Srpsko novinarstvo

Srpsko novinarstvo obuhvata novinarsku delatnost na srpskom jeziku i ima tradiciju od 1791. godine.

Istorija srpskog novinarstva[uredi | uredi izvor]

Slavenoserbski magazin[uredi | uredi izvor]

Preteča srpskog novinarstva jeste Slavenoserbski magazin, koji se pojavio 1768. godine u Veneciji, u samo jednom broju. Iako je ovo bio književno-naučni časopis istoričara i umetnika Zaharija Stefanovića Orfelina, pokazana je potreba da Srbima, mada bez nacionalne i slobodne države, treba časopis na njihovom jeziku.

Serbskija novini povsednevnija[uredi | uredi izvor]

Marta 1791. godine u Beču, braća Markides Puljo iz mešovitog braka Grka i Srpkinje, osnovali su Serbskija novini povsednevnija, prve novine na slavenosrpskom jeziku.^[1] Štampane su crkvenom azbukom. Oni su kao izdavači štampali i novine na grčkom jeziku. Serbskija novini povsednevnija su uglavnom nudili prevode vesti iz nemačke štampe i izlazile su do kraja 1792. godine, uz pomoć srpskih trgovaca iz Beča.

U zaglavlju naslovnih strana, nalazio se epski junak sa srpskim nacionalnim simbolima.^[2]

Slaveno-serbskija vjedomosti[uredi | uredi izvor]

Slaveno-serbskija vjedomosti su se pojavile avgusta 1792. godine u Beču. Njihov izdavač je bio Stefan Novaković, nacionalni radnik i inspektor mitropolijskog spahiluka u Dalju, koji je 12. februara 1792. godine otkupio štampariju od bečkog trgovca Josifa Kurcbera, a koja je imala monopol na štampanje srpskih knjiga u Habzburškoj monarhiji. Štampariju je sa zatečenim knjigama i pratećom opremom kupio za 25.000 forinti.

Štamparija je objavila mnogo knjiga na slavenosrpskom, rumunskom i nemačkom jeziku, a uživala je i novčanu pomoć mitropolita karlovačkog Stefana Stratimirovića. Slaveno-serbskija vjedomosti su izlazile na srpskom jeziku i civilnoj azbuci, a na naslovnoj strani imale dvoglavog crnog orla Habzburga.^[3] Donosile su priloge o životima uglednih Srba u austrijskoj vojsci u ratovima protiv Napoleona I Bonaparte, graničarima, kao i vesti iz Beogradskog pašaluka.

Vjedemosti nisu naišle na šire interesovanje, pošto je njihov kvalitet bio značajno oštećen usled dvorske cenzure Beča, koja je izbacivala sve što se smatralo politički nepodobnim i štetnim po njegove interese.

Pošto je štamparija brzo zapala u finansijsku krizu, Novaković je u Slaveno-serbskijim vjedomostima objavio poziv "kompatriotima" i "saotačestvenicima" (sunarodnicima) da pomognu dalji rad štamparije, ali je to bilo bez uspeha, budući da su Vjedemosti imale jedva stotinu pretplatnika. Zbog toga je štamparija prodata iste godine i preneta u Budim.

Novine serbske[uredi | uredi izvor]

Prve dnevne novine na srpskom jeziku, pojavile su se 1. avgusta 1813. godine u Beču. Bile su to Novine serbske iz carstvujuščeg grada Vijene (od 1816. samo Novine serbske), a njihovi urednici su bili Dimitrije Davidović i Dimitrije Frušić. Izlazile su svakog dana, izuzev nedelje i praznika.

Nakon sloma Prvog srpskog ustanka 1813. godine, Novine serbske su omogućile da se srpski glas i dalje čuje u Evropi.

