog procesa koji se odvijao pod pokroviteljstvom Evropske unije.[8][9][10]

Zajedno sa ostalim unionističkim strankama, SNS se zalagala za opstanak tadašnje Državne zajednice Srbije i Crne Gore. U tom cilju, SNS je prvobitno zastupala stav da odluka o nezavisnosti Crne Gore može biti donijeta samo ako se u prilog nezavisnosti izjasni apsolutna većina od ukupnog broja građana sa pravom glasa. Nasuprot tome, crnogorske vladajuće stranke su zastupale stav da je za donošenje odluke o nezavisnosti dovoljno da se u prilog nezavisnosti izjasni prosta većina od onog broja građana koji će izaći na glasanje. Posredničku ulogu u toj raspravi odigrala je Evropska unija, čiji su predstavnici predložili kompromisno rješenje, po kome bi se odluka o nezavisnosti imala smatrati važećom ukoliko se u prilog nezavisnosti izjasni više od 55% važećih glasova (ukupan broj glasalih, umanjen za broj nevažećih glasova).[11][12]

Prijedlog EU je doveo do otvaranja novih rasprava, kako među opozicionim, tako i među vladajućim strankama. Vladajuća Demokratska partija socijalista Crne Gore je procjenila da se prag od 55% ipak može dostići, te je stoga odlučila da podrži prijedlog EU. Međutim, DPS nije imala neophodnu većinu za samostalno izglasavanje zakona, tako da je ključna uloga u izboru konačnog rješenja pripala opozicionim strankama, među kojima je bila i SNS. Pod otvorenim pritiskom EU, tadašnje rukovodstvo SNS je zajedno sa rukovodstvima drugih unionističkih stranaka na kraju popustilo, odustavši od daljeg zastupanja svojih prvobitnih stavova. Na sjednici održanoj 22. februara 2006. godine, Predsjedništvo SNS je odlučilo da podrži prijedlog EU, a slične odluke su tih dana donijela i rukovodstva ostalih unionističkih stranaka.[13][14]

Skupština Crne Gore je 1. marta 2006. godine izglasala "Zakon o referendumu o državno-pravnom statusu Republike Crne Gore".[15] Od tadašnjeg ukupnog broja poslanika (75), za usvajanje zakona glasalo je njih 60, uključujući i poslanike SNS.[16][17] Poslanici SNS su 15. marta, zajedno sa poslanicima iz redova ostalih unionističkih stranaka učestvovali u donošenju odluke da se za predsjednika Republičke referendumske komisije izabere slovački diplomata František Lipka,[18][19][20] čije ime je nedugo potom postalo sinonim za referendumsku krađu. Referendum je održan je 21. maja. Od ukupno 484,718 građana sa pravom glasa, na referendum je izašlo 419,236 (86.49%), a u prilog nezavisnosti se izjasnilo 230,711 građana, što je predstavljalo 47,5% u odnosu na ukupno biračko tijelo, odnosno 55,5% u odnosu na broj važećih glasova.[21] Tokom sprovođenja referendumskog procesa, došlo je do brojnih nepravilnosti, usljed kojih je legitimitet zvanično saopštenih rezutata bio doveden u pitanje.[22]

Zvanični rezultati referenduma djelovali su porazno na SNS i ostale unionističke stranke, pošto se pokazalo da je izglasavanje državne nezavisnosti Crne Gore, uprkos nepostojanju apsolute većine, na kraju bilo omogućeno upravo zahvaljujući pristajanju unionističkih stranaka na ozakonjenje iznuđenih rješenja, koja su bila promovisana od strane Evropske unije. Napuštanjem osnovnog demokratskog principa, po kome se ključne referendumske odluke od državnog i istorijskog značaja donose većinom glasova u odnosu na ukupan broj birača, tadašnje rukovodstvo SNS je zajedno sa rukovodstvima drugih opozicionih stranaka omogućilo vladajućoj DPS i drugim separatističkim strankama da program državne nezavisnosti ostvare bez podrške apsolute većine biračkog tijela Crne Gore. Polazeći od osjećaja odgovornosti, Andrija Mandić je neposredno nakon referenduma najavio podnošenje ostavke na funkciju predsjednika stranke, ali Glavni odbor SNS je odlučio da tu ostavku ne uvaži.[23][24]

Djelatnost nakon 2006. godine[uredi | uredi izvor]

