Tašmajdan

Tašmajdan
Položaj
Mesto	Beograd
Opština	Palilula
Država	Srbija
Koordinate	44° 48′ 33″ S; 20° 28′ 15″ I / 44.8092° S; 20.470767° I
Karakteristike
Tip parka	park
Zaštita i posećenost
Staratelj	JKP „Zelenilo Beograd“
Godina izgradnje	1954.
Otvoren	0-24
Ostalo

Park Tašmajdan nalazi se između ulica Takovske, Ilije Garašanina, Beogradske i Bulevara kralja Aleksandra na prostoru na kome se nekada nalazio kamenolom, a potom u 19. veku Tašmajdansko groblje.

Ime[uredi | uredi izvor]

Naziv parka „Tašmajdan“ je nastao od turskog naziva za kamenolom (tur. taş, kamen i meydan, mesto gde se vadi kamen, rudnik). Po jednom starom svedočenju „može se slobodno reći da su u Beogradu sva stara zdanja... ozidana ovim ovde vađenim kamenom“. U katakombama nastalim posle vađenja kamenih blokova, dugo su bila skladišta municije i vojni magacini, a služile su i kao skloništa i zavojišta za ranjene vojnike.

Ovde se nalazi Prirodni spomenik Miocenski sprud Tašmajdan.

Položaj[uredi | uredi izvor]

Tašmajdan počinje 600 m jugoistočno od Terazija i pokriva jugozapadni deo opštine Palilula. Park se graniči sa opštinom Vračar na jugu i opštinom Stari Grad na zapadu. U užem smislu, Tašmajdan zauzima površinu ograničenu Takovskom ulicom na severozapadu, Ulicom Ilije Garašanina na severoistoku, Beogradskom ulicom na jugozapadu i Bulevarom kralja Aleksandra. Najveću površinu zauzima sam park, dok su severni i zapadni delovi urbanizovani. U širem smislu Tašmajdan obuhvata površinu koja se na severu proteže do poteza između ulica Ilije Garašanina i 27. marta, a na istoku do područja između Beogradske i Karnegijeve ulice.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Na području Tašmajdana je vađenje kamena zabeleženo još od rimskih vremena. Mnogi kamenovi ugrađeni u vodovode, zgrade i hramove rimskih građevina Singidunuma potiču sa Tašmajdana. Postoje sačuvani sarkofazi i nadgrobni spomenici iz rimskih vremena koji potiču od kamena sa ovog kamenoloma.^[1] Ovo nije jedini rudnik kamena od koga se zidao Beograd, ali je svakako najvažniji. Sem kamena ovde se vadila i šalitra koju su Turci koristili za izradu baruta. Rimski put je moguće prolazio između dan. Bulevara kralja Aleksandra i kamenoloma.^[2]

Neki istoričari tvrde da se upravo ovde nalazilo mesto gde su Turci 1594. godine spalili mošti Svetog Save. Stariji izvori tvrde da je to bilo na Malom Vračaru, odnosno da je to upravo potes između Batal džamije i Tašmajdana.

Za vreme opsade Beograda, u jesen 1806. godine, Karađorđe se ovde ulogorio i podigao šator. Posle Drugog srpskog ustanka knez Miloš Obrenović, podižući srpsku varoš u Savamali, naredio je oko 1826. da se staro srpsko groblje sa Varoš-kapije preseli na Tašmajdan, u selo Palilulu nedaleko od Beogradske varoši. Na tašmajdanskom platou sazidana je 1835. stara crkva Sv. Marka (srušena prilikom bombardovanja Beograda, 6. aprila 1941. godine). Na Tašmajdanu je 30. novembra 1830. pročitan sultanov hatišerif o unutrašnjoj nezavisnosti Srbije. Groblje je ostalo na Tašmajdanu do 1888. godine kada se izmešta na današnje Novo groblje.

Godine 1909. ovde je izgrađena prva Seizmološka stanica koja postoji i danas. Početkom 1920-tih se razmišljalo da se ovde izgradi centralna železnička stanica.^[3] Na Tašmajdanu i oko njega danas se nalaze crkva sv. Marka (nova, građena 1931—1940), Ruska crkva (1924), Glavna pošta (1934), SRC „Tašmajdan“, hoteli „Taš“ i „Metropol“, kafana „Madera“, Radio-televizija Srbije, pozorište Duško Radović, Peta beogradska gimnazija i dečji kulturni centar. Na uglu kralja Aleksandra i Hartvigove/Beogradske nalazila se kafana "Grgeč", pre rata je planirano da se na tom mestu podigne Palata pravde.^[4] U julu 1935. osvećena je nova požarna centrala na uglu Hartvigove i Bitoljske/Ilije Garašanina.^[5]^[6] Krajem 1930-ih postojao je i plan da se na Tašmajdanu naprave palate gradskog poglavarstva, akademije nauka i Državne hipotekarne banke.^[7] Na leto 1940. srušene su nehigijenske zgrade pored "Madere", "neka vrsta Jatagan-male", gde su prodavana polovna odela i druge stvari.^[8]

Pećine su služile kao zaklon od bombardovanja, prvi put 1867. godine kada su Turci bombardovali varoš, potom od austrougarske artiljerije tokom Prvog svetskog rata, da bi tokom Drugog svetskog rata u pećinama sklonište tražili građani od šestoparilskog bombardovanja da bi potom bila opremljena kao komanda za jugoistok Vermahta pod komandom generala Aleksandra fon Lera. U međuvremenu, velika pećina je mogla poslužiti i za koncerte, npr. u junu 1923. tu su nastupali opera i balet.^[9]

Posle Drugog svetskog rata je odlučeno da se na gornjem platou uredi park, a u prostoru kamenoloma stadion, što je i urađeno 1954. godine. Stadion površine 8.500 kvm je renoviran 2016. godine, tako da sada može da primi 10.500 posetilaca.^[10] Otvoreni bazen dimenzija 50 h 22 m je izgrađen 1961. godine, a zatvoreni 1966. godine.

Ovde na stadionu se 2. oktobra 1971. uživo odigrala korida.^[11]

Dana 23. avgusta 2007. u parku je otkriven spomenik pesnikinji Desanki Maksimović.