Српске громиле

Srpske gromile
Nastanak i sadržaj
Autor	Đorđe Janković
Ilustrator	Rade Tovladijac
Dizajner korica	Rade Tovladijac
Zemlja	Srbija
Jezik	srpski
Žanr / vrsta dela	arheologija, istorija, etnogeneza, antropologija
Izdavanje
Izdavač	Sveslovenski savez i NIP „Književna reč“, Beograd
Datum	1998.
Broj stranica	174
Tip medija	broširano
Klasifikacija
ISBN ?	978-86-83173-01-3

Srpske gromile je monografija beogradskog arheologa Đorđa Jankovića, objavljena 1998. godine.

Knjiga je prva naučna sinteza koja arheološki identifikuje Srbe u odnosu na druge Slovene ranog srednjeg veka, preko analize materijalnih tragova pogrebnog obreda koje nalazimo u gromilama (humkama, tumulima) između 4. i 12. stoleća.

Gromile su uglavnom manje humke, donekle različitog sastava, koje ponekad sadrže razne predmete. U njima nema ostataka ljudskih skeleta. To se objašnjava, kako će se videti, običajima da se spaljeni ostaci pokojnika ne sahranjuju u zemlju, već izvan gromila. Po pravilu, ranije su slične humke tumačene kao grobovi praistorijskog ili antičkog doba. Izdvajanje srednjovekovnih gromila omogućava stvaranje prve stvarne slike o Srbima u ranom srednjem veku.

— Đorđe Janković, u Predgovoru knjige

Ilustrator i dizajner knjige je Rade Tovladijac, a izdavači su Sveslovenski savez i NIP „Književna reč“ iz Beograda.

Sadržaj

Knjiga sadrži sedam glavnih poglavlja, kao i predgovor autora, pogovor, bibliografiju i sažetak na engleskom jeziku (Đorđe Janković: „Serbian gromilas — foreword“).

U prvom poglavlju „Uvod“ se razmatraju problemske i metodološke postavke, pogreb kod drevnih i srednjovekovnih Slovena, pisani izvori o pogrebu, te arheološko istraživanje slovenskih grobova ranog srednjeg veka.

U drugom poglavlju, „Katalog gromila“ obrađuju se lokaliteti do tada pronađenih i istraživanih srpskih gromila u Jugoistočnoj Evropi: Botul Piskului, Veliki Ostrov, Turn Severin; Ravna gora, planina Ostrovica, Prizren — Štrpce; Kavala i Paljevina, Ljutići, Pljevlja; Gornja Lijeska, Višegrad; Gromile, Zakmur, Srbinje (Foča); Radešići, Zubci, Trebinje; Padina Golog brda, Donje Police, Trebinje; Radić, zaselak Voljice kod Korita, Bileća; Kriva prodol, Lakat, Nevesinje; Sultići — Brdo, Seonica, Konjic; Borova glava, Rakovac, planina Ozren, Maglaj; Breščići, Vranjak, Modriča; Petrovac, Petrovac; Grčka crkvina, Cimeše, Petrovac; Podovi, Crljivica, Drvar; Trnova poljana — Korita, Resanovci, Grahovo; Tavani, Srbski klanac, Kupinovo, Donji Lapac; Gromile, Vrbnik, Knin; Kruglica — ograda Mašića, Ramljane, Knin; Groblje — Čenići, Uzdolje, Knin. Takođe su dati i podaci o nalazištima koja nisu istraživana.

U trećem poglavlju „Gromile Srba u današnjoj Nemačkoj i Poljskoj“ obrađuju se tipološki srodni lokaliteti gromila kod Lužičkih Srba i susednih prostora Srednje Evrope: Bjalogora, Zgoželec, Vroclav; Garo, Finstervald, Donja Lužica; Skokov, Opolje Lubelsko, Lublin; Lipsko, Zamošć, Lublin, kao i Bjaloviješka pušća, Hajnovka, Bjalistok.

