Tolvadija
| Tolvadija rum. Livezile | |
|---|---|
| Naselje | |
  Tolvadija Lokacija u Rumuniji | |
| Koordinate: 45° 23′ 24″ N 21° 3′ 28″ E / 45.39000° S; 21.05778° I | |
| Zemlja |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Livezile |
| Nadmorska visina | 77 m (253 ft) |
| Stanovništvo (2013)[1] | |
| • Ukupno | 1.128 |
| Vremenska zona | Istočnoevropsko vreme (UTC+2) |
| • Leti (DST) | Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3) |
| Geokod | 674644 |
Tolvadija (rum. Livezile) je selo i upravno središte opštine Livezile, koja pripada okrugu Timiš u Republici Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Tolvadija se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 10 km od Srbije. Seoski atar je potpuno ravničarskog karaktera.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Po "Rumunskoj enciklopediji" mesto se pominje 1333. godine. Tolvadija je germanizovan naziv, izveden od Tolvad. Popisano je 1717. godine 30 kuća u mestu. Od 1982. godine ponovo se zove Livezile.
Tolvadija je staro banatsko mesto, položeno između reka Tamiša i Brzave (postala kanal). Mađarski istoričari citiraju još dva, po njima pogrešna naziva: Talvod i Tolvajd. Prvi put je zapisano 1332. godine u vezi sa papskim desetkom.[2] U mestu je živeo tada katolički kapelan Andraš. Selo će mnogo kasnije naseljavanjem postati srpsko pravoslavno. Srpski izvor iz 1905. godine navodi da je mesto naseljeno 1626. godine.[3] Kaluđeri srpskog manastira Pećke patrijašije su skupljajući priloge stigli 1660. godine u selo Tolvadiju. Odseli su na konak kod domaćina Jovana, a zapisani su sledeći priložnici: Radosavljev sin, Jovan, Babić, Damjan spahija Božin brat, Ela, Milica, Nedeljko, Aranit Subotić i Stepan.[4]
Tolvadija je 1764. godine pravoslavna parohija u Giladskom protoprezviratu.[5] Po carskom revizoru Erleru 1774. godine Tolvadija je mesto u Čakovačkom okrugu, u kojem žive zajedno izmešani Srbi i Rumuni.[6] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir tu su tri sveštenika, sve Popovići. Parosi, pop Teodor (rukop. 1759) je znao oba jezika; pop Marko (1773) služili su se samo srpskim a njihov "rođak" pop Lazar (1787) nije znao srpski - već samo rumunski.[7]
Kao i mnoga druga banatska mesta, i ovo će preći u ruke nekog zemljeposednika. U izveštaju iz 1839. godine stoji da u naselju ima 101 4/8 kmetovskih sesija, čiji je vlasnik spahija Bobdai Đietanfi David. Te godine u selu živi pored 28 katolika i 106 reformatora, većina od 1432 pravoslavca.
Godine 1905. Tolvadija je velika opština u Banlačkom srezu. Tu živi 1854 stanovnika u 345 domova. Srba ima malo; 301 pravoslavna duša sa 48 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. U Tolvadiju funkcionišu PTT komunikacije.[8]
Crkva[uredi | uredi izvor]
Pravoslavci imaju svoju zajedničku crkvu, posvećenu prazniku Saboru Sv. arhanđela Mihaila, koja je verovatno građena 1759. godine. Po zvaničnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj, u Tolvadiji je 1846. godine bilo 1356 stanovnika. Parohijske matične knjige su se počele voditi 1779. godine. U prvoj parohiji, služio je pop Porfirije Militarević, a njegov pomoćnik kapelan bio Trifon Ploje (Rumun). Druga parohija je bila upražnjena.[9] Toranj crkveni je opravljan, prema natpisu na njemu 1811. godine. Ikonostas je zajednička srpsko-rumunska crkva dobila tek 1861-1863. godine, kao delo ruku ikonopisca Danila Čolakovića.[2] Raspodela između Srba i Rumuna u Tolvadiji je bila pravična i efikasna, pa je taj koncept korišćen i u drugim mešovitim banatskim sredinama. Rumuni su ostali u starom hramu, a Srbi su napravili svoju novu crkvu, posvećenu istom zaštitniku - već 1878. godine. Posvećena je prazniku Sv. arhastratizima Mihailu i Gavrilu. Slava crkvena je bila međutim Spasovdan ili Vaznesenje Gospodnje. U njemu je templo ozidan, masivan a umesto ikonostasa na njega su postavljene pojedinačne ikone, rad više slikara. Pominje se početkom 1869. godine paroh u Tolvadiji, pop Miloš Dimitrijević. Zbog siromaštva, susedne opštine Đir i Tolvadija su godinama imale zajedničkog paroha, a to su često bili administratori. Umro je 1892. godine u Fenju (kod rodbine) administrator tolvadijske parohije Sava Telečki, kaluđer manastira Bezdina. Telečki je bio rodom iz Srpske Neuzine, a nakon završena tri razreda gimnazije u Karlovcima se zamonašio. Služio je u Tolvadiji četiri godine, i umro u svojoj 31. godini života i sahranjen u Fenju.[10] U selu su neki građani bezuspešno tražili 1897. godine premeštaj administratora Isidora Nikolića. Godine 1898. trebalo je da se administratori , stari Šandor Nikolić i novi Jelisije Benau, dogovore oko podele prihoda u obe parohije. Ubrzo, saznajemo da je 1902. godine novi administrator pop Radivoj Stanižan, rodom iz Čente. On je morao 1906. godine da sačini pravilan poredak službi u oba mesta, koji je potvrđen na nivou eparhije.