Neposredno nakon proglašenja državne nezavisnosti Crne Gore, rukovodstvo SNS je svim unionističkim strankama uputilo poziv na stvaranje jedinstvene "Srpske liste", radi zajedničkog nastupa na predstojećim izborima.[25] Taj poziv nije bio prihvaćen od strane SNP, NS i DSS. Međutim, pozivu su se odazvale neke druge stranke, tako da je do formiranja koalicije ipak došlo. Na skupštinskim izborima koji su u Crnoj Gori održani u septembru 2006. godine, SNS je bila okosnica koalicije "Srpska lista", koja je ostvarila veoma dobar rezultat, osvojivši 49.730 glasova (14,68%) i 12 poslaničkih mandata u Skupštini Crne Gore, postavši time najbrojnija opoziciona parlamentarna grupa.

Krajem 2006. godine, održana je peta izborna skupština SNS, na kojoj je za predsjednika stranke ponovo izabran Andrija Mandić, dok su za potpredsjednike izabrani: Novak Radulović, Novica Stanić i Slaven Radunović.[26][27]

Tokom 2007. godine, SNS je aktivno učestvovala u raspravama o donošenju novog Ustava Crne Gore, zalažući se za odbranu srpskih nacionalnih interesa, ali i za postizanje kompromisnih rješenja koja bi zadovoljila predstavnike svih naroda u Crnoj Gori.[28] Iako se SNS, zajedno sa ostalim srpskim i prosrpskim strankama, dosljeno zalagala za ustavno priznavanje konstitutivnosti srpskog naroda u Crnoj Gori, taj ključni cilj na kraju nije bio postignut usljed pristajanja opozicionog Pokreta za promjene (PZP) uz vladajuću većinu, čime je omogućeno usvajanje antisrpskih ustavnih rješenja.[29]

Gašenje SNS (2009)[uredi | uredi izvor]

Sredinom novembra 2008. godine, rukovodstvo SNS je pokrenulo inicijativu da se koalicija Srpska lista transformiše u jedinstvenu političku stranku, koja bi postala stožer za šire organizaciono objedinjavanje svih srpskih i prosrpskih političkih snaga u Crnoj Gori.[30] Iako je ova inicijativa naišla na početno odobravanje, ubrzo se pokazalo da se deo rukovodstva SNS zalaže za redefinisanje stranačkog programa na novim, građanskim osnovama, što je podrazumevalo odustajanje od srpske odrednice u nazivu buduće jedinstvene stranke. Takva zalaganja su izazvala uzbunu u stranačkim redovima, a takođe su dovela i do negativnih reakcija među koalicionim partnerima u okviru Srpske liste.[31][32][33][34][35][36]

Usled velikog uznemirenja u stranačkoj bazi i široj srpskoj javnosti, rukovodstvo SNS je sredinom decembra 2008. godine bilo prinuđeno da odustane od prvobitne zamisli o izostavljanju srpske odrednice iz naziva buduće ujedinjene stranke,[37] ali to nije dovelo do obnove unutrašnjeg stranačkog jedinstva, niti do obnove povjerenja među koalicionim partnerima u okviru Srpske liste, tako da je zamisao o širem političkom objedinjavanju na kraju doživjela potpuni krah, pretvorivši se u svoju suprotnost. Početkom 2009. godine se ispostavilo da se ujedinjenje u praksi svelo na većinski dio SNS i ljevičarsku Narodnu socijalističku stranku Crne Gore (NSS). Ove dvije stranke su se krajem januara 2009. godine ujedinile u novu stranku, pod nazivom: Nova srpska demokratija (NSD). Za prvog predsjednika NSD izabran je Andrija Mandić, dotadašnji predsjednik SNS.

Tokom unutrašnjih rasprava u okviru SNS, stranačku većinu su predvodili Andrija Mandić (predsjednik SNS), Slaven Radunović (potpredsjednik SNS) i Goran Danilović (predsjednik Izvršnog odbora SNS), dok su na čelu stranačke manjine stajali Novak Radulović (potpredsjednik SNS) i Gojko Raičević (potpredsjednik Izvršnog odbora SNS).[38][39] Tadašnjim gašenjem SNS i razbijanjem Srpske liste označena je prekretnica u političkom organizovanju Srba u Crnoj Gori, a način na koji su ti procesi sprovedeni pobudio je sumnje u prirodu pomenutih poduhvata, na šta su se nadovezale i političke optužbe za izdaju srpskih nacionalnih interesa i prikrivenu saradnju sa antisrpskim političkim činiocima.[40] Pojedina upozorenja stranačke manjine, koja su se odnosila na uticaj građanskog Pokreta za promjene (PZP) na politiku stranačke većine u SNS, kasnije su se ispostavila kao tačna, pošto je Nova srpska demokratija neposredno po osnivanju počela sve neposrednije da sarađuje sa PZP, sa kojim je 2012. godine formirala koaliciju Demokratski front (bez srpskog predznaka u nazivu).

