Srpski Semarton
Srpski Semarton Sânmartinu Sârbesc | |
|---|---|
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Ulbeč |
| Stanovništvo | |
| — (2011) | 921 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 36′ 20″ S; 20° 57′ 32″ I / 45.605556° S; 20.958889° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Aps. visina | 79 m |
  Srpski Semarton Srpski Semarton na karti Rumunije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 307212 |
| Pozivni broj | 0256 |
| Registarska oznaka | TM |
Srpski Semarton (Srpski Sveti Marton, rum. Sânmartinu Sârbesc) je naseljeno mesto u opštini Ulbeč, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Srpski Semarton se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 20 km udaljenosti od Srbije. Od Temišvara selo je udaljeno oko 30 km. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata. Pored sela protiče reka Begej.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Mesto je zabeleženo na spisku platiša papske desetine 1333—1335. godine. Iako se pominje vekovima kao naselje sa katoličkim hramom Sv. Martina, tek 1730. godine je postalo zasebna administrativna jedinica - opština.
Mesto je obovljena u predturskom periodu. Po "Rumunskoj enciklopediji" tu su došli 1415-1416. godine Srbi iz Bosne. Mesto je već tada dobilo srpski karakter koji će očuvati nekoliko vekova. Kada je 1717. godine oslobođen Banat od Turaka u naselju "Sveti Martin" je popisano 26 kuća.
U narodu postoji predanje o 16 srpskih porodica, koje su se naselile pod patrijarhom Čarnojevićem, na potezu Velike livade. Srpski Semarton je 1764. godine bio parohijska filijala u Čakovačkom protoprezviratu.[1] Carski revizor Erler je 1774. godine primetio da "Sct. Marton" (Sinmartin srpski) pripada Čakovačkom okrugu, Čakovačkog distrikta. U njemu živi pretežno srpsko stanovništvo.[2] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u Sent Martonu su bila tri pravoslavna sveštenika. Svi oni, dva paroha i kapelan služili su se samo srpskim jezikom. Bili su to pop Pavel Lujanović (rukop. 1788), pop Marko Popović (1788) i kapelan Jovan Lujanović (1793).[3]
Pravoslavno parohijsko zvanje i crkvene matične knjige se vode od 1779. godine. Po protoprezviterskom izveštaju za kraj 1891. godine u srpskoj parohiji je crkva sa sveštenikom. Tu živi 1.706 pravoslavaca, u 327 srpskih domova.[4] Srba je tada (1880) bilo 89% stanovništva u mestu.
Mesto Srpski Semarton je početkom 20. veka velika opština u Nemetpardanjskom srezu. Tu 1905. godine živi 1.950 stanovnika u 327 domova. Da je to većinski srpsko mesto vidi se i iz njegovog imena. Srba ima najviše; njih 1.828 pravoslavnih duša (ili 94%) je sa 315 kuća. Nemci su manjina, sa 123 žitelja. U naselju funkcionišu sve PTT komunikacije, a od značaja su javne građevine - srpska pravoslavna crkva (iz 1830) i dve srpske narodne škole.[5]
Godine 1905. u mestu je radila Srpska zemljoradnička zadruga sa kapitalom 8424 k. Zadrugu su vodili: predsednikTimotija Gomilin i poslovođa Mihail Predić.[6]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Srpski Semarton imalo je 997 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je nekada bilo pretežno naseljeno Srbima. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.755 | 968 | 997 |
| Srbi | 1.666 (94,9%) | 605 (62,5%) | 458 (45,9%) |
| Rumuni | 3 (0,2%) | 342 (35,3%) | 482 (48,3%) |
| ostali | 86 (4,9%) | 21 (2,2%) | 57 (5,7%) |
Religija[uredi | uredi izvor]
Za pravoslavnu crkvu u mestu zna se 1742. i 1749. godine. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1755. godine, od kada se i crkvene matrikule vode. Proširenje i ušoravanje mesta doveli su do podizanja nove seoske crkve 1757. godine. Po opisu iz 1820. godine vidi se da je bila od cigle, pokrivena šindrom, sa templom od dasaka sa 40 ikona i sa još 30 drugih ikona. Samo je pretpostavka da je ikone te starije crkve uradio meštanin Živa Čolaković. Zbog promene lokacije naselja, napravljen je novi hram, ali stari je još dugo bio u upotrebi. Po rušenju stare crkve, sav inventar je prenet u novopodignutu. Radovi na novoj semartonskoj bogomolji trajali su 1828—1832. godine. Crkvenu drvenariju rezbarili su braća Janić, Mihajlo i Lazar iz Arada, tokom 1835—1840. godine, a ikonostas je oslikao ikonopisac Nikola Aleksić sa učenicima, poput Jovana Subotića (1844—1845). Poručioci su tražili da slikarstvo odgovara onom u temišvarskoj sabornoj crkvi, koje je uradio slavni Konstantin Danil. U mesnoj pravoslavnoj Vaznesenskoj crkvi služe 1846. godine parosi, Atanasije Lujanović i Ognjan Ognjanović. Broj pravoslavnih stanovnika je iste godine iznosio 1.627. Crkva je opravljana više puta, a tokom reparacije 1909. godine ikonostas je čistio i zidni živopis uradio Stevan Aleksić iz Modoša. U blizini mesta gde je bila stara crkva sredinom 20. veka javio se izvor lekovite vode pa je tu uređena "Vodica", gde su dolazi mnogi bolni na hodočašće.[7]
Parosi semartonski bili su 1831. godine pop Marko Vasilijević i pop Georgije Stefanović. Godine 1905. u mestu postoji srpska pravoslavna crkvena opština, skupština je bila redovna, pod predsedništvom Svetozara Mijatova. Parohija je druge platežne klase, sa parohijskom sesijom od 31 kj. Paroh je tada pop Vasilije Petrović rodom iz Rudne, koji služi 23 godine u crkvi. Hram je bio u dobrom stanju, porta je ograđena, i ima parohijski dom. Ima tri srpska pravoslavna groblja, a crkveno-opštinski zemljišni posed iznosi 67 kj.
