Pređi na sadržaj

Srpska četnička organizacija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Srpska četnička organizacija
Srpska revolucionarna organizacija
Postojanje1903—1912.
Nadimak„Četnici”
Angažovanje
Komandanti
KomandantJovan Babunski

Srpska četnička organizacija ili Srpska revolucionarna organizacija, bila je revolucionarna organizacija sa ciljem oslobođenja Kosova, Metohije i Makedonije (oblast poznata kao „Stara Srbija”) od Osmanskog carstva (Kosovski, Bitoljski i Solunski vilajet). Centralni odbor je osnovan 1902. godine, dok je Srpski komitet osnovan u septembru 1903. godine u Beogradu, spajanjem centralnih odbora iz Beograda, Vranja, Skoplja i Bitolja, dok je oružano krilo aktivirano 1904. godine. Među osnivačima su bili Društvo Sveti Sava, Generalštab Vojske i Ministarstvo spoljnih poslova Kraljevina Srbije. Tokom borbe za Makedoniju, serije društvenih, političkih, kulturnih i vojnih sukoba u Makedoniji, djelovanje organizacije je poznato kao Srpska akcija u Makedoniji.

Centralni komitet je prvobitno finansirao pojedince, kao i male grupe hajduka, koji su bili samoorganizovani ili dio bugarske revolucionarne organizacije u Makedoniji (Vrhovni makedonsko-jedrenski komitet ili Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija). Svojim djelovanjem organizacija je nastojala da zaštiti slovensko hrišćansko stanovništvo od zuluma. Propašću srpsko-bugarskih pregovora oko udruženog djelovanja, zbog rastućeg nacionalizma u bugarskim komitetima, Srpski komitet je odlučio da u potpunosti organizuje svoje oružane grupe. Centralni komitet je poslao prve dvije grupe u Makedoniju 1904. godine, koje su se rano izložile i zbog toga odmah bile uništene. Drugi talas je bio mnogo uspješniji; međutim, počela su neprijateljstva između Bugarskog i Srpskog komiteta. Srpski četnici su se borili protiv Osmanlija, kao i albanskih i bugarskih bandi. Svojim djelovanjem su se istakli Jovan Babunski, Gligor Sokolović, Ilija Trifunović Birčanin, Mihailo Ristić Džervinac, Jovan Grković Gapon, Vasilije Trbić, Spasa Garda, Branivoje Jovanović, Ilija Jovanović, Jovan Stanojković Dovezenski, Micko Krstić, Lazar Kujundžić, Cene Marković, Marinko Aleksić Miša, Doksim Mihailović, Kosta Pećanac, Vojin Popović, Savatije Milošević i Petko Ilić. Nakon izbijanja Mladoturske revolucije 1908. godine i proglašenja ustava, svi hajduci u Makedoniji, uključujući srpske četnike, ostavili su oružje, međutim, gerilska borba se uskoro nastavila, nastavljajući se kasnije na balkanske ratove.

Pozadina[uredi | uredi izvor]

Srpski (1876—1878) i ruski (1877—1878) ratovi protiv Osmanlija motivisali su oslobodilačke pokrete među stanovništvom Stare Srbije.[1] Srbija je nastojala da oslobodi Kosovski vilajet (Niški, Prizrenski, Skopski i Novopazarski sandžak).[2] Srpska vojska je zajedno sa Srbima iz južnih krajeva koji su činili posebne dobrovoljačke odrede, velikim brojem iz Makedonije, nastojala da oslobodi njihove rodne krajeve i prisajedini ih Srbiji.[1][3] Dobrovoljci su se inflitirali u Kumanovski i Krivopalanački okrug.[4] Kada je potpisan mir između Srba i Turaka, ove grupe su sprovedile nezavisne gerilske borbe pod srpskom zastavom, koju su nosili i isticali daleko od linije razgraničenja.[1] Srpski napredak u Staroj Srbiji (1877—1878) praćen je ustancima u regionu, uključujući i jedan koji se istakao u okolini Kumanova, Krive Palanke i Kratova.[3] Kumanovski ustanak je izbio 20. januara, trajao je četiri mjeseca i završio se jakim turskim represijama nad srpskim stanovništvom.[5] Zbog terora nad nezaštićenom rajom (niža klasa, hrišćani), mnogi su otišli u planine, prebjegli u Srbiju, odakle su sprovodili napade na nekadašnje rodne krajeve radi osvete zbog zvjerstava koja su nad njima počinile Osmanlije.[5] U kumanovsko-kratovskom regionu je 14. oktobra 1880. godine izbila Brsjačka buna.[5] Srbija je tajno i pažljivo pomagala hrišćane u oblastima pod kontrolom Osmanlija, međutim pomoć je prekinuta 1881. intervencijom vlade.[6] Osmanska vojska je uspješno suzbija bunu tokom zime 1880—1881. godine, a mnoge vođe su protjerane.[7] Jedan od vođa bune, Micko Krstić, kasnije je imao instrumentalnu ulogu u srpskoj četničkoj organizaciji. Brsjačka buna, kao i prethodna u kumanovskom regionu, imala je srpski karakter, planirana je u srpsku korist, ali neuspješno jer je ishod bio progon Srba iz Makedonije, praćen rastućom bugarizacijom hrišćanskog slovenskog stanovništva.[8]