U početku je značajna pažnja u novinama pružana događajima iz ratova Šeste i Sedme koalicije protiv Napoleona. Štampane su proklamacije i drugi akti cara Ferdinanda I, kao i vrednost novca u rubrici „Tečenije novca na Vienskoj berzi“. U rubrikama „Smesnice knjižestvene“ „Knjižestvo srbsko“ i „Priključenija vnutranja“, izlazila su dela tadašnjih srpskih književnika. U njima je, po predlogu dvorskog savetnika Jerneja Kopitara, otvoreno prostor Vuku Stefanoviću Karadžiću za književne polemike sa Milovanom Vidakovićem. U Novinama je pisano protiv episkopa dalmatinskog Venedikta Kraljevića i pokušaja unijaćenja Srba u Dalmaciji.

Frušić je nakon završenih studija medicine napustio uredništvo Novina serbskih. Bečka cenzura je uporno zabranjivala političke tekstove, što je dovodilo do opadanja interesovanja za pisanje novina. Da bi nekako sačuvao Novine, Davidović je najpre 1815. godine pokrenuo Zabavnik, prvi srpski almanah, a 1819. godine je kupio i sopstvenu štampariju. Između 1817. i 1822. godine, izlazile su tek dva puta nedeljno.

Davidović se 1821. godine preselio u Kneževinu Srbiju, gde je postao sekretar kneževske kancelarije kneza Miloša Obrenovića. Pominjalo se da je zapravo bio toliko prezadužen zbog Novina serbskih, da je zbog poverilaca morao napustiti Beč. Novine je nastavio da vodi student prava Petar Matić.

Novine srbske[uredi | uredi izvor]

U nastavku svoje novinarske delatnosti, Dimitrije Davidović je 5/17. januara 1834. godine štampao prvi broj Novina srbskih u Kragujevcu. Interesovanje je bilo veliko, te su brzo došle do 600 pretplatnika, a naredne godine je uredništvo prešlo u Beograd.

Mada to nije bila jedina namera njihovog osnivanja, Novine srbske su brzo postale službene novine Kneževine Srbije.

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Zahvaljujući poznanstvu sa Jozefom Hribovšekom Bergeom, Hitlerovim atašeom za štampu, Vladislav Ribnikar je osnovao Srpsko izdavačko preduzeće koje je izdavalo novine Novo vreme.

Novinarska društva[uredi | uredi izvor]

Udruženje novinara Srbije (UNS)[uredi | uredi izvor]

Udruženje novinara Srbije je osnovano 21. decembra 1881. godine u Beogradu, kao Srpsko novinarsko društvo. Na inicijativu Milana St. Markovića, tada je održan osnivački zbor na kojem su usvojena Pravila i "Štatut". Zbor je okupio urednike svih najznačajnijih novina u Kneževini Srbiji, tako da su bili prisutni dr Hipokrat Vladan Đorđević iz „Otadžbine“ i „Narodnog zdravlja“, Stevan D. Popović (prvi urednik „Pedagoškog glasnika“), Stevan Ćurčić („Srpske novine“ i „Srbadija“), dr Laza Kostić („Srpska nezavisnost“) i Manojlo Đorđević Prizrenac („Narodno oslobođenje“).

Za prvog predsednika Srpskog novinarskog društva je izabran dr Laza Kostić, pesnik i advokat. Društvo je prestalo sa radom u vreme Timočke bune 1883. godine, kada je Kostić morao da napusti Srbiju.

Društvo je pod imenom Srpsko novinarsko udruženje obnovljeno 17. novembra 1891. godine u gostionici hotela Imperijal u Beogradu, koji se nalazio pored Kapetan-Mišinog zdanja. Za predsednika je izabran Petronije Pera Todorović, urednik "Malih novina" i jedan od prvaka Narodne radikalne stranke, koji se nakon Timočke bune približio kralju Milanu Obrenoviću.

Udruženje je u januaru 1897. godine, imalo 60 članova. Među njegovim članovima su kasnije bili ugledni književnici Branislav Nušić, Janko Veselinović, Borisav Bora Stanković... Nušić je dva puta biran za predsednika udruženja, 1908. i 1911. godine.

Nakon Prvog svetskog rata, udruženje je obnovljeno 26. marta 1921. godine u Sarajevu, kao Jugoslovensko novinarsko udruženje, koje je objedinilo dotadašnja novinarska udruženja. Predsednik je postao Dušan Nikolajević, sekretar udruženja Moša Pijade, a blagajnik Ratko Parežanin.

