Teritorijalno more
Pod teritorijalnim morem se u međunarodnom pravu mora podrazumeva pojas koji se u određenoj širini proteže duž obale, od polazne linije u pravcu otvorenog mora. Prava kojima priobalne države raspolažu u teritorijalnom moru, protežu se i na vazdušni prostor iznad teritorijalnog mora, odnosno njegovo dno i podmorje. U sistemu pravne deobe mora, teritorijalno more se nalazi između unutrašnjih morskih voda i otvorenog mora (ili isključive ekonomske zone, ako je obalna država proklamovala).[1]
Posedovanje teritorijalnog mora je inherentno i nezavisno od volje priobalne države. Ona taj pojas stiče ipso iure, na osnovu same činjenice da njenu kopnenu teritoriju zapljuskuje more. U slučaju Grisbadarna (1909), Stalni arbitražni sud je, raspravljajući o cesiji kopnene teritorije Švedskoj, konstatovao da „deo pomorske teritorije koji sačinjava nedeljivi produžetak ove kopnene teritorije, automatski ulazi u cesiju“.[2]
Širina pojasa[uredi | uredi izvor]
Dok je posedovanje teritorijalnog mora obavezno i nezavisno od volje države, širina ovog pojasa se određuje jednostranim aktima. Mada, kako je to istakao Međunarodni sud pravde u sporu oko ribolova (1951), utvrđivanje „granica morskih pojaseva ne može zavisiti samo od volje obalne države“, pitanje širine ovog pojasa je bilo predmet najraznovrsnijih zahteva obalnih država.[2]
Dugo vremena je izgledalo da su se zahtevi država ograničili na pojas širok 3 nautičke milje (tzv. league marine rule).[a] No, već na Haškoj konferenciji 1930. godine, došlo je do gotovo aritmetičke podele — na jednoj strani 18 država, među kojima su se nalazile i najveće pomorske sile, podržavalo je pravilo o 3 n/m, a 17 država, valja pridodati i SSSR koji je na konferenciji prisustvovao u svojstvu posmatrača, tražilo je veću širinu — od 4 ili 6 n/m. Ženevska konvencija o teritorijalnom moru i spoljnom morskom pojasu (1958) je na opšti način utvrdila da se spoljni morski pojas, ne može protezati preko 12 n/m od osnovne linije koja služi za određivanje širine teritorijalnog mora. Drugim rečima, Konvencija nije utvrdila egzaktnu granicu teritorijalnog mora[b], već je obalnim državama ostavila mogućnost da, zavisno od toga da li ustanovljuju spoljni morski pojas i u kojoj širini, idu u određivanju teritorijalnog mora do 12 n/m. Perspektive iskorišćavanja mineralnih bogatstava mora navele su neke zemlje u razvoju da, zbog bojazni da ostanu kratkih ruku u deobi tih bogatstava mora, proglase teritorijalno more do enormnih 200 n/m (Ekvador, Brazil, Sijera Leone).[3]
Konvencija o pravu mora (1982) određuje da obalna država ima pravo ustanoviti svoje teritorijalno more do granice koja ne prelazi 12 n/m mereno od polazne linije ( čl. 3 Konvencije).[4]
Jugoslovenski Zakon o obalnom moru i epikontinentalnom pojasu iz 1965. sa izmenama iz 1979. predviđao je širinu teritorijalnog mora od 12 n/m.[4]
Pravni režim[uredi | uredi izvor]
Teritorijalno more nalazi se pod suverenošću obalne države. U teritorijalnom moru obalna država poseduje niz prava koja čine biće suvereniteta: vrši zakonodavnu, sudsku i policijsku vlast; uređuje plovidbu; obavlja sanitarni i carinski nadzor; raspolaže isključivim pravom eksploatacije pomorskog blaga; isključivo pravo na kaotažu, tj. redovan prevoz putnika i robe između svih pristaništa iste države; propisuje pomorski ceremonijal i dr.[4]
