Srpsko zadužbinarstvo

Srpsko zadužbinarstvo podrazumeva zaveštanje ili poklanjanje lične imovine zadužbini, koja kroz određenu društvenu ili socijalnu svrhu nastavlja da koristi ličnu imovinu za ostvarenje namere koju je imao zadužbinar. Zadužbinarstvo u Srba ima istoriju koja seže još iz srednjeg veka i naročito je popularizovano krajem 19. i početkom 20. veka, da bi tokom komunističkog perioda bilo skoro zaboravljeno. Nakon demokratizacije društva, pitanje zadužbinarstva ponovo dobija na značaju.

Istorija

U srednjovekovnoj Srbiji vladari i plemići uobičajeno su podizali crkve i manastire kao zadužbine. Npr., najvažnija zadužbina Stefana Nemanje je Manastir Studenica, Cara Dušana Manastir Svetih arhangela kod Prizrena, dok je Kralj Milutin imao više desetina zadužbina.

Zadužbinarstvo u Srbiji se naročito razvilo posle Prvog svetskog rata. Motivi za to su uglavnom bili plemeniti ".. da bude na polzu srpskoga naroda...", naročito u slučajevima kada Zadužbinar nije imao potomke. No, nažalost, bilo je i slučajeva da su zadužbinari bili ratni profiteri i da su postali zadužbinari na pritisak javnog mnjenja.

Posle Drugog svetskog rata vrlo često se nije poštovala volja zadužbinara i zadužbinama se menjala namena ili su bile prodavane.

Nacionalnizacija i zadužbine

Vraćanje imovine koje je zadužbinama bila oduzimana posle Drugog svetskog rata bilo je predviđeno Zakonom o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju (o restituciji) koji je u Srbiji usvojen 2011. godine. Međutim, u praksi ovo nije zaživelo (do kraja 2017. godine vraćena je samo imovina zadužbini Nikole Spasića), jer su zadužbine nakon nacionalizacije njihove imovine mahom bivale ugašene te nije bilo kome vratiti oduzetu imovinu. S druge strane zadužbinari su često svoju imovinu na upravljanje ostavljali Univerzitetu, Matici srpskoj, Akadamiji nauka i dr. organizacijama od ugleda, ali te organizacije po ovom zakonu nisu dobile mogućnost da im ova imovina bude vraćena. Stoga su, na osnovu ideje da bi i ova imovina trebalo da bude vraćena svrsi kojoj su joj namenili njeni darodavci, pojavili predlozi donošenja posebnog propisa koji ovo omogućio, ali su one za sada (kraja 2017. godine) ostale u domenu razmatranja.

Zadužbinarstvo je bilo razvijeno i u Kragujevcu o čemu je 2004. objavljena knjiga „Pitoma loza”.

Galerija

• 
  Zadužbina Ilije Kolarca
• 
  Zadužbina kapetan Miše Anastasijevića
• 
  Zadužbina Dušana Grujića
• 
  Zadužbina Đoke Vlajkovića
• 
  Zadužbina Evgenije Kiki
• 
  Zadužbina Evgenije Kiki
• 
  Zadužbina Veselina Lučića
• 
  Zadužbina Vlajka Kalenića
• 
  Zadužbina Perse i Riste Milenković
• 
  Zadužbina Nikole Spasića
• 
  Zadužbina Nikole Spasića
• 
  Zadužbina Dragoljuba Marinkovića
• 
  Zadužbina Luke Ćelovića i Milivoja Jovanovića
• 
  Zadužbina Goluba Janića i Samuila Janića - danas hotel „Balkan"
• 
  Zadužbina Janića (detalj)
• 
  Zadužbina Dragice i Mihaila Srećkovića, danas opština Palilula
• 
  Zadužbina Dimitrija i Anke Naumović
• 
  Dom Srpskog lekarskog društva, Beograd, zadužbina dr Stevana Milosavljevića
• 
  Dobrotvorni fond Save Ž. Obradovića i žene mu Kate, Veliko Gradište, 1925.

Vidi još

• Spisak zadužbina u Srbiji
• Zadužbine Nemanjića
• Kuća legata

Literatura i izvori

• Zakon o zadužbinama, fondacijama i fondovima
• Ovaj članak ili njegov deo izvorno je preuzet iz Rečnika socijalnog rada Ivana Vidanovića uz odobrenje autora.

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt projekta Srpsko zadužbinarstvo, sa biografijama zadužbinara i spiskovima zadužbina
• Srpski zadužbinari nekad i sad („Politika“, 30. decembar 2012)