Tasmanovo more
| Tasmanovo more | |
|---|---|
 | |
 | |
 Mapa Tasmanovog mora | |
| Lokacija | Zapadni Tihi okean |
| Koordinate | 40° J; 160° I / 40° J; 160° I |
| Maks. dužina | 2.800 km (1.700 mi) km |
| Maks. širina | 2.200 km (1.400 mi) km |
| Površina | 2.300.000 km2 (890.000 sq mi) km2 |
| Ostrva | Lord Hau, Norfok |
| Naselja | Njukasl, Sidnej, Vulongong, Hobart (Australija) Okland, Velington, Nju Plimut, Vanganui (Novi Zeland) |
| Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi | |
Tasmanovo more (Māori: Te Tai-o-Rēhua,[1]) jugozapadni je deo Tihog okeana između Australije i Novog Zelanda.[2] Ime je dobilo po holandskom istraživaču Abelu Tasmanu, prvom evropljaninu koji je otkrio Novi Zeland i Tasmaniju.[3][4] Britanski istraživač Džejms Kuk je istraživao more tokom svog prvog putovanja 1770-ih.[5] U Tasmanijskom moru se nalaze više manjih ostrva, Midlton, Norfok i Lord Hau, i sva su Australijski posedi.
Tasmansko more se neformalno naziva na australijskom i na novozelandskom engleskom kao the Ditch (Jarak); na primer, „prelazak preko jarka“ znači putovanje u Australiju sa Novog Zelanda, ili obrnuto. Deminutivni izraz „the Ditch” koji se koristi za Tasmansko more uporediv je sa označavanjem severnog Atlantskog okeana kao „the Pond” (bara).
Klima[uredi | uredi izvor]
Južnim delom mora prolaze depresije koje idu od zapada ka istoku. Severna granica ovih zapadnih vetrova je blizu 40°S. Tokom južne zime, od aprila do oktobra, severni krak ovih vetrova sa zapada menja smer ka severu i ide protiv pasata. Dakle, na Tasmanovom moru u ovom periodu često duva jugozapadni vetar. Tokom leta u Australiji (od novembra do marta), južni ogranak pasata ide protiv zapadnih vetrova i proizvodi dalju aktivnost vetra u ovoj oblasti.[6]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Tasmansko more je široko 2.250 km (1.400 mi) i ima površinu od 2.300.000 km2 (890.000 sq mi).[5] Maksimalna dubina mora je 5.943 m (19.498 ft).[7] Osnovu mora čini mulj globigerine. Mala zona mulja pteropoda nalazi se južno od Nove Kaledonije, a na južnom opsegu od 30°J može se naći silicijumski mulj.[8]
Opseg[uredi | uredi izvor]
Međunarodna hidrografska organizacija definiše granice Tasmanskog mora kao:[9]
Na zapadu Linija od ostrva Gabo (blizu rta Hau, 37°30'S) do severoistočne tačke ostrva Ist Sister (148°E), odatle duž 148. meridijana do ostrva Flinders; iza ovog ostrva, linija koja ide na istok od Vansitart Šolsa do [rta] Baren ostrva, i od rta Barena (najistočnije tačke [rta] Barenovog ostrva) do Ediston Pojnta (41°S) u Tasmaniji, odatle duž istoka obala do Jugoistočnog Kejpa, južne tačke Tasmanije.
Na severu Paralela na 30°S od australijske obale na istok do linije koja spaja istočne krajeve grebena Elizabet i Jugoistočne stene (31° 47′ S 159° 18′ E / 31.783° J; 159.300° I), a zatim ka jugu duž ove linije do Jugoistočne stena [izvan ostrva Lord Hau].
Na severoistoku Od Jugoistočne stene do severne tačke ostrva Tri kralja (34° 10′ S 172° 10′ E / 34.167° J; 172.167° I), odatle do Nort Kejpa na Novom Zelandu.
Na Istoku
- U Kukovom moreuzu. Linija koja spaja južni kraj kopna kod rta Paliser (Naavi) i svetionika na rtu Kembel (Te Karaka).