Društvo Srbo-Makedonci, interesna grupa intelektualaca iz Makedonije, osnovana je 1886. godine u Istanbulu.[9]

Uvod[uredi | uredi izvor]

Bugarska antisrpska organizacija, Društvo protiv Srba, koju je osnovao Damjan Gruev 1897. godine,[10] sprovela je do 1902. godine najmanje 42 ubistva, a 52 osobe su samo ranjene. Mete organizacije su bili srpski naučnici, učitenji, srpski pravoslavni sveštenici, kao i drugi viđeni Srbi u Osmanskom carstvu.[11]

U maju 1899. godine, Golub Janić je poslao odred od 10 do 15 ljudi u Makedoniju.[12]

Organizacija[uredi | uredi izvor]

Centralni odbor su osnovali 1902. godine Milorad Gođevac, Luka Ćelović, Vasa Jovanović, Živojin Rafajlović, Nikola Spasić i Ljubomir Kovačević.[13] Kapetan Rafajlović je do osnivanja imao nekoliko samostalno organizovanih oružanih grupa u Staroj Srbiji. Sjedište odbora se nalazilu u Ćelovićevoj kući. Organizaciju je prvobitno finansirao Ćelović koji je donirao 50.000 dinara godište, što je to vrijeme bila velika suma. Komitet je za predsjednika izabrao dr Gođevca. Na početku finansirani su samo pojedinci, hajduci, koji su bili ili samostalno organizovani ili dio bugarskih revolucionarnih organizacija u Makedoniji (Vrhovni makedonsko-jedrenski komitet ili Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija).

Srpski komitet ili Centralni revolucionarni tajni odbor ili Centralni odbor srpske četničke organizacije osnovan je u Beogradu u septebru 1903. godine, spajanjem Centralnog odbora Beograda, Vranja, Skoplja i Bitolja. Od boraca je zahtijevana zaštita slovenskog stanovništva od zuluma i sprovođenje ubistava svih poznatih progonitelja. Nakon propasti srpsko-bugarskih pregovora o zajedničkom djelovanju, i zbog rastućeg nacionalnizma u okviru Bugarskog komiteta, Srpski komitet je odlučio da u potpunosti organizuju svoje oružane grupe. Oružano krilo je zvanično aktivirano 1904. godine. Među osnivačima su bili i Društvo Sveti Sava, Generalštab Vojske i Ministarstvo spoljnih poslova Kraljevina Srbije.

U početku, kao i pri kraju, srpski četnici su imali stroga naređenja odbrane i zaštite, a nikako napada; osmanska vlada i velike sile su se složili da četnici nisu vršili zločine i masakre, iako veliki oružani sukobi nisu mogli proteći bez nasilja.[14]

Centralni odbori[uredi | uredi izvor]

Istorija[uredi | uredi izvor]

1902.[uredi | uredi izvor]

Centralni odbor su osnovali 1902. godine Milorad Gođevac, Luka Ćelović, Vasa Jovanović, Živojin Rafajlović, Nikola Spasić i Ljubomir Kovačević.[13] Kapetan Rafajlović je do osnivanja imao nekoliko samostalno organizovanih oružanih grupa u Staroj Srbiji. Sjedište odbora se nalazilu u Ćelovićevoj kući. Organizaciju je prvobitno finansirao Ćelović koji je donirao 50.000 dinara godište, što je to vrijeme bila velika suma. Komitet je za predsjednika izabrao dr Gođevca. Na početku finansirani su samo pojedinci, hajduci, koji su bili ili samostalno organizovani ili dio bugarskih revolucionarnih organizacija u Makedoniji (Vrhovni makedonsko-jedrenski komitet ili Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija).

1903.[uredi | uredi izvor]

Milorad Gođevac, Luka Ćelović i Vasilije Jovanović su u Beogradu 29. marta 1903. godine formirali prvi oružani odred. Odredom, koji je sadržao 8 vojnika, komandovao je Ilija Slave, Srbi iz Makedonije koji je bio kaldrmdžija.[15]

„Srpski komitet” je osnovan u septembru 1903. godine u Beogradu, spajanjem centralnih odbora iz Beograda, Vranja, Skoplja i Bitolja. Od boraca je zahtijevana zaštita slovenskog stanovništva od zuluma i sprovođenje ubistava svih poznatih progonitelja. Nakon propasti srpsko-bugarskih pregovora o zajedničkom djelovanju, i zbog rastućeg nacionalnizma u okviru Bugarskog komiteta, Srpski komitet je odlučio da u potpunosti organizuju svoje oružane grupe. Oružano krilo je zvanično aktivirano 1904. godine. Među osnivačima su bili i Društvo Sveti Sava, Generalštab Vojske i Ministarstvo spoljnih poslova Kraljevina Srbije.