U vreme okupacije tokom Drugog svetskog rata, 66 od 274 člana Jugoslovenskog novinarskog udruženja je nastavilo sa radom, između ostalog i u listu Novo vreme. Rad Udruženja je obnovljen 29. aprila 1945. godine.

Dom Udruženja novinara Srbije[uredi | uredi izvor]

Beogradska opština je 27. oktobra 1928. godine, ustupila plac u Frankopanskoj (danas: Resavskoj) ulici br. 28, za izgradnju Novinarskog doma. Izgradnja je počela 1. oktobra 1933. godine, a završena naredne godine. Svečano je otvoren 7. aprila 1935. godine.

Nezavisno udruženje novinara Srbije (NUNS)[uredi | uredi izvor]

Nezavisno udruženje novinara Srbije (NUNS) je osnovano 26. marta 1994. godine u Domu omladine u Beogradu, od strane nezadovoljnih članova Udruženja novinara Srbije. Za prvog predsednika je izabran Dragoljub Dragan Nikitović, bivši urednik sportske redakcije Radio televizije Beograd, a među članovima Predsedništva Osnivačke skupštine je bio i Miodrag Mile Isakov. Članska karta sa rednim brojem 1, izdata je Predragu Milojeviću, legendarnom međuratnom novinaru Politike, koji je intervjuisao sve značajne državnike svoga doba.

Danas broji oko 3.300 članova iz Novog Sada, Niša, Kruševca, Subotice, Šapca, Čačka, Leskovca, Jagodine, Bora, Kikinde, Zrenjanina, Kraljeva, Pirota, Vranja, Sremske Mitrovice, Užica i Novog Pazara.^[4] Predsednik NUNS-a je Željko Bodrožić, a među istaknutijim članovima su Cvijetin Milivojević, Aleksandar Timofejev, Gordana Suša...

Novinarske nagrade[uredi | uredi izvor]

Napadi i ubistva novinara[uredi | uredi izvor]

Posle atentata u Narodnoj skupštini 1928. godine, kada je teško ranjen lider Hrvatske seljačke stranke Stjepan Radić, došlo je do masovnih demonstracija u Zagrebu. U noći između 4. i 5. avgusta, tokom demonstracija, ubijen je novinar Vlada Ristić, sekretar Beogradske sekcije Jugoslovenskog novinarskog udruženja.

Opoziciono orijentisani novinar Slavko Ćuruvija, osnivač lista „Dnevni telegraf“, ubijen je na Vaskrs 11. aprila 1999. godine oko 17 časova, u toku NATO agresije na SR Jugoslaviju. Ubistvo je izvršeno u prolazu zgrade u Svetogorskog ulici (tadašnjoj: Ive Lole Ribara) br. 35, gde su se nalazile prostorije lista, kao i Ćuruvijin stan. Na njega je su sa leđa ispaljena dva metka, od kojih ga je jedan pogodio u glavu, a drugi u srce. Za ubistvo Slavka Ćuruvije je 5. aprila 2019. godine, gotovo 20 godina kasnije, osuđen Rade Marković, načelnik Službe državne bezbednosti u vreme ubistva i čovek od najvišeg poverenja Slobodana Miloševića i Mirjane Marković. Izvršioci ubistva nikada nisu otkriveni.

Radislava Dada Vujasinović, novinarka kultnog beogradskog časopisa Duga, pronađena je mrtva u svom stanu 9. aprila 1994. godine. Iako su prvi izveštaji govorili da je reč o samoubistvu, potonje istrage su otvorile mogućnost da je ubijena, budući da je često pisala o vezama podzemlja i vlasti, a često se bavila i Željkom Ražnatovićem Arkanom. Republički javni tužilac Zagorka Dolovac je 2011. godine potvrdila da je bilo propusta u istrazi i da smrt Dade Vujasinović podseća na ubistvo Slavka Ćuruvije.^[5]

Milan Pantić, dopisnik Večernjih novosti, ubijen 11. juna 2001. godine u Jagodini. Okolnosti njegovog ubistva ostale su nerazjašnjene do danas.