Pređi na sadržaj

Trigeminalna neuralgija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Trigeminalna neuralgija
SinonimiTic douloureux, prosopalgia,[1] Fothergill's disease,[2] suicide disease[3]
Trigeminalna neuralgija
Specijalnostineurologija
Komplikacijedepresija
Vreme pojavenakon > 50 godina života

Trigeminalna neuralgija (TN) neuralgija trigeminusa, trifacijalna neuralgija ili samoubilačka bolest, je neuropatska bolest sa jakim bolom izazvana poremećajem funkcije trigeminalnog živca (odgovornog za osećaje na licu i motoričke funkcije kao što su zagrišaj i žvakanje). Smatra se jednim od najbolnijih poremećaja poznatih u medicini, jer često dovodi do depresije i samoubistva.

Postoje dva glavna oblika TN: tipični i atipični.  Tipičan oblik karakterišu epizode jakog, iznenadnog bola nalik šoku na jednoj strani lica koji traje od nekoliko sekundi do nekoliko minuta.  Grupe ovih epizoda mogu trajati tokom nekoliko sati.  Atipični oblik se karakteriše stalnim bolom u vidu peckanja koji je manjeg inteniteta. Epizode bola ​​se mogu pokrenuti bilo kojim dodirom lica.  Oba oblika se mogu pojaviti kod iste osobe.  

Tačan uzrok TN je nepoznat, ali se veruje da uključuje gubitak mijelina u omotaču trigeminalnog nerva. TN može nastati usled kompresije krvnog suda na nerv koji izlazi iz moždanog stabla, multiple skleroze, moždanog udara ili traume.  Manje uobičajeni uzroci uključuju tumor ili arteriovenske malformacije.  

Dijagnoza se obično zasniva na simptomima, nakon što se isključe drugi mogući uzroci kao što je postherpetična neuralgija.

Lečenje uključuje lekove ili operaciju. Antikonvulzivni karbamazepin ili okskarbazepin je obično početni tretman i efikasan je kod oko 90% bolesnika.  Kako su neželjeni efekti ovih lekova česti to zahteva njihovo povlačenje kod čak 23% pacijenata. Ostale opcije uključuju primenu lamotrigina, baklofena, gabapentina, amitriptilina i pimozida.  Opioidi obično nisu efikasni u tipičnom obliku.  Kod onih TN koje se ne poboljšaju ili postanu otporni na druge mere, mogu se isprobati brojne vrste operacija.

Procenjuje se da neuralgija trigeminusa pogađa oko 0,03% do 0,3% ljudi širom sveta sa većom zastupljenošću kod žena, i žensko:muskim odnosom u odnosu 3:1.  TN se obično javlja kod ljudi starijih od 50 godina, ali se može javiti u bilo kom uzrastu.  Stanje je prvi put detaljno opisao Džon Fotergil 1773. godine.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Trigeminalnu neuralgiju prvi je opisao Džon Fotergil, a hirurški lečio Džon Marej Karnočan,[4] obojica lekari koji su diplomirali na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Edinburgu.

TN je prvo nazivana „bolest samoubica“ zbog studije pionira neurohirurgije Harvija Kušinga koje su uključivale 123 slučaja TN tokom 1896. i 1912. godine. U toj studiji zbog jakog intenzivnog bola, utvrđena je veća stope samoubilačkih ideja kod pacijenata sa teškim migrenama. Ona je povezana sa većim stopama depresije, anksioznosti i poremećaja spavanja.[5][6]

Trograni živac, anatomija i funkcija[uredi | uredi izvor]

Trigeminalni nerv i njegove tri glavne grane (prikazane žutom): oftalmološka grana (V1), maksilarna grana (V2) i mandibularna grana (V3)

Trograni ili trigeminalni živac je mešoviti je parni kranijalni živac koji povezuju mozak i moždano stablo sa različitim delovima lica. TN ima tri grane koje šalju i primaju senzacije iz gornjeg, srednjeg i donjeg dela lica.

  • Oftalmološka (gornja) grana obezbeđuje osećaj većem delu vlasišta, čelu i prednjem delu glave.
  • Maksilarna (srednja) grana obezbeđuje osećaj u predelu obraza, gornje vilice, gornje usne, zuba i desni i bočne strane nosa.
  • Mandibularna (donja) grana inerviše donju vilicu, zube i desni i donju usnu.

Trograni živac je odgovoran za:

  • senzorne osećaja kao što su taktilni osećaj (pritisak), termocepcija (temperatura) i nocicepcija (bol) koji potiču sa lica iznad linije vilice,
  • motoričku funkciju mišića žvakanja, uključenih u žvakanje, ali i ne formiranje izraza lica.