Seoski veliki birov (knez) 1831. godine je Mihail Mišković. U mestu su i dva molera (1831), meštanin Živa Čolaković i izvesni Petar Miladinović. Oni su kupci jedne srpske knjige, i verovatno radili u novoj crkvi koja se tada pravila.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Srpska narodna veroispovedna škola je u selu otvorena 1776. godine. Đakon Atanasije Lujanović (potonji paroh) je 1831. godine radio i kao učitelj u mestu. U narodnoj školi ima 1846. godine 53 đaka, kojima predaje učitelj H. Vasiljević. Među priložnicima Školskog fonda je 1862. godine bio Timotej Petrović učitelj iz mesta. Početkom 20. veka predsednik Školskog odbora je Svetozar Mijatov, školski upravitelj Arkadije Bugarski i školski staratelj Dušan Bugarski. Po podacima iz 1905. godine srpska narodna škola ima dva zdanja, i u svakom stanuje i radi po jedan učitelj. Tada su činili učiteljsko telo: učitelj Mihajlo Predić (tu i 1912) rodom iz Nemeta, u mestu osam godina, i učiteljica Zorka Sekulić rodom iz Gospođinaca, tri godine u mesnoj školi. Školske dece ima mnogo, popisano je 487 za školu i 143 za zabavište, ali manje ih pohađa nastavu. Faktički redovnu nastavi tada prati 192 đaka, a u nedeljnu tzv. poftornu ide 63 dece starijeg uzrasta. u "strane" škole ide samo 4 đaka.[5]
Godine 1866. priredila se srpska omladina u mestu "Besedu sa zabavom", ali je vlasti nisu htele odobriti. Zato su je priredili kao privatnu "kućnu zabavu", sa istim programom. Nakon uspelog kulturnog programa, skupljeno je 14 f. od priloga prisutnih gostiju, prihod koji je bio namenjen za pomoć Srpskom narodnom pozorištu u Novom Sadu. Paroh se nije odazvao, ali opštinski beležnik Kostolanji (Mađar) se istakao, tako što je sam platio svirca, koji je svirao na zabavi.[8]
Hronologija društvenog života Srpskog Semartona izgleda ovako: Zadrugarska čitaonica (1901), Crkveno pevačko društvo "Dositej" (1911), Srpska ratasrka čitaonica (1914), Kulturno-sportsko društvo "Obilić" (1931), Književni kružok "Dositej" (1964)...[9]
Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]
- Živa Čolaković (1783—1842), živopisac
- Danilo Čolaković (1821—1872), živopisac
- Ljubomir Aleksandrović (1828—1887), slikar epohe romantizma
- Kruna Paunkić, majka Dimitrija ili Dositeja Obradovića književnika i prosvetitelja srpskog. Semartonska omladina je 1905. godine uz južni crkveni zid starog hrama postavila mermernu piramidu njoj u čast i spomen. Na spomeniku piše: "Kruni, materi nezaboravljenog Srbina Dositeja Obradovića".
- Stevan Bugarski (1939), inženjer, srpski nacionalni radnik i istoriograf
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ "Zastava", Pešta 1866. godine
- ^ Stevan Bugarski: "Semartonski rukopisi", knjiga prva, Temišvar 2004. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Comunei Peciu Nou (jezik: rumunski)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. mart 2009) (jezik: mađarski)