- U moreuzu Fovo (46°45'S). Linija koja spaja svetlo na Vajpapapa tački (168°33'E) sa Ist Hedom (47'02'S) ostrva Stjuart (Rakiura).
Na jugoistoku A liniji koja ide od Jugozapadnog Kejpa, ostrva Stjuart, preko Snarsa (48°S, 166°30'E) do Severozapadnog Kejpa, ostrva Okland (50° 30′ S 166° 10′ E / 50.500° J; 166.167° I), kroz ovo ostrva do svoje južne tačke.
Na jugu A liniji koja spaja južnu tačku ostrva Okland (50° 55′ S 166° 0′ E / 50.917° J; 166.000° I) do Jugoistočnog Kejpa, južne tačke Tasmanije.
Greben[uredi | uredi izvor]
Srednjeokeanski greben Tasmanskog mora razvio se pre između 85 i 55 miliona godina kada su se Australija i Zelandija raspale tokom raspada superkontinenta Gondvane. On leži otprilike na pola puta između kontinentalnih rubova Australije i Zelandije. Veliki deo Zelandije je potopljen, tako da se greben nalazi mnogo bliže australskoj obali nego novozelandskoj.[10]
Ostrva[uredi | uredi izvor]
Tasmansko more sadrži brojne grupe ostrva srednjeg mora, osim priobalnih ostrva koja se nalaze u blizini kopna Australije i Novog Zelanda:
- Ostrvo Lord Hau (deo Novog Južnog Velsa)[11]
- Balova piramida (deo Novog Južnog Velsa)[12]
Susedne vodene površine[uredi | uredi izvor]
- Sever: Koralno more[13]
- Severoistok i Istok: Tihi okean
- Istok: Kukov moreuz[14][15][16]
- Južni i jugoistočni: Južni okean[17][18][19]
- Zapad: Basov prolaz[20]
Životinjski i biljni život[uredi | uredi izvor]
Dubokomorski istraživački brod, RV Tangaroa, istražio je more i pronašao 500 vrsta riba i 1300 vrsta beskičmenjaka. Istraživači su pronašli i zub megalodona, izumrle ajkule.[21]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Godine 1876, prvi telegrafski kabl koji je povezivao Australiju i Novi Zeland položen je u Tasmansko more.[22] Monkrif i Hud su bili prvi koji su pokušali da pređu preko Tasmanovog mora avionom 1928. Prvi uspešan let iznad mora izveli su Čarls Kingsford Smit i Čarls Ulm kasnije te godine. Prva osoba koja je veslala solo preko mora bio je Kolin Kvinsi 1977. Sledeći uspešan solo prelazak završio je njegov sin Šon Kvinsi 2010. godine.[23]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Rāwiri Taonui. Tapa whenua – naming places – Events, maps and European influences, Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand, Ministry for Culture and Heritage. ISBN 978-0-478-18451-8. Updated 1 March 2009. Retrieved 24 February 2011
- ^ Rāwiri Taonui. Tapa whenua – naming places – Events, maps and European influences, Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand, Ministry for Culture and Heritage. ISBN 978-0-478-18451-8. Updated 1 March 2009. Retrieved 24 February 2011
- ^ „Treasures : Home”. pandora.nla.gov.au. 20. 8. 2006. Arhivirano iz originala 22. 7. 2008. g. Pristupljeno 4. 7. 2019.
- ^ Cuyp, Jacob. „Portrait of Abel Tasman, his wife and daughter”. Item held by National Gallery of Australia. Arhivirano iz originala 5. 3. 2017. g. Pristupljeno 23. 5. 2019.
- ^ a b „Tasman Sea”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 3. 1. 2018.
- ^ Rotschi & Lemasson 1967, str. 54.
- ^ „Depth of the sea” (PDF). Pristupljeno 23. 4. 2018.
- ^ Rotschi & Lemasson 1967, str. 51.
- ^ „Limits of Oceans and Seas” (PDF) (3rd izd.). International Hydrographic Organization. 1953. str. 36. Pristupljeno 28. 12. 2020.
- ^ Van Der Linden, Willem J.M (1969). „Extinct mid-ocean ridges in the Tasman sea and in the Western Pacific”. Earth and Planetary Science Letters. 6 (6): 483—490. Bibcode:1969E&PSL...6..483V. doi:10.1016/0012-821X(69)90120-4.