Etiologija[uredi | uredi izvor]

Trigeminalna neuralgija (TN), takođe poznata kao tic douloureux, je vrsta hroničnog neurološkog poremećaja koji uključuje pojavu iznenadnih napada jakog bola u predelu lica. Kako poremećajem može biti zahvaćene više od jedne nervne grane, TN su najčešće zahvaćene maksilarne ili mandibularne grane. Kada je zahvaćena oftalmološka grana, crvenilo ili neobjašnjive suze u očima mogu se pojaviti istovremeno sa napadima bola. U retkim slučajevima, obe strane lica mogu biti pogođene u različito vreme, ili čak u isto vreme; ovo se zove bilateralni TN.

Nastaje kao posledica poremećaja funkcije trogranog (trigeminalnog) živca, ili petog kranijalnog nerv, koji obezbeđuje osećaj i nervne signale delovima glave i lica. Napadi bola obično traju samo nekoliko sekundi (ali mogu trajati i do dva minuta) i mogu se pojaviti iznova i iznova nekoliko puta dnevno. TN je vrsta neuropatskog bola, ponekad uzrokovanog povredom ili lezijom nerva.

Postoji nekoliko teorija koje objašnjavaju moguće uzroke ovog sindroma bola. Nekada se verovalo da je nerv stisnut u otvoru iznutra na spoljašnju stranu lobanje; ali vodeća istraživanja pokazuju da se radi o proširenom ili produženom krvnom sudu – najčešće gornjoj cerebelarnoj arteriji – koji komprimira ili pulsira u mikrovaskulaturi trigeminalnog nerva u blizini njegove veze sa mostom.  Takva kompresija može da povredi zaštitnu mijelinsku ovojnicu nerva i izazove nepravilno i hiperaktivno funkcionisanje nerva. Ovo može dovesti do napada bola pri najmanjoj stimulaciji bilo koje oblasti koju opslužuje nerv, kao i da ometa sposobnost nerva da isključi signale bola nakon što se stimulacija završi. Ova vrsta povrede retko može biti uzrokovana aneurizmom (ispupčenjem krvnog suda ); AVM ( arteriovenska malformacija );  tumorom ; kao što je arahnoidna cista ili meningiom u cerebelopontinskom uglu ;  ili traumatičnim događajem, kao što je saobraćajna nesreća.

Kratkotrajna periferna kompresija je često bezbolna.  Perzistentna kompresija dovodi do lokalne demijelinizacije bez gubitka kontinuiteta potencijala aksona. Hronično uklještenje nerva prvenstveno dovodi do demijelinizacije, sa progresivnom degeneracijom aksona kasnije.  Zbog toga je široko prihvaćeno da je neuralgija trigeminusa povezana sa demijelinizacijom aksona u Gaserovom gangliju , dorzalnom korenu ili oboje.  Pretpostavlja se da ova kompresija može biti povezana sa aberantnom granom gornje cerebelarne arterije koja leži na trigeminalnom nervu.  Dalji uzroci, pored aneurizme, multiple skleroze ili tumora cerebelopontinskog ugla, uključuju: tumor zadnje jame, bilo koje druge lezije koje se šire ili čak bolesti moždanog stabla usled moždanog udara.

Neuralgija trigeminusa se nalazi kod 3-4% ljudi sa multiplom sklerozom, prema podacima iz sedam studija.  Pretpostavlja se da je to zbog oštećenja trigeminalnog kompleksa kičme.  Trigeminalni bol ima sličnu prezentaciju kod pacijenata sa i bez MS.

Postherpetična neuralgija, koja se javlja nakon herpesa, može izazvati slične simptome ako je oštećen trigeminalni nerv, nazvan Ramsai Huntov sindrom tip 2. Kada nema očiglednog strukturalnog uzroka, sindrom se naziva idiopatskim oblikom bolesi.

Vrste[uredi | uredi izvor]

Vrste neuralgije trigeminusa se kategorišu na osnovu uzroka koji ih je izazvavao na klasičnu, sekundarnu i idiopatsku neuralgiju:

Tipična ili klasična TN[uredi | uredi izvor]

Klasična TN je najčešći oblik, u kojem se dijagnostikuje da krvni sud (obično gornja cerebelarna arterija) gura deo korena trigeminalnog nerva.

Atipična ili sekundarna TN[uredi | uredi izvor]

Sekundarna TN je uzrokovan drugim poremećajem (kao što je multipla skleroza, tumor ili arteriovenska malformacija ). Javlja se u samo 15% slučajeva TN.

Pojedinci sa sekundarnom TN su skloniji da budu mlađi i da imaju bolove sa obe strane lica.