Suverena vlast obalne države u teritorijalnom moru nije apsolutna, budući da trpi ograničenja u obliku prava neškodljivog ili neofanzivnog prolaza[v] stranih brodova. Ovo ograničenje nametnuto je obalnim državama opštim međunarodnim pravom i deluje erga omnes.[4]
Vršenje prava neškodljivog prolaza može se privremeno obustaviti u određenim zonama teritorijalnog mora, ukoliko je ta obustava neophodna sa stanovišta zaštite bezbednosti obalne države. Obustava dejstvuje od momenta objavljivanja na bazi nediskriminacije stranih brodova.[5] Prolaz teritorijalnim morem obavlja se u skladu sa pravilima međunarodnog prava i internim propisima.[5]
Strani ratni brodovi[uredi | uredi izvor]
Po pozitivnom zakonodavstvu kroz teritorijalno more Savezne Republike Jugoslavije, nije moglo u isto vreme ploviti više od tri ratna broda iste državne pripadnosti. Strane podmornice za vreme prolaska kroz teritorijalno more dužne su bile ploviti na površini mora i vijati zastavu svoje zemlje.[5]
Ako strani ratni brod ne poštuje propise koje je obalna država donela o načinu prelaza kroz njeno teritorijalno more, obalna država je ovlašćena da zahteva da taj brod odmah isplovi iz teritorijalnog mora. Konvencija iz 1982. predviđa odgovornost države zastave ratnog broda za svaki gubitak ili štetu nanesenu obalnoj državi zbog toga što ratni brod nije poštovao međunarodna pravila i nacionalne propise obalne države o prolasku teritorijalnim morem ( član 31. Konvencije).[5]
Jurisdikcija[uredi | uredi izvor]
Ratni brod kao predstavnik iure imperii ne podleže jurisdikciji obalne države dok se koristi pravom neškodljivog prolaza. Činjenica da obalna država ne može zasnovati jurisdikciju nad ratnim brodom, ne znači da je ratni brod izuzet od dejstva zakonodavstva obalne države. On je dužan poštovati zakone i propise obalne države o prolasku teritorijalnim morem. Ukoliko te propise krši, obalna država može pribeći represivinim merama. U praksi, obalna država u takvim slučajevima skreće pažnju komandantu broda na povredu propisa, a ako takvo upozorenje ostane bez dejstva, može zahtevati da ratni brod odmah isplovi iz teritorijalnog mora. Ako ratni brod preduzima otvorene neprijateljske akte i dovodi u pitanje bezbednost obalne države, dopuštene su i mere zakonite samoodbrane.[6]
Imunutet od jurisdikcije obalne države pored ratnih brodova uživaju i drugi državni brodovi koji ne služe u trgovačke svrhe.[6]
Strani ribarski brodovi[uredi | uredi izvor]
Strani ribarski brod bio je dužan, prilikom prolaska kroz teritorijalne vode SRJ, da ribarski pribor i opremu koja služi za ribolov drži u brodskim skladištima ili zapečaćene. Bio je dužan ploviti najkraćim putem i bez zadržavanja.[5] Nakon disolucije SRJ, status pravnog režima za strane ribarske brodove, nasleđen iz nacionalnog morskog zakonodavstva SRJ u nacionalno morsko zakonodavstvo Crne Gore, nije poznat (tj. da li je ostao isti ili ga je zakonodavac menjao).
