Topusko
Topusko | |
|---|---|
 Banja u Topuskom | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Sisačko-moslavačka |
| Opština | Topusko |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  945 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 17′ 43″ S; 15° 58′ 19″ I / 45.29530° S; 15.97183° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 126 m |
  Topusko Topusko na karti Hrvatske | |
 Topusko Topusko na karti Sisačko-moslavačke županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 44415 Topusko |
| Pozivni broj | +385 44 |
| Registarska oznaka | SK |
| Veb-sajt | www |
Topusko je naseljeno mjesto i opština na granici Korduna i Banije, u Sisačko-moslavačkoj županiji, Republika Hrvatska. Nalazi se blizu bosanskohercegovačke granice. Do nove teritorijalne organizacije u Hrvatskoj, opština Topusko bila je u sastavu bivše opštine Vrginmost.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Topusko je jedna od manjih opština u Hrvatskoj, sa površinom od 210 km². Nalazi se u predjelu srednjeg toka rijeke Gline, brežuljkastom kraju između Petrove gore na zapadu i nešto udaljenije Zrinske gore na jugoistoku. Putevima je povezano sa većim obližnjim mjestima: Glina (13 km), Petrinja (35 km), Sisak (47 km), Karlovac (55 km), Zagreb (preko Lasinje i Pisarovine 65 km). Od Topuskog nisu daleko ni Plitvička jezera (80 km).
U okolini Topuskog nalaze se i poznati izvori hladne pitke vode: vrelo Molinari, Benkovo i Jelačićevo vrelo. Posebno značajni, i po čemu je Topusko poznato, su termalni izvori. Postoje tri glavna i nekoliko manjih izvora vulkanskog su porijekla koji izbijaju na površinu iz dubine od otprilike 1.500 m.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U 4. i 5. vijeku nadiru Goti i Langobardi, u 6. vijeku Sloveni i Avari, a u 8. vijeku Franci. U 10. vijeku dolaze i Mađari. Godine 1097, u bici na Gvozdu umire Petar Svačić, po kome se danas zove Petrova gora. Ugarski kralj Andrija II početkom 13. vijeka daje cistercitima određene povlastice, i oni se nastanjuju u samostanu na mjestu gdje je danas perivoj Opatovina. Cisterciti su pod turskom prijetnjom otišli iz Topuskog, a kralj Ferdinand I prava opatije dodjeljuje 1558. zagrebačkim biskupima. Turci su ipak 1556. godine zauzeli imanje topuske opatije, a cistercitski samostan i crkvu razorili topovima. Predaja kaže da je po tom događaju Topusko dobilo naziv. Nakon Turaka, 1784. godine Topusko je došlo pod upravu Vojne krajine. Od samostana i opatije preostalo je jedino gotičko pročelje crkve visoko 23 m.
Početkom 19. vijeka Topusko je dio francuskih Ilirskih provincija, a nakon 1813. godine ponovo je u Vojnoj krajini. Tada počinje razvoj Topuskog kao kupališta, a jedan od najzaslužnijih ljudi u tom smislu bio je pukovnik Ivan Nestor. U 19. vijeku rade se mnoga naučna ispitivanja termalnih vrela. Njihov ljekovito dejstvo postaje sve poznatije, pa sve više uglednih i poznatih ljudi tog doba posjećuje toplice i one postaju pomodno sastajalište. Polovinom 19. veka tu su uređene mineralne toplice (termalna banja), a postojale su bistre, blatne i parne kupke. Temperatura vode je iznosila 30-46 °C.[1] Doktor Miler iz Topuskog je 1855. godine u Beču na stručnom skupu, čitao izveštaj o kvalitetu vode u Kupatilu Topuskom.[2] Banjska voda je služila za lečenje želuca i creva, kao i upale mišića i zglobova.[3] Kupatilski prihodi su licitirani krajem jula 1858. godine.[4] Slavni Vuk Karadžić je boravio tokom jula 1861. godine na lečenju u Topuskom.[5] Pozdravio ga je silan narod, u čije je ime govorio paroh topuski Bogdanović. Bakljadu je tokom noći organizovao kapetan Runjanin. Tako su Topuščani svečano i srdačno još dočekali samo bana Jelačića, svojevremeno.[6] Reklamirana je "Kupelj Topusko" 1871. godine kao "Hrvatski Gastajn", zbog sličnosti sa tom poznatijom stranom banjom. Banjski lekar dr Hinterberger[7] već je sastavio knjižicu o lekovitim svojstvima tople "blatne kupelji", koja se mogla nabaviti i u Beču. U mestu je 1871. godine pošta i brzojav kojim rukovodi Uroš Vurdelja. On je 1888. godine bio zakupac kupatila Topusko i organizator transporta za goste i posetioce, sa pokrivenim i otvorenim kočijama. Za vreme Kraljevine Jugoslavije to je bilo vojno lečilište i banovinsko lečilište, sa više hotela.
Topusko 1827. godine ima pravoslavnu parohiju, na kojoj službuje pop Marko Bogdanović, koji je paroh i namesnik.[8] Kapelan je bio 1870-1872. godine pop Petar Velebit, prenumerant srpskog štiva. Pop Petra je kao kapelan zamenio pop Mihailo Vujaklija (1873—1876). Topusko je 1893. godine imalo 3.059 pravoslavnih parohijana.[9] Bio je paroh u Topuskom 1905. godine pop Mile Popović.