- ^ „Lord Howe Island, Tasman Sea, Australia”. volcano.oregonstate.edu. Arhivirano iz originala 08. 08. 2020. g. Pristupljeno 23. 4. 2018.
- ^ „Ball's Pyramid”. Unusual Places. 5. 9. 2013. Pristupljeno 23. 4. 2018.
- ^ van der Linden, Willem J. M. (januar 2012). „Morphology of the Tasman sea floor”. New Zealand Journal of Geology and Geophysics. 13 (1): 282—291. doi:10.1080/00288306.1970.10428218.
- ^ McLauchlan, Gordon (ed.) (1987) New Zealand encyclopedia, Bateman, P. 121. ISBN 978-0-908610-21-1.
- ^ Reed, A.W. (2002) The Reed dictionary of New Zealand place names. Auckland: Reed Books. ISBN 0-790-00761-4..
- ^ „TE MOANA-O-RAUKAWA”. Wellington City Libraries. Pristupljeno 27. 5. 2017.
- ^ Chisholm, Hugh, ur. (1911). „Great Southern Ocean”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 12 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 422.
- ^ Hooker, Joseph Dalton (1844), Flora Antarctica: The Botany of the Antarctic Voyage, London: Reeve
- ^ Sherwood, Mary Martha (1823), An Introduction to Geography, Intended for Little Children, 3rd ed., Wellington: F. Houlston & Son, str. 10
- ^ „Mysterious ocean feature found in Tasman Sea”. Australian Geographic (na jeziku: engleski). 24. 2. 2012. Pristupljeno 23. 4. 2018.
- ^ „Tasman Sea produces freaky species”. CBC News. 30. 6. 2003. Pristupljeno 23. 4. 2018.
- ^ Mander, Neil (2011). „COMPAC Submarine Telephone Cable System”. Ur.: La Roche, John. Evolving Auckland: The City's Engineering Heritage. Wily Publications. str. 195—202. ISBN 9781927167038.
- ^ Anne Barrowclough (14. 3. 2010). „Kiwi becomes second person to row across the Tasman Sea”. Times Online. Times Newspapers. Pristupljeno 22. 5. 2011.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Rotschi, H.; Lemasson, L. (1967), Oceanography of the Coral and Tasman Seas (PDF), Oceanogr Marine Biol Ann Rev, ASIN B00KJ0X6D4
- „Ondertrouw Registers 1565–1811, Zoek”. 2017-12-01. Arhivirano iz originala 2017-12-01. g. Pristupljeno 2021-07-04.
- „Groom Abel Jansen Tasman”. Municipality of Amsterdam City Archives. Pristupljeno 2021-07-04.
- Pera, Klaas. „Abel Janszoon Tasman (1603–1659) » Stamboom Helmantel”. Genealogie Online. Arhivirano iz originala 23. 7. 2018. g. Pristupljeno 19. 10. 2019.
- Forsyth, J. W. Tasman, Abel Janszoon (1603–1659). National Centre of Biography, Australian National University. Arhivirano iz originala 30. 7. 2016. g. Pristupljeno 8. 8. 2016 — preko Australian Dictionary of Biography.
- „Estuary origins”. National Institute of Water and Atmospheric Research. Pristupljeno 3. 11. 2021.
- „Geography – Southern Ocean”. CIA Factbook. Pristupljeno 16. 7. 2012. „... the Southern Ocean has the unique distinction of being a large circumpolar body of water totally encircling the continent of Antarctica; this ring of water lies between 60 degrees south latitude and the coast of Antarctica and encompasses 360 degrees of longitude.”
- „Introduction – Southern Ocean”. CIA Factbook. Pristupljeno 16. 7. 2012. „...As such, the Southern Ocean is now the fourth largest of the world's five oceans (after the Pacific Ocean, Atlantic Ocean, and Indian Ocean, but larger than the Arctic Ocean).”