Strani trgovački brodovi[uredi | uredi izvor]
S obzirom na to da je teritorijalno more sastavni deo državne teritorije, važi osnovno pravilo da se strani trgovački brod, dok plovi teritorijalnim morem, nalazi pod jurisdikcijom obalne države[g].[5]
Krivična jurisdikcija[uredi | uredi izvor]
Što se krivične jurisdikcije tiče, postoji izvesna razlika zavisno od toga da li je krivično delo učinjeno za vreme prolaska kroz teritorijalno more, a da pri tom brod ne ulazi u unutrašnje morske vode, ili je, pak, krivično delo učinjeno dok je brod plovio teritorijalnim morem nakon isplovljavanja iz unutrašnjih morskih voda.[7]
U prvom slučaju krivična jurisdikcija obalne države zasnivala bi se u slučajevima:
- ako se posledice krivičnog dela protežu i na obalnu državu;
- ako se krivičnim delom remeti javni mir obalne države i red u teritorijalnom moru;
- ako komandant broda, konzularni funkcioner ili diplomatski agent države kojoj brod pripada zatraži intervenciju organa obalne države;
- ako se radi o suzbijanju trgovine opojnim drogama ili psihotropnim materijama.[6]
Ako, pak, trgovači brod plovi teritorijalnim morem nakon isplovljavanja iz unutrašnjih morskih voda, ovlašćenja obalne države su šira i podrazumevaju mogućnost preduzimanja svih mera predviđenih nacionalnim zakonodavstvom (dakle, i uzapćenje broda dolazi u obzir).[6]
Građanska jurisdikcija[uredi | uredi izvor]
Građanska jurisdikcija nad stranim trgovačkim brodom može se zasnovati u povodu preuzimanja mera izvršenja ili mera obezbeđenja, ako su te mere u vezi sa obavezama koje je brod preuzeo, ili u vezi sa odgovornošću koju je izazvao u toku plovidbe kroz vode obalne države (član 20/2 Ženevske konvencije). Međutim, obalna država ne bi smela zaustaviti niti skrenuti s puta strani brod koji se koristi pravom neškodljivog prolaza radi ostvarivanja građanske jurisdikcije nad licem koje se nalazi na brodu.[6]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Krajem 18. veka, pisci i državnici iznosili su ideju da maksimalno dozvoljena širina teritorijalnog mora odgovara hipotetičkom dometu topovskog hica ispaljenog sa obale (cannon-shot-rule). Pravilo je zasnovano na ideji efektiviteta, ili mogućnosti države da brani svoju pomorsku teritoriju sa kopna. Binkeršek je ovo pravilo izrazio maksimom: Potestatem terae finiri ubi finitur armorum vis. Kasnije je Galijani ovo pravilo pretočio u granicu od tri nautičke milje. Međutim, praksa država je bila daleko od uniformnosti. Pravilo od tri nautičke milje, posebno je branjeno od strane Velike Britanije i SAD. U noti SAD Britaniji i Francuskoj od 8. novembra 1793. godine, SAD je istakla da će za svrhe neutralnosti smatarati da je teritorijalno more široko tri nautičke milje. Za vreme i nakon Napoleonovih ratova, britanski i američki sudovi za pomorski ratni plen, pravilo cannon-shot-rule primenjivali su kao pravilo o tri nautičke milje.
- ^ Ovakvo rešenje dovelo je do vrlo šarolike prakse. Prema podacima koje daje prof. Rudolf, 18 država proklamovalo je teritorijalno more u širini od 3 mi (4,8 km); 2 države – 4 mi (6,4 km); 5 država - 6 mi (9,7 km); 81 država - 12 mi (19 km); 1 država - 15 mi (24 km); 3 države - 50 mi (80 km); 13 država - 200 mi (320 km).
- ^ Pod prolaskom se podrazumeva plovidba teritorijalnim morem bilo radi secanja toga mora bez ulaženja u unutrašnje morske vode, bilo radi ulaska u unutrašnje morske vode, bilo radi izlaska iz unutrašnjih morskih voda prema otvorenom moru. Obuhvata i zaustavljanje i sidrenje, ako su to događaji u redovonom toku plovidbe, ili ako su izazvani višom silom ili nevoljom na moru, ili ako se brod morao zaustaviti ili usidriti zbog pružanja pomoći licima, brodovima ili avionima u opasnosti ili nevolji.
- ^ Ovo važi i za trgovačke brodove čiji je vlasnik država.
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Avramov, Smilja; Kreća, Milenko (2003). Međunarodno javno pravo. . Београд. ISBN 978-86-387-0713-3..
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