Po ukidanju Vojne krajine (1881. godine), Topusko i okolica postaju dio banske Hrvatske. To je razdoblje intenzivnog razvoja lječilišta i turizma u Topuskom. Na samom početku 20. vijeka izgrađeni su vodovod i željeznica. Podižu se perivoji, među kojima su najpoznatiji perivoj Nikolino brdo i perivoj Opatovina. Mnogi botaničari i hroničari Topuskog su se neskrivenim oduševljenjem divili ljepoti krajolika i spokoju podneblja, ističući Opatovinu kao perivoj u podnožju Nikolina brda, ulicu lipa, brojne platane, egzotične vrste drveća (ginko biloba, sekvoje i dr).
Početkom 20. veka Topusko je varošica i pravoslavna parohija kojoj gravitiraju kao filijale sela: Staro Selo, Bjeljevina, Katinovac, Vorkapić, Mala Vranovina, Ponikvari i Građani. Tu živi 3822 pravoslavaca Srba u 600 domova. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1808. godine i od tad se vode i crkvene matice. Pravoslavni hram posvećen Rođenju Sv. Jovana Krstitelja građen je 1826. godine, čiji je templo oslikao 1862. godine Hakman.[10] Parohija je prve klase, ima parohijski dom i srpsko pravoslavno groblje. Predsednik crkvene opštine je Petar Vujaklija a paroh pop Mile Popović, rođen 1843. godine u Dubici.
Komunalna osnovna škola ima dva zdanja građena 1830. i 1877. godine. Sa decom rade učitelji Nikola Novaković i Kristina Kušević. Redovnu nastavu prati 196 đaka a poftornu (prazničnu) 36 muških.[11]
Maja 1904. godine tu je održan Kongres srpskih zemljoradničkih zadruga, u velikoj kupališnoj dvorani.
Tokom Drugog svjetskog rata hiljade Srba je poklano u okolini Topuskog. 25. juna 1941. godine ustaše su u Poljani kod Topuskog zapalile pet kuća, uhapsile 7 muškaraca i streljali ih u Topuskom.[12] U Topuskom je 8-9. maja 1944. godine održano treće zasjedanje ZAVNOH-a.
U ratu 90-ih Topusko je pretrpjelo velika razaranja. Nakon teških borbi u avgustu 1991. godine, Topusko kao većinsko srpsko mesto ulazi u sastav RSK. Mnoge poznate zgrade u mjestu, kao što su zgrada Vojnog lječilišta ili Blatne kupke sa zgradom lječilišne restauracije, su razorene. Kada je ukinuta RSK, Topusko je ušlo u sastav Hrvatske. Ranije Topusko nije bila zasebna opština već je pripadala tadašnjoj opštini Vrginmost (danas opština Gvozd). Tokom operacije Oluja mnogi Srbi su prognani iz Topuskog.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Popis 2011.[uredi | uredi izvor]
Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, u opštini Topusko živi 2.985 stanovnika, a od toga 945 u samom naselju Topusko.[13]
Popis 2001.[uredi | uredi izvor]
Opština Topusko po popisu stanovništva iz 2001. godine broji 3.219 stanovnika, što je otprilike polovina prijeratnog broja. Prema etničkoj strukturi, zbog protjerivanja Srba i njihovog sprečavanja da se vrate većinsko stanovništvo su postali Hrvati (63,5%), a brojni su i dalje i Srbi (29,6%).
Samo naselje Topusko ima 798 stanovnika. U stvarnosti je taj broj nešto veći, jer je dosta mještana službeno prijavljeno kao stanovnici okolnih sela, u kojima još nije dovršena obnova. Prije rata, naselje Topusko imalo je 1.587 stanovnika, od kojih su većinu činili Srbi. Hrvati su činili 26,2%.
Popis 1991.[uredi | uredi izvor]
Do nove teritorijalne organizacije u Hrvatskoj, opština Topusko nalazila se u sastavu bivše velike opštine Vrginmost. Nacionalni sastav opštine Topusko, po popisu iz 1991. godine je bio sledeći:
| godina popisa | ukupno | Srbi | Hrvati | Jugosloveni | ostali |
|---|---|---|---|---|---|
| 1991. | 6.824 | 4.144 (60,72%) | 2.251 (32,98%) | 151 (2,21%) | 278 (4,07%) |
Topusko (naseljeno mesto), nacionalni sastav, 1991.[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Topusko je imalo 1.587 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]
- Đuro Baić, narodni heroj, rođen u Pecki
- Đuro Brodarac, bivši sisačko-moslavački župan
- Džordž Vojnović, američki političar, porijeklom iz Topuskog [1]
- Tatjana Holjevac, predsjednica gradske skupštine Zagreba
- Džozef Šlezinger, izraelsko-američki biohemičar i biofizičar
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Starmali", Novi Sad 1888.
- ^ "Svetovid", Beč 1855.
- ^ "Pravda", Beograd 1934.
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1858.
- ^ "Politika", 6. avg. 1938
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1861.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1871.
- ^ "Serbski letopis", Budim 1828. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1893.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910.
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Ustanak naroda Jugoslavije 1941, zbornik, knjiga prva, Vojnoizdavački zavod JNA "Vojno delo", Beograd, 1962, strana 489
- ^ Državni zavod za statistiku RH, Pristupljeno 27. 2. 2014.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Dabić, Vojin S. (1984). Banska krajina (1688—1751): Prilog istoriji srpskog i hrvatskog naroda i krajiškog uređenja u Baniji. Beograd-Zagreb: Istorijski institut & Prosvjeta.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Lječilište Topusko
- Turistički centar Topusko
- OŠ „Vladimir Nazor“ Topusko
- Topusko blog
- Parohija Topusko
- Fotografije Topuskog
| Gradovi |  | |
|---|---|---|
| Opštine | ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