Idiopatska TN[uredi | uredi izvor]

Kada se ne može pronaći jasan uzrok TN, čak ni nakon dijagnostičke obrade (evaluacije), tada se TN smatra idiopatskim oblikom TN (odnosno kao bolest nepoznatog uzroka ili bolest izazvana mehanizmom očiglednog spontanog porekla). Ovo je najmanje uobičajen tip TN.

Klinička slika[uredi | uredi izvor]

Slika Vrisak Edvarda Munka koja se koristin kao simbol bola u predelu lica uopšte,[7]  a posebno bola kod neuralgije trigeminusa.[8]

Klinički znaci i simptomi TN uključuju:

  • iznenadni, intenzivan bol, koji se često opisuje kao bol sličan šoku ili ubod, obično na jednoj strani lica
  • pečenje, lupanje, utrnulost, peckanje ili tupi osećaj bola između napada

Intenzitet bola može biti fizički i emocionalno razarajući. Napadi TN obično prestaju na neko vreme, a zatim se ponoovo vraćaju. Napadi bola mogu biti izazvani vibracijom ili kontaktom sa obrazom (kao što je prilikom brijanja, pranja lica ili nanošenja šminke), pranja zuba, duvanja nosa, jela, pića, razgovora ili izlaganja vetru.

Bol može zahvatiti malu površinu lica ili se proširiti. Bol se retko javlja tokom spavanja.

U nekim slučajevima, stanje može biti progresivno, što znači da se napadi vremenom mogu pogoršati, sa dužim i češćim epizodama. U progresivnom obliku TN, osoba može osećati bol sve vreme. U mnogim takvim slučajevima, lekovi za kontrolu bola takođe postaju manje efikasni tokom vremena.

Dijagnoza[uredi | uredi izvor]

Dijagnoza se postavlja na osnovu anemneze, fizičkog (neurološkog) pregleda i dijagnostičkih testova (npr magnetna rezonance) kako bi se pronašle strukturne abnormalnosti (kao što je kompresija trigeminalnog nerva) ili drugi poremećaji koji mogu izazvati bol u licu.[9]

TN se najčešće javlja kod ljudi starijih od 50 godina, iako se može javiti u bilo kom uzrastu, uključujući detinjstvo. Poremećaj je češći kod žena nego kod muškaraca.

Terapija[uredi | uredi izvor]

Generalno, prva linija lečenja za ljude koji žive sa TN su lekovi. Ako lekovi ne mogu da ublaže bol ili proizvode nepodnošljive neželjene efekte, može se razmotriti operacija.[9]

U nekim slučajevima, komplementarni pristupi, obično u kombinaciji sa lekovima, mogu pomoći u terapiji TN.[9]

Lekovi[uredi | uredi izvor]

Postoji nekoliko vrsta lekova koji mogu pomoći u lečenju TN:[9]

  • Antikonvulzivni lekovi , koji se koriste za blokiranje signala bola, mogu smanjiti učestalost napada. Ovi lekovi uključuju karbamazepin, okskarbazepin, gabapentin, pregabalin, lamotrigin, topiramat ili fenitoin. Ako samo jedan lek ne poboljša simptome, može se koristiti više od jednog leka istovremeno.
  • Mogu se isprobati i drugi lekovi , posebno ako antikonvulzanti nisu efikasni ili ako su neželjeni efekti previše uznemirujući. Ovi lekovi uključuju baklofen i botulinum toksin A.

Uobičajeni lekovi za ublažavanje bolova (kao što su aspirin i ibuprofen) i opioidni lekovi kao što je hidrokodon obično nisu od pomoći u lečenju TN.

Hirurška terapija[uredi | uredi izvor]

Ako lekovi ne ublaže bol ili proizvode nepodnošljive neželjene efekte kao što su kognitivni poremećaji, gubitak pamćenja, višak umora, supresija koštane srži ili alergija, lekar može preporučiti hirurško lečenje. Pošto TN može biti progresivan poremećaj koji vremenom postaje otporan na lekove, operacija je uobičajen pristup smanjenju rizika od budućih napada bola.[9]

Nekoliko neurohirurških procedura je dostupno za lečenje TN. Izbor postupka zavisi od:

  • prirode bola
  • preferencije osobe, fizičko zdravlje, krvni pritisak i prethodne operacije
  • prisustvo ili odsustvo multiple skleroze,
  • koji trigeminalni nerv je najviše pogođen (naročito kada je zahvaćena gornja/oftalmološka grana)

Nakon mnogih od ovih procedura može doći do utrnulosti lica, a TN će se često vratiti čak i ako je procedura u početku uspešna. Kao i kod svake operacije, postoje rizici za hirurške procedure koje se koriste za lečenje TN. U zavisnosti od procedure, to uključuje gubitak sluha, probleme sa ravnotežom, curenje cerebrospinalne tečnosti , infekciju, anesteziju dolorosa (uporni intenzivan bol u licu ili ustima) i (u retkim slučajevima) moždani udar.

