Treći krajiški partizanski odred
| Treći krajiški NOP odred Simo Šolaja | |
|---|---|
 Borci Kozarskog NOP odreda 1941/42. godine | |
| Postojanje | oktobar 1941[1]-januar 1943[2] Mesto formiranja: Medna, Mrkonjić Grad |
| Formacija | 5-8 bataljona |
| Jačina | 650 boraca (decembra 1942)[2] |
| Deo | Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije |
| Komandanti | |
| Komandant | Simo Šolaja |
Treći krajiški NOP odred Simo Šolaja bio je jedinica NOVJ od oktobra 1941. do januara 1943, kada je prerastao u 9. krajišku udarnu brigadu.[2]
Uvod[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Bosanskoj krajini[uredi | uredi izvor]
Ustanak u Bosanskoj krajini (na teritoriji NDH) počeo je 27. jula 1941. i do kraja avgusta ustanici (većinom lokalno srpsko stanovništvo, delimično predvođeno od lokalnih članova KPJ) su potisli snage NDH i oslobodili veliku teritoriju, sa središtem u oslobođenom Drvaru (tzv. Drvarska republika). Pobeda ustanika naterala je vlasti NDH da zatraže pomoć Italije: oslanjajući se na srpske izbeglice na svojoj teritoriji i pozivajući na mir, garantujući bezbednost i preteći narodu represalijama svuda gde naiđu na otpor, italijanske trupe su 10. septembra prešle u nastupanje prema oslobođenoj teritoriji. Do polovine oktobra 1941., Italijani su, ne nailazeći na otpor, zauzeli čitavu južnu (italijansku) okupacionu zonu NDH, prodrevši duž drumova u Bosanski Petrovac, Ključ, Sanski Most, Bihać, Bosansku Krupu, Mrkonjić Grad, Jajce, Donji Vakuf, Bugojno, Kupres, Prozor i niz drugih mesta, uspostavljajući svuda svoje garnizone. To je dovelo do krize ustanka u Bosanskoj krajini.[3]
Naporima organizacija KPJ i vojnih štabova održalo se jezgro partizanskih odreda oko Drvara, Bosanskog Petrovca, u Podgrmeču, Janju, Plivi, Ključu i Livnu, dok je ustanak na Kozari (u nemačkoj okupacionoj zoni) i dalje napredovao. Nacionalističke snage obezbedile su dominantan uticaj oko Bosanskog Grahova i Glamoča, gde su formirani četnički odredi.
Stvaranje partizanskih odreda[uredi | uredi izvor]
Na Savetovanju u Stolicama (kod Krupnja), 26. septembra 1941., u prisustvu delegata iz BiH, odlučeno je da se pristupi reorganizaciji ustaničkih jedinica u čitavoj zemlji: formiran je Vrhovni štab NOVJ sa Titom na čelu, sa potčinjenim Glavnim štabovima u svim pokrajinama Jugoslavije; usvojen je zajednički naziv "partizani" za sve borce u čitavoj zemlji, obavezna crvena petokraka i partizanska zakletva, a osnovne borbene jedinice postali su partizanski odredi (sastavljeni od bataljona i četa) sa jedinstvenom komandom u sastavu: komandant, politički komesar i njihovi zamenici.[4]
Odluke Savetovanja u Stolicama, koje su stigle u Bosansku krajinu polovinom oktobra 1941., sprovođene su u znaku oštre političke borbe između KPJ i nacionalista za prevlast u ustaničkim jedinicama. Sve jedinice u Bosanskoj krajini i srednjoj Bosni objedinjene su krajem oktobra 1941. u tri partizanska odreda: 1. krajiški NOP odred (7 četa) obuhvatao je krajeve između Une i Sane, a na jugu zaključno sa Bosanskim Grahovom; 2. krajiški NOP odred (6 četa) krajeve između donjeg toka Une, Sane, Vrbasa i linije Prijedor-Banjaluka; 3. krajiški NOP odred (5 bataljona i više samostalnih četa) ostali deo Bosanske krajine i srednju Bosnu.[3]
U novembru, posle savetovanja u Glavnom štabu NOPO BiH na Romaniji, kojem su prisustvovali i predstavnici oblasnog rukovodstva Bosanske krajine, formiran je Operativni štab NOV i POJ za Bosansku krajinu. U januaru 1942. u tri odreda Bosanske krajine bilo je 17 bataljona. Uporna borba vodila se protiv shvatanja da se ostane pri ranijim seoskim odredima, da borci budu kod svojih kuća, a da se skupljaju samo u slučaju potrebe odbrane svoga sela (ova situacija slikovito je opisana u romanu Gluvi barut, Branka Ćopića). Svakodnevna borba za uvođenje vojničkog života i reda u ustaničkim jedinicama, neprekidna ofanzivna aktivnost i postignuti vojni uspesi, pored političke aktivnosti komunista, imali su presudan značaj u izgradnji vojne organizacije. Komunisti su radili na objašnjavanju ciljeva NOB, na stvaranju jedinstvenog sistema nove narodne vlasti, omladinskih i organizacija žena; na jačanju bratstva Srba, Hrvata i Muslimana i sprečavanju ustaških i (kasnije) četničkih pokolja. Radi toga, održane su krajem 1941. i početkom 1942. okružne i sreske konferencije KPJ i vojna savetovanja na Kozari, u Podgrmeču, Krnjeuši i Skender Vakufu, kao i mnogi zborovi sa vojskom i narodom. U februaru 1942. obrazovani su svuda sreski i okružni komiteti KPJ.[3]
Jačanje NOP[uredi | uredi izvor]
U međuvremenu je učvršćena komunistička vojna organizacija i eliminisan nacionalistički (četnički) uticaj u uglu između reka Une i Sane i na Grmeču. Manje četničke grupe bile su izolovane i potisnute, uglavnom, na teritoriju oko italijanskih garnizona. U januaru 1942. partizanske jedinice na tom području počele su napade na italijanske trupe. Posle nekoliko napada na italijanske kolone, od kojih je u Medenom Polju kod Bosanskog Petrovca bio najuspešniji, italijanski garnizoni izolovani su i blokirani. Početak borbe sa Italijanima označio je konačan prelom ustanka u tom delu Bosanske krajine u korist NOP.[5]
U februaru 1942. zbog priliva novih snaga formirani su 4. (na području Manjače i srednje Bosne) i 5. krajiški NOP odred (na prostoru južno od Grmeč planine). Početkom marta 1942. partizanske snage u Bosanskoj krajini i srednjoj Bosni bile su naoružane sa 6.500 pušaka, 163 puškomitraljeza, 41 mitraljezom, 5 minobacača i 5 topova.[5] Partizani su tada držali prostrane slobodne teritorije između Une i Sane, na Kozari, oko Jajca i u srednjoj Bosni.