Četvrto poglavlje pod nazivom „Razvrstavanje gromila“ opisuje vrste, prostor, položaj, datovanje i raspored gromila. Takođe se bavi odnosom srpskih gromila i slovenskih kurgana.

Peto poglavlje „Pogrebni obred“, osim arheološke analize ostataka obreda, opisuje srpske gromile u svetlu drugih podataka, uključujući indoevropeistiku, evropske i arapske pisane izvore, antropološku-etnografsku građu, kao i objašnjenje preobražaja gromila u kasnije mramore (stećke). Autor zaključuje:

Kada se budu preduzela sveobuhvatna arheološka istraživanja gromila, kao i proučavanja predanja, običaja, obrednih radnji, toponimije Srba, kao i drugih Slovena, pretpostavljen pogreb kod Srba u ranom srednjem veku biće svakako potpunije objašnjen. Za sada je očigledno da se Srbi razlikuju pogrebom od ostalih Južnih Slovena u ranom srednjem veku, a da su bliski Zapadnim, a onda i Istočnim Slovenima. Za sada mnoga pitanja tih veza ostaju otvorena.

— Đorđe Janković

U šestom poglavlju „Gromile i istorija Srba“, autor upoređuje arheološka saznanja o gromilama sa istoriografskim, pokušavajući da iscrpno rekonstruiše nedovoljnu poznatu istoriju Zapadnog Balkana i Srba od 4. do 12. veka.

Sedmo poglavlje je „Zašto su Srbi bili osobeni (umesto zaključka)“, u kojem se razmatra odnos srpskog pogrebnog obreda u odnosu na druge Slovene, kao i mediteranske susede, sa osvrtom na indoevropske korene ovih naroda, a zatim daje sintetičku sliku koju gromile za sada daju za razna razdoblja i razne prostore gde su Srbi živeli u prošlosti: Jugoistočna Evropa, današnja Nemačka, Poljska, Ukrajina itd.

Geografski raspored srpskih gromila na Balkanu

Autor na osnovu dosadašnjih istraživanja gromila određuje njihov prostorni raspored na Balkanu ovako:

Gromile na jednostavan i očigledan način omeđuju srpski etnički prostor u ranom srednjem veku. On se skoro podudara sa granicama rimske Dalmacije. Te granice su na istoku prema Velikoj i Južnoj Moravi, ali su Srbi veoma rano živeli u Negotinskoj krajini, pa možda i drugde istočno od rimske Dalmacije. Na jugu je Srba bilo u oblasti Šar planine ili još južnije, oko Debra i dalje. Na jugozapadu su Srbi naseljavali primorje, ali nije poznato da li su već u ranom srednjem veku nastanili i velika ostrva kao što su Korčula, Mljet, Hvar, Brač, koja se u X stoleću navode kao srpska. Na zapadu su Srbi živeli u Pounju, Lici i Krbavi, verovatno do Kupe. Prema Panoniji je granica išla Posavinom.

— Đorđe Janković

Stručno-naučne izložbe gromila

Prvu arheološku izložbu novootkrivene građe, pod nazivom „Srpske gromile“, Janković je organizovao u Muzeju grada Beograda u novembru i decembru 1993. godine. Izložba je prikazana 1994. i 1995. i u mestima gde su istraživanja vršena — Drvaru, Kninu, Benkovcu i Obrovcu — da bi joj se izgubio trag nakon operacije „Oluja” Vojske Republike Hrvatske u avgustu 1995. godine.

Vidi još

• Srpsko pomorje od 7. do 10. stoleća (knjiga)

Spoljašnje veze

• Janković, Đorđe. „Pogreb Srba u ranom srednjem veku“, referat na VI međunarodnom kongresu slovenske arheologije, Novgorod, 1996. (preliminarna sinteza o srpskim gromilama)
• Janković, Đorđe. „Gromile Srba u svetlu nekih drugih podataka“, odeljak iz knjige Srpske gromile, 1998.