April—maj 1904.[uredi | uredi izvor]

Na Đurđevdan, 23. aprila, bugarski studentski su došli u Beograd kako bi održali kongres.[16] Ovo se desilo nakon neuspjelih pregovora između bugarskih i srpskih komiteta o zajedničkom srpsko-bugarskom ustanku nakon više od 50 sastanaka u periodu od četiri do pet mjeseci.[17] Bugarski studenti i srpska strana su naglasile potrebu za održanjem srpsko-bugarskih bratskih odnosa.[16] Kada su studenti otišli, otkriveno je da su većina bili pripadnici bugarskog komiteta, koji su imali zadatak da pronađu svoje prijatelje i dovedu ih u Bugarsku.[16] Troje od njih je imalo zadatak da ubjede Gligora Sokolovića da se vrati u Bugarsku, što je on odbio.[16] Sastali su se takođe i sa Stojanom Donskim.[16]

Dvije čete od po 20 boraca su 25. aprila pod komandom vojvoda Anđelka Aleksića i Đorđa Cvetkovića zaklele na ceremoniji srpskog četničkog komiteta (Dr Milorad Gođevac, Vasa Jovanović, Žika Rafailović, Luka Ćelović i general Jovan Atanacković), sa protom Nikolom Stefanovićem koji držao molitvu.[18] Komitet je pripremio formiranje prvih četa za nekoliko mjeseci.[18] Četnici su poslati za Poreče, i 8. maja su krenuli iz Vranja, do sela Buštranje, koje je bilo podjeljeno između Srbije i Turske.[19] Vasilije Trbić, koji ih je predvodio, rekao im je da je najbolji način je bio da se ide kroz Kozjak, a zatim do Vardara.[20] Međutim, vojvode su željele ići najkraćim putem, kroz Kumanovsku ravnicu i zatim u Četirac.[20] Uspjeli su ući na teritoriju Osmanskog carstva, ali su se izložili u ravničarskim albanskim i turskim selima, a Osmanlije su ih okružile sa svih strana, pa su odlučili da ostanu u Šupljom Kamenu, koji im je pružio barem malo odbrane umjesto direktnog susreta sa vojskom na ravnici; usred dana, osmanska vojska je bombardovala četnike preko brda i tako ubila 24 četnika.[21] Prema srpskim državnim dokumentima, poginula su 24 četnika, jedan osmanski žandar i tri osmanska vojnika.[22] Srpski poslanik Ristić, prema dokumentu, imenovao je Žiku Rafajlovića kao organizatora čete, i tražio je od Ministarstva spoljnih poslova „da se takvim pustolovinama i nepromišljenim izdajničkim akcijama stane na put”.[22]

1905.[uredi | uredi izvor]

Tokom 1905. godine bilo je u Skopskom sandžaku 22 sukoba između turske vojske i srpskih i bugarskih komita. Poginulo je 76 srpski četnika, a ranjeno njih 14. Bugarski gubici su bili nešto manji. Ukupno je registrovano u tom sandžaku 440 ubistava a ranjavanja 92. Oteto je i odvedeno u planinu i vode se kao nestali 41 osoba.

1906.[uredi | uredi izvor]

Tokom te godine naoružani sukobi se nastavljaju u Skopskom sandžaku. Sukoba je sa komitskim četama je zabeleženo 16. Poginulo je 37 srpskih četnika, a ranjeno dva. Bugarski gubici su bili nešto veći. Ukupno je zabeleženo 219 ubistava i 77 teških ranjavanja. Sada je 61 osoba oteta i vodi se kao nestala.

1907.[uredi | uredi izvor]

U toj godini bilo je 27 oružanih sukoba u Skopskom sandžaku. Poginulo je 113 bugarskih i 14 srpskih četnika. Turski gubici su samo šest ljudi. Tokom cele godine zna se za 364 ubistva, 77 ranjavanja a nestalih u planini je bilo 90 lica.[23]

Šef štaba[uredi | uredi izvor]

Šefovi gorskog štaba

Lijeva strana Vardara ili Predvardarje

Desna strana Vardara ili Prekovardarje

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v Jovanović 1937, str. 236.
  2. ^ Ćirković 2004, str. 229-230.
  3. ^ a b Georgevitch 1918, str. 181–182
  4. ^ Vojni muzej Jugoslovenske narodne armije (1968). Fourteen Centuries of Struggle for Freedom. Belgrade: Military Museum. str. xliv. 
  5. ^ a b v Jovanović 1937, str. 237.
  6. ^ Matica srpska (Matica Srpska) (1992). Zbornik Matice srpske za istoriju, 45–48. Novi Sad: Matica srpska. str. 55. 