- Constable, Andrew J.; Melbourne‐Thomas, Jessica; Corney, Stuart P.; Arrigo, Kevin R.; Barbraud, Christophe; Barnes, David K. A.; Bindoff, Nathaniel L.; Boyd, Philip W.; Brandt, Angelika; Costa, Daniel P.; Davidson, Andrew T. (2014). „Climate change and Southern Ocean ecosystems I: how changes in physical habitats directly affect marine biota”. Global Change Biology (na jeziku: engleski). 20 (10): 3004—3025. Bibcode:2014GCBio..20.3004C. ISSN 1365-2486. PMID 24802817. S2CID 7584865. doi:10.1111/gcb.12623.
- „Do You Know the World's Newest Ocean?”. ThoughtCo.
- „Explorer completes another historic submersible dive”. For The Win (na jeziku: engleski). 2019-02-06. Pristupljeno 2019-02-16.
- „Southern Ocean”. Merriam-Webster Online Dictionary. Merriam-Webster. Pristupljeno 18. 1. 2014.
- Darby, Andrew (22. 12. 2003). „Canberra all at sea over position of Southern Ocean”. The Age. Pristupljeno 13. 1. 2013.</ref>[1]<ref>Wong, Wilson (10. 6. 2021). „National Geographic adds 5th ocean to world map”. ABC News. NBC Universal. Pristupljeno 11. 6. 2021. „National Geographic announced Tuesday that it is officially recognizing the body of water surrounding the Antarctic as the Earth's fifth ocean: the Southern Ocean.”
- „Maps Home”. National Geographic Society. Pristupljeno 31. 3. 2014.
- „Upside Down World Map”. Hema Maps. Arhivirano iz originala 26. 7. 2014. g. Pristupljeno 22. 7. 2014.
- „Balboa, or Pan-Pacific Day”. The Mid-Pacific Magazine. Pan-Pacific Union. 20 (10): 16. „He named it the Southern Ocean, but in 1520 Magellan sailed into the Southern Ocean and named it Pacific”
- Tomlins, Sir Thomas Edlyne; Raithby, John (1811). „18 George II c. 17”. The statutes at large, of England and of Great-Britain: from Magna Carta to the union of the kingdoms of Great Britain and Ireland. Printed by G. Eyre and A. Strahan. str. 153. Pristupljeno 1. 11. 2015.
- Cook, James (1821). „March 1775”. Three Voyages of Captain James Cook Round the World. Longman. str. 244. Pristupljeno 1. 11. 2015. „These voyages of the French, though undertaken by private adventurers, have contributed something towards exploring the Southern Ocean. That of Captain Surville, clears up a mistake, which I was led into, in imagining the shoals off the west end of New Caledonia was to extend to the west, but as far as New Holland.”
- A Compendious Geographical Dictionary, Containing, a Concise Description of the Most Remarkable Places, Ancient and Modern, in Europe, Asia, Africa, & America, ... (2nd izd.). London: W. Peacock. 1795. str. 29.
- Payne, John (1796). Geographical extracts, forming a general view of earth and nature... illustrated with maps. London: G.G. and J. Robinson. str. 80. Pristupljeno 1. 11. 2015.
- The Edinburgh Gazetteer: Or, Geographical Dictionary: Containing a Description of the Various Countries, Kingdoms, States, Cities, Towns, Mountains, &c. of the World; an Account of the Government, Customs, and Religion of the Inhabitants; the Boundaries and Natural Productions of Each Country, &c. &c. Forming a Complete Body of Geography, Physical, Political, Statistical, and Commercial with Addenda, Containing the Present State of the New Governments in South America... 1. London: Longman, Rees, Orme, Brown, and Green. 1827. str. lix.
- „Physical Geography”. Family Magazine: Or Monthly Abstract of General Knowledge. New York: Redfield & Lindsay. 3 (1): 16. jun 1835.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Tasmanovo more na Vikimedijinoj ostavi- „Classic World Wall Map”. GeoNova. Pristupljeno 22. 7. 2014.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
- ^ „Names and Limits of Oceans and Seas around Australia” (PDF). Australian Hydrographic Office. Department of Defence. 2019. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 3. 2018. g. Pristupljeno 12. 6. 2019.
- „There's a New Ocean Now”. National Geographic Society. Pristupljeno 8. 6. 2021.