Neke operacije TN se rade ambulantno, dok druge mogu uključivati složeniju operaciju koja se izvodi pod opštom anestezijom i zahtevaju obavezan boravak u bolnici.

Vrste operacija kod TN
Naziv metode Opis
Mikrovaskularna dekompresija (MVD) Ovo je najinvazivnija operacija za TN. Ona je najefikasniji u dugotrajnoj prevenciji bolova.
MVD uključuje ublažavanje pritiska iz okolnih krvnih sudova koji ili obavijaju nerv ili ga dodiruju.
Za razliku od rizotomije cilj MVD nije da se nakon ove operacije dođe do utrnulosti lica.[9]
Rizotomija (rizoliza) Ovo je postupak u kome se oštećuju nervna vlakna kako bi se blokirao bol. Pacijento koji koriste rizotomiju za TN uvek doživljavaju određeni stepen senzornog gubitka i utrnulost lica.
Postoji nekoliko različitih oblika rizotomije koji se koriste za lečenje TN, uključujući kompresiju balonom, injekciju glicerola, radiofrekventnu termičku leziju i stereotaktičku radiohirurgiju.
Ove operacije mogu ublažiti bol na nekoliko godina, ali su dugoročno manje efikasne.[9]
Radiohirurgija Ovo je procedura koja ima za cilj fokusirano zračenje na oštećena nervna vlakna iz trigeminalnog nerva blizu mesta gde je on povezan sa moždanim stablom.
Za razliku od drugih hirurških procedura, olakšanje bola koje je rezultat ove procedure može potrajati više od mesec dana.[9]

Komplementarna terapija[uredi | uredi izvor]

Neki pacijenti u lečenju TN koriste komplementarne i alternativne pristupe, obično u kombinaciji sa lekovima. Kao najčešće komplemenztarne i alternativne metode terapije TN (koje imaju različite stepene uspeha). spadaju:

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Hackley CE (1869). A text-book of practical medicine. D. Appleton & Co. str. 292. Pristupljeno 2011-08-01. „prosopalgia.” 
  2. ^ Bagheri SC, Farhidvash F, Perciaccante VJ (decembar 2004). „Diagnosis and treatment of patients with trigeminal neuralgia”. Journal of the American Dental Association. 135 (12): 1713—1717. PMID 15646605. doi:10.14219/jada.archive.2004.0124. Arhivirano iz originala 11. 7. 2012. g. Pristupljeno 01. 08. 2011. 
  3. ^ Adams H, Pendleton C, Latimer K, Cohen-Gadol AA, Carson BS, Quinones-Hinojosa A (maj 2011). „Harvey Cushing's case series of trigeminal neuralgia at the Johns Hopkins Hospital: a surgeon's quest to advance the treatment of the 'suicide disease'”. Acta Neurochirurgica. 153 (5): 1043—1050. PMID 21409517. S2CID 28245294. doi:10.1007/s00701-011-0975-8. 
  4. ^ Tubbs, R Shane; Loukas Marios; Shoja Mohammadali M; Cohen-Gadol Aaron A (Jan 2010). "John Murray Carnochan (1817–1887): The First Description of Successful Surgery for Trigeminal Neuralgia". J. Neurosurg. 112 (1). United States: 199–201. . PMID 19480543. doi:10.3171/2009.5.JNS09192.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć).
  5. ^ „Why Trigeminal Neuralgia is Considered the "Suicide Disease"”. Arizona Pain Specialists LLC. 26. 9. 2021. 
  6. ^ Prasad S, Galetta S (mart 2009). „Trigeminal neuralgia: historical notes and current concepts”. The Neurologist. 15 (2): 87—94. PMID 19276786. S2CID 23500191. doi:10.1097/NRL.0b013e3181775ac3. 
  7. ^ Williams CG, Dellon AL, Rosson GD (maj 2009). „Management of chronic facial pain”. Craniomaxillofacial Trauma & Reconstruction. 2 (2): 67—76. PMC 3052669 Slobodan pristup. PMID 22110799. doi:10.1055/s-0029-1202593. 
  8. ^ „Facial Neuralgia Resources”. Trigeminal Neuralgia Resources / Facial Neuralgia Resources. Arhivirano iz originala 8. 7. 2013. g. Pristupljeno 8. 5. 2013. 
  9. ^ a b v g d đ e ž „Trigeminal Neuralgia | National Institute of Neurological Disorders and Stroke”. www.ninds.nih.gov (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-03-24. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje
u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тригеминална_неуралгија&oldid=27813923”