Tolvadija početkom 20. veka ima svoju crkvenu opštinu, skupština je redovna pod predsedništvom Alekse Kamenovog. Parohija je šeste najniže platežne klase, parohijska sesija iznosi 29 kj. zemlje. Postoji crkvena porta i srpsko pravoslavno groblje. Crkveno-opštinski zemljišni posed tada iznosi 71 kj.[8]
Škola[uredi | uredi izvor]
Sve do 1877. godine, kada su narodne škole podržavljene, srpska i rumunska deca su išla u nju zajedno. Srbi zatim osnivaju svoju srpsku narodnu veroispovednu školu koju je izdržavala mesna crkvena opština. Narodnu veroispovednu srpsko-rumunsku školu pohađalo je 1846. godine - 21 učenik, koje je učio Timotej Petrović učitelj. U Tolvadiji privremeni učitelj 1868. godine je Ljubomir Rakić koji nema još položen učiteljski ispit u Somboru. Učiteljska plata je iznosila 1881. godine 120 f. godišnje. Na stečaju za učitelja srpske narodne škole u Tolvadiji 1894. godine ponuđena je osnovna plata od samo 60 f. Početkom 1901. A 1900. godine plata je trebalo da bude 600 kruna. Crkvena opština zbog nemaštine i malog broja parohijana, svake godine traži finansijsku potporu za školu. Srbi su početkom 1901. godine počeli gradnju svoje nove srpske veroispovedne škole i učiteljskog stana. Nastava se izvodi u školskom zdanju podignutom 1851. godine. Učiteljica 1905. godine je Milena Nataroš rodom iz Perleza, privremeno nameštena. Tada redovnu nastavu pohađa 19 učenika, a ide u nedeljnu školu pet starijih đaka. Kaže se 1907. godine da srpska škola ima dva učiteljska mesta.[11] Sledeće 2008. godine postavljena je privremena učiteljica Melanka Nedeljkova. Nastao je "moralni problem" u školi, zato što su zbog nedostatka skamija, sedeli zajedno dečaci devojčice.
Između dva rata postojale su tri vodne zadruge u Banatu, u Rumuniji, jedna se zvala "Udruženje Tolvadija".
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
"Glasnik društva srpske slovesnosti" iz Beograda je objavio da 1867. godine u mestu ima 375 Srba, konstatujući da je taj broj značajno manji od onog iz 1847. godine, kad je zapisano 421. Godine 1868. zabeleženo su tada u zajedničkoj parohiji 4-e klase 1124 pravoslavne duše, 346 Srba i 878 Rumuna. Krajem 1891. godine u mestu je živelo 278 srpskih duša, u ravno 50 kuća. Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Tolvadija imalo je 1.069 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Iz zvaničnog mitropolijskog popisa u Tolvadiji je bilo 1866. godine 1124 stanovnika, od kojih 246 Srba i 878 Rumuna. Selo je od davnina višenarodno, a mesni Srbi su oduvek manjina. Međutim, poslednjih decenija njihov broj se veoma smanjio, a što je zadesilo i seoske Mađare i Nemce. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.965 | 1.128 | 1.069 |
| Srbi | 276 (14,0%) | 62 (5,5%) | 37 (3,5%) |
| Rumuni | 971 (49,4%) | 934 (82,8%) | 954 (89,2%) |
| Nemci | 536 (27,3%) | 65 (5,8%) | 24 (2,2%) |
| ostali | 182 (9,3%) | 67 (5,9%) | 54 (5,1%) |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05.
- ^ a b Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1907. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanična stranica opštine
- Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena (srpski jezik)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. mart 2009) (mađarski jezik)