Formiranje[uredi | uredi izvor]
Treći krajiški NOP odred formiran je krajem oktobra 1941.[1], od partizanskih jedinica u srednjoj Bosni (1. partizanska četa za Bosansku krajinu sa 4 odreda, čete Štaba narodne vojske Pliva i Teslićki NOP odred).[2]
Ratni put[uredi | uredi izvor]
1941[uredi | uredi izvor]
Nakon formiranja Odred je dejstvovao na teritoriji između Banjaluke, Ključa, Glamoča, Kupresa, Donjeg Vakufa, Vlašić-planine, Doboja i planine Motajice. Imao je 5 bataljona, u novembru 1941. obrazovan je i 6. bataljon, a do kraja januara 1942. još dva. U novembru i decembru vodio je više borbi sa italijanskim jedinicama kod Mrkonjić Grada, Donjeg Vakufa i sa domobranima duž komunikacija Jajce-Donji Vakuf i Banjaluka-Sitnica, kod Krupe na Vrbasu, kod Han Kola, sela Majdana i u Vrbanji. U međuvremenu su njegovi delovi u srednjoj Bosni oslobodili Skender Vakuf, Maslovare, Korićane, a 18-24. decembra vodili su teške odbrambene borbe sa jakim neprijateljskim snagama koje su napadale iz Prnjavora na slobodnu teritoriju. Delovi Odreda vodili su jače borbe i kod Čelinca 28-31. januara 1942. U januaru 1942. njegov 3. bataljon prelazi u četnike, a u bataljonu Iskra (takođe pod uticajem četnika) stanje je bilo nesređeno.[2]
1942[uredi | uredi izvor]
Odred je 6. februara 1942. podeljen na 3. i 4. odred. U 3. odredu ostali su bataljoni Pelagić, Iskra, Soko i Budućnost, a njegova teritorija svedena je na područje zapadno od Vrbasa. Odred je 15. februara razbio na putu Jajce-Mrkonjić Grad 2. bataljon 9. domobranske pukovnije, izbacivši iz stroja 127 domobrana. Napad na Mrkonjić Grad 28. februara nije uspeo zbog odustajanja četnika. Četnička aktivnost znatno je smanjila dejstva Odreda. Odred je 30. juna odbio jači napad četnika i domobrana iz oblasti Jajce-Donji Vakuf na slobodnu teritoriju Janja. U julu pojačava aktivnost oko Jajca i na komunikaciji Jajce-Bugojno, učestvuje u oslobođenju Glamoča 20. jula, a Ključa i Senice krajem jula. Tada se u Odredu nalaze samo 2 bataljona (Pelagić i Iskra) i Kupreška četa, jer su bataljoni Budućnost i Soko izašli iz njegovog sastava. U avgustu 1942. bataljoni Pelagić i Iskra učestvuju u teškim borbama za Kupres; tada su poginuli komandanti ovih bataljona Simo Šolaja i Dušan Metlić.[2]
Između 21. i 25. avgusta stvoren je Kupreški bataljon jačine 3 čete, u septembru Prozorski i Zijametski bataljon, koji su ušli u 10. hercegovačku i 5. crnogorsku brigadu. Zajedno sa proleterskim i krajiškim brigadama Odred učestvuje 24. i 25. septembra u oslobođenju Jajca, u oktobru u borbama sa delovima nemačke 718. divizije i 3. domobranskog zbora u rejonu Jajca, 24-26. novembra u drugom oslobođenju Jajca, a početkom decembra, zajedno sa 3. divizijom, u odbrambenim borbama oko Jajca.
Formiranje brigada[uredi | uredi izvor]
Decembra 1942. Odred daje 650 boraca za formiranje 7. krajiške brigade, a 3. januara 1943. reorganizovan je i dobija naziv 3. krajiški NOP odred Simo Šolaja, jačine 4 bataljona, da bi već 22. januara od glavnine Odreda bila obrazovana 9. krajiška NO udarna brigada.[2]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 750.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 573.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 689.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 749—751.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Gažević 1974, str. 573 harvnb greška: više ciljeva (7×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ a b v g d đ e Gažević 1974, str. 689 harvnb greška: više ciljeva (7×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ a b v Gažević 1974, str. 749 harvnb greška: više ciljeva (7×): CITEREFGažević1974 (help)
- ^ Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- ^ a b Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 1). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 750.