    Srbija je tajno i vrlo oprezno pomagala akcije hrišćana u Turskoj (Brsjačka buna), ali je na intervencije vlade ta pomoć prestala ... 1881
  7. ^ Koliševski, Lazar (1962). Aspekti na makedonskoto prašanje (na jeziku: Macedonian). Kultura. str. 499. 

    Seto ova dviženje vo Zapadna Makedonija e poznato vo istorijata pod imeto „Brsjačka buna". Turskata vojska uspea vo zimata 1880 — 1881 godina da ja zaduši bunata i mnogu nejzini vodači da gi isprati na zatočenie.
  8. ^ Georgevitch 1918, str. 183.
  9. ^ Kulturno-opětestvenite vrski na Makedoncite so Srbija vo tokot na XIX vek, Kliment Džambazovski, (1960). str. 163.
  10. ^ Đurić & Mijović 1993, str. 63.
  11. ^ Hadži Vasiljević 1928, str. 14.
  12. ^ Oswald Ashton Wentworth Dilke; Dilke, Margaret S. (1984). Recollections of the National Liberation Struggles in Macedonia: At the End of the 19th and the Beginning of the 20th Centuries. Mosaic Publications. str. 46. „For this purpose in May 1899, by their order, the people's deputy Golub Janic from Belgrade organized and sent to Macedonia a detachment of 10-15 men, while Serbian agents in Macedonia informed the Turkish authorities that it was a ...” 
  13. ^ a b Milosavljević, Milja; Levi, Rebeka (2006). Kod dva bela goluba. IP Signature. str. 102. „Godine 1902. osnovan je Glavni odbor četničke orga- nizacije u koji su ušli doktor Milorad Gođevac, Luka Ć.e- lović, Vasa Jovanović, Žika Rafailović, Nikola Spasić i Ljuba Kovačević.” 
  14. ^ Dedijer 2008, str. 631

    srpska akcija [...] Srpska četnička akщua imala je na

    — više uspeha 1906. i 1907
  15. ^ Krakov 1930, str. 80
  16. ^ a b v g d Krakov, str. 147
  17. ^ Krakov, str. 146
  18. ^ a b Krakov, str. 150
  19. ^ Krakov, str. 154
  20. ^ a b Krakov, str. 155
  21. ^ Krakov, str. 161–164
  22. ^ a b Novak, Viktor (2008). Revue historique. 57. str. 359. „Žika Rafailović” 
  23. ^ "Zastava", Novi Sad 1908. godine
  24. ^ Jovanović 1937, str. 297.
  25. ^ Jovanović 1937, str. 293.
  26. ^ Blažarić 2006, str. 9.
  27. ^ Dedijer & Anić 2008, str. 595, "Ra]koviЬ Sreten, prvi šef gorskog štaba za desnu obalu Vardara (Prekovardar]e) 1905"
  28. ^ Dedijer & Anić 2008, str. ?, "Radosavl>eviЬ Panta, poručnik, šef gorskog štaba (Prekovardarje) kraj 1905."

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Oswald Ashton Wentworth Dilke; Dilke, Margaret S. (1984). Recollections of the National Liberation Struggles in Macedonia: At the End of the 19th and the Beginning of the 20th Centuries. Mosaic Publications. str. 46. „For this purpose in May 1899, by their order, the people's deputy Golub Janic from Belgrade organized and sent to Macedonia a detachment of 10-15 men, while Serbian agents in Macedonia informed the Turkish authorities that it was a ...” 
  • Koliševski, Lazar (1962). Aspekti na makedonskoto prašanje (na jeziku: Macedonian). Kultura. str. 499. 

    Seto ova dviženje vo Zapadna Makedonija e poznato vo istorijata pod imeto „Brsjačka buna". Turskata vojska uspea vo zimata 1880 — 1881 godina da ja zaduši bunata i mnogu nejzini vodači da gi isprati na zatočenie.

  • Matica srpska (Matica Srpska) (1992). Zbornik Matice srpske za istoriju, 45–48. Novi Sad: Matica srpska. str. 55. 

    Srbija je tajno i vrlo oprezno pomagala akcije hrišćana u Turskoj (Brsjačka buna), ali je na intervencije vlade ta pomoć prestala ... 1881

Knjige

Novine

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Srpska četnička organizacija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Српска_четничка_организација&oldid=27673101”