Predsjednici SNS (1997—2009)[uredi | uredi izvor]

Ime i prezime Mandat
Božidar Bojović 1997—1998.
Želidrag Nikčević 1998—2001.
Božidar Bojović 2001—2003.
Andrija Mandić 2003—2009.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Naša borba (1997): Počinje da se ponaša kao vođa
  2. ^ Naša borba (1997): Božidar Bojović izabran za predsjednika
  3. ^ „AIM Podgorica (1997): Kada ce biti vanredni parlamentarni izbori u CG”. Arhivirano iz originala 04. 07. 2019. g. Pristupljeno 04. 07. 2019. 
  4. ^ Glas javnosti (2000): Želidrg Nikčević
  5. ^ B92 (2001): Bojović izabran za predsednika Srpske narodne stranke
  6. ^ B92 (2003): Posle tuče sa stranačkim kolegom, Kadić podneo krivičnu prijavu
  7. ^ Večernje novosti (2003): U tuči prebili i sopstvenu granu
  8. ^ B92 (2005): Venecijanska komisija o referendumu
  9. ^ Večernje novosti (2005): Dijalog preko Evrope
  10. ^ Večernje novosti (2005): Sa Đu­ka­no­vi­ćem ne­će­mo na­sa­mo
  11. ^ Večernje novosti (2006): Vi­še od 41 ma­nje od 50
  12. ^ B92 (2006): Lajčak donosi predlog EU o većini
  13. ^ PCNEN (2006): NS i SNS podržale preporuke EU
  14. ^ Večernje novosti (2006): Tra­ži­li ste, ras­pi­suj­te!
  15. ^ B92 (2006): Referendum 21. maja
  16. ^ „Zakon o referendumu o državno-pravnom statusu Republike Crne Gore (2006)” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 12. 07. 2018. g. Pristupljeno 08. 07. 2019. 
  17. ^ B92 (2006): Usvojen Zakon o Referendumu
  18. ^ PCNEN (2006): Skupština Crne Gore bira članove RRK
  19. ^ PCNEN (2006): Stvoreni svi preduslovi za pocčtak referendumske kampanje
  20. ^ PCNEN (2006): Lipka: Volio bih da ne bude posla za mene
  21. ^ OSCE (2006): Posmatracka misija za referendum OSCE/ODIHR-a: Konačni izvještaj
  22. ^ Markuš 2007.
  23. ^ PCNEN (2006): Mandić najavio ostavku, Peđa se ne glaska
  24. ^ PCNEN (2006): Mandić ostaje na čelu SNS
  25. ^ PCNEN (2006): SNS poziva na “srpsku listu”
  26. ^ PCNEN (2006): Sjutra peta izborna skupština SNS
  27. ^ PCNEN (2006): Mandić ostaje na čelu SNS
  28. ^ Glas Amerike (2007): Ustavni odbor privodi kraju pisanje prvog ustava nezavisne Crne Gore
  29. ^ Glas javnosti (2007): Političko konvertitstvo Nebojše Medojevića
  30. ^ Večernje novosti (2008): Mandić: Svi Srbi - u jednoj partiji
  31. ^ PCNEN (2008): Nova stranka: Jedinstvena naša snaga?
  32. ^ Slobodna Evropa (2008): Podgorica: Novo ime za Koaliciju Srpska lista
  33. ^ Večernje novosti (2008): Mandić uzalud priziva Srbe
  34. ^ Večernje novosti (2008): Rasulo u opoziciji
  35. ^ Mondo (2008): Momir Bulatović mijenja neposlušne?!
  36. ^ PCNEN (2008): SNS u nedjelju o transformaciji SL
  37. ^ PCNEN (2008): GO SNS inicirao stvaranje nove stranke
  38. ^ IN4S (2008): GO SNS: Za ujedinjenje sa (ne)određenim političkim subjektima
  39. ^ IN4S (2008): Ne pristajem na gašenje Srpske narodne stranke!
  40. ^ Srpske novine (2011): Ko je izdao Srbe u Crnoj Gori?

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Српска_народна_странка_(Црна_Гора)&oldid=27557624”