Trivijalna književnost

Trivijalna književnost (nem. Trivialliteratur) je pojam koji označava književna dela navodno slabijeg kvaliteta od onih koja pripadaju umetničkoj književnosti, označavajući isto što i stariji termini – zabavna ili petparačka literatura. Trivijalna književnost koristi šematizme i stereotipe, po čemu liči na usmenu književnost, dok umetnička književnost prema njoj pruža otpor. Dela trivijalne književnosti pisana su za široke narodne mase i teže postizanju dva cilja – zabavi i dobroj prodaji.

Pojam i fenomen trivijalne književnosti

Pojam „trivijalna književnost” nastao je 20-ih godina 20. veka u nemačkoj nauci o književnosti da bi se klasifikovala književna dela navodno slabijeg kvaliteta od onih koji pripadaju umetničkoj književnosti (nem. Hochliteratur/Dichtung). Pre pojave pojma ovakva književnost nazivala se zabavnom ili petparačkom. Kod nas su se u drugoj polovini 20. veka odomaćio i pojam kič (takođe poreklom iz nemačkog jezika), koji je označavao kitnjasta dela likovne i primenjene umetnosti, a zatim i književnost „manje“ vrednosti, čiji autori nisu pretendovali na stvaranje umetničkih dela visokih dometa.

Trivijalna književnost danas se smatra eskapističkom jer predstavlja savršeni oblik bega iz dosadne svakodnevice i oskudice. U zborniku Trivijalna književnost ova ideja je sažeta u rečima Jadranke Goje: „Trivijalna literatura je bijeg iz trivijalne realnosti na trivijalan način. Svatko bježi kuda može, a tko nema kuda, bježi u trivijalnost. Svatko uzima od života što može, a tko nema šta, uzima (trivijalan) san.”

Istorija

Trivijalna literatura u svojim prvim oblicima zavladala je književnošću počev od sredine 18. veka i do danas je ostala najdominantnija. Dela trivijalne književnosti pisana su za široke narodne mase i teže postizanju dva cilja – zabavi i dobroj prodaji. Romani trivijalne književnosti su osvojili svetsko tržište tokom 20. veka zahvaljujući unapređenju tehnike štampe, lakom umnožavanju i distribuciji takve literature, a pre svega pristupačnoj ceni. Prodavani masovno na kioscima štampe, kod nas su nazvani roto-romanima. Ovi jeftini „ljubići” i „krimići” (dva najčešća žanra, ne samo kod nas) dostizali su astronomske tiraže, o kojima su pisci ozbiljne književnosti mogli samo da sanjaju.

Nekada je trivijalna književnost smatrana opasnom za čitaoce, posebno za čitateljke, podložne „narkotizirajućem” dejstvu čitateljskog užitka. Od 60-ih godina, posebno sa strukturalističkom književnom teorijom, ovakav stav se odbacuje, a razlika između umetničke i trivijalne književnosti prepoznaje se kao subjektivna vrednosna procena čitaoca a ne objektivna vrednost samog teksta, a književni kritičari i teoretičari književnosti počinju ozbiljno da se bave ovom vrstom književnih dela.

Žanrovi

Najpopularniji žanrovi trivijalne književnosti koji su osvojili čitalačku publiku širom sveta:

• Ljubavni
• Kriminalistički
• razbojnički
• pustolovni
• gotski
• istorijski
• porodični
• viteški
• vestern
• detektivski
• naučno-fantastični
• erotski
• roman u nastavcima

Neki od ovih žanrova, kao što suviteški, gotski ili razbojnički, danas su nestali sa književne scene, dok su se drugi modifikovali prema književnim menama i modama (pustolovni, detektivski, ljubavni). Nestankom cenzure, ljubavni ili erotski romani često su posezali za pornografijom.

Odnos trivijalne, zabavne i umetničke književnost

Glavna razlika između umetničke i trivijalne i zabavne književnosti je manja zahtevnost teksta koji ova književnost postavlja pred svog čitaoca, od kog se ne zahteva nikakav napor niti obrazovanje da bi tu književnost shvato. Zbog toga je ova „laka” književnost namenjena masovnoj publici. Trivijalna književnost se označava kao jednostavnijaa, razumljivijaa i lakša kako od umetničke tako i od zabavne književnosti.

Uz pojam trivijalna književnost vezuje se i donekle slična zabavna književnost (nem. Unterhaltungsliteratur), pa se u većini klasifikacija trivijalna književnost određuje kao lakša, jednostavnija i razumljivija, ne samo od umetničke, već i od zabavne književnosti. Iako zabavna književnost obuhvata trivijalnu, one nisu istovetne. Vrednosna razlika unutar polja zabavne književnosti slična je onoj između visoke i trivijalne književnosti, što trivijalnu književnost na prvi pogled čini nezanimljivim poljem za proučavanje u književnoj teoriji i kritici. Za razliku od nje, zabavna književnost može pokazati veliko umeće u kompoziciji teksta i time nadmašiti dela umetničke književnosti.

Od 60-ih godina 20. veka, sa pojavom strukturalističke književne teorije, ovakva tipologija se u teoriji književnosti načelno odbacuje, jer se razlika između umetničke i trivijalne književnosti prepoznaje kao subjektivna procena čitaoca, a ne objektivna vrednost teksta. Zato se umesto pojma trivijalna književnost sada nudi neutralniji pojam Schemaliteratur (šematska literatura).

Danas se granica između trivijalne, zabavne i literature sa umetničkim pretenzijama sve više gubi, pogotovo zbog sve učestalije hibridizacije žanrova. Umetnička književnost postmodernizma počinje obilno da se služi postupcima i tehnikama trivijalne književnosti. Među prvima je ovaj postupak primenio Umberto Eko u romanu „Ime ruže”).

Literatura

• Todorović, Predrag (2021). „Trivijalna književnost”. Pojmovnik uporedne književnosti : zbornik radova. Beograd: Institut za književnost i umetnost. str. 146—175. ISBN 978-86-7095-273-7. Pristupljeno 5. 7. 2023. 
• Slapšak, Svetlana (1987). TRIVIJALNA KNJIŽEVNOST - Zbornik tekstova. Beograd: Studentski izdavački centar : Institut za književnost i umetnost. Pristupljeno 5. 7. 2023. 

Spoljašnje veze

• Tomić, Andrea (8. 4. 2020). „Osuđuju li vas zbog knjiga koje čitate?”. andreatomic.com. Pristupljeno 5. 7. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Benić, Kristian (31. 8. 2021). „Šund literatura”. XXZMagazin - regionalni portal. Arhivirano iz originala 18. 05. 2022. g. Pristupljeno 5. 7. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Karan, Ivona (2. 4. 2021). „Lun, kralj ponoći bio je najčitaniji jugoslovenski roman koji je pisao Novosađanin”. NS Uživo. Pristupljeno 5. 7. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)