Trpimir

Trpimir
Lični podaci
Datum smrti	864.
Porodica
Potomstvo	Zdeslav, Muncimir Petar
Dinastija	Trpimirovići
Prethodnik	Mislav
Naslednik	Zdeslav

Fragment grede s natpisom kneza Trpimira iz 9. veka, pronađen u Rižinicama kraj Solina

Trpimir je bio knez kneževine koja je u novijoj hrvatskoj istoriografiji poznata kao Primorska Hrvatska (Kneževina Dalmacija i Liburnija) od 845. do 864. godine, i utemeljivač vladarske dinastije Trpimirovića.

Vladavina

Trpimir je oko 845. nasledio je kneza Mislava. Formalno je priznavao vrhovnu vlast franačkog kralja Lotara, ali je vladao kao samostalan i jak vladar, s obzirom da je nakon smrti Karla Velikog kontrola Franaka nad Hrvatima bila sve slabija. U svom kneževskom dvoru imao je dvorske sveštenike, dvorske službenike, kao i stalnu pratnju u kojoj su pored ostalih bili uključeni i najugledniji župani, koji su bili Trpimirovi savetnici i saradnici.

Napade Arapa, koji su oslabili Vizantiju i Veneciju, knez Trpimir je mudro iskoristio. Prema svedočanstvu benediktinca Gotšalka, Trpimir je između 846. i 848. uspešno ratovao protiv Vizantije i Venecije na moru i na kopnu. Kad su Neretljani napali i sam mletački grad Kaorle, Trpimir je pobedio vizantijskog arhonta koji je tada vladao iz Zadra. I sam Gotšalk, optužen za jeres, sklonio se kod Trpimira, kako bi umakao Francima, što već dokazuje snagu i samostalnost ovoga kneza.

Između 854. i 860. Bugari su upali na teriotoriju Kneževine Dalmacije i Liburnije, koju je Trpimir odbranio. Odlučujući udarac im je zadao, kako pretpostavlja Nada Klaić, najverovatnije u severoistočnoj Bosni, te se na osnovu te pretpostavke navodi zaključak da se Trpimirova vlast protezala i na tu teritoriju, iako je zapravo nemoguće s preciznošću utvrditi tačne granice teritorija pod Trpimirovom vlašću, kao ni karakter te vlasti koju je on nad njima eventualno imao.

Knez Trpimir i njegov najstariji sin Petar išli su na hodočašće u italijanski grad Čividale (16 км istočno od grada Udine). Dokaz tome su zabeležena imena u poznatom jevanđelju sv. Marka (Čedadski jevanđelistar), u kom su zapisana i imena mnogih drugih evropskih vladara, posebno slovenskih i germanskih. Tu je njegovo ime zapisano kao domno Tripimiro (gospodin Trpimir), s naslovom koji se tada rado davao najvišim uglednicima. Gotšalk ga pak naziva „kraljem Sklavina“ (rex Sclavorum), što opet označava njegovu vrhovnu vlast nad terirorijom koju su nastanjivali Hrvati i činjenicu da u de facto nije bio ničiji vazal.

Trpimirova darovnica

Trpimir je 4. marta 852. navodno izdao jedan dokument na latinskom jeziku poznat pod imenom Trpimirova darovnica (neki istoričari je datuju i pre 840. godine), kojom je splitskoj nadbiskupiji potvrdio poklon svoga prethodnika Mislava, a takođe joj je darovao i crkvu Svetog Jurja u Putalju kao i neke posede sa kmetovima. Ovaj najstariji sačuvani dokument hrvatskih vladara napisao je jedan sveštenik u svojstvu kneževog sekretara, a u njoj su i navedeni svedoci: pet župana, knežev upravnik dvora (Negotin), tri sveštenika (od kojih je jedan i sastavljač povelje) i još pet običnih svedoka. U povelji se Trpimir naziva „pomoću Božjom knezom Hrvata“ (iuvatus munere divino dux Croatorum), a svoju zemlju naziva regnum Croatorum. Ovaj naziv, premda bi se mogao doslovno prevesti kao „kraljevstvo Hrvata“, verovatnije u to doba označava zemlju nad kojom vladaju Hrvati. Kada kaže da je knez „pomoću Božjom“ verovatno označava da ga na vlast nije postavio car. Iz Povelje se takođe saznaje da je Trpimir stolovao u Bijaćima, a posedovao je i Klis.

Autentičnost darovnice

S obzirom da Trpimirova darovnica sačuvana tek u prepisu koji datira iz 16. veka, zbog toga, kao i zbog njene diplomatičke prirode, istoričari imaju podeljena mišljenja u vezi sa njenom autentičnošću. Stariji istoričari poput Ferda Šišića i Rudolfa Horvata smatraju da je dokument autentičan, dok mlađe generacije hrvatskih istoričara kao npr. Nada Klaić, odbacuju darovnicu kao falsifikat.

Naime, Ferdo Šišić tvrdi da je Trpimir pozvao nekoliko benediktinaca iz poznatog benediktinskog središta Montekasino (između Rima i Napulja) s Apeninskog poluostrva i sagradio im u Rižinicama kod Solina samostan i crkvu Svetog Petra. Benediktinci koji su se nastanili u samostanu odigrali su značajnu ulogu u verskom i prosvetnom životu, te širenju pismenosti. Međutim, pošto nije imao dovoljno srebra da plati radove, zatražio je pozajmicu od splitskog nadbiskupa Petra, a ovaj je to iskoristio i zatražio od Trpimira da potvrdi darove koje su splitskoj nadbiskupiji dali njegovi prethodnici, kao i zemlju koju je on kupio, što je Trpimir i uradio ovom darovnicom.

Nada Klaić je autentičnost ove darovnice dovela prvi put u pitanje u svom članku „O Trpimorovoj darovnici kao diplomatičkom i historijskom dokumentu“, u Vijesniku za arheologiju i historiju dalmatinsku, 1960, da bi kasnije u knjizi „Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku“ (1975) tvrdila da je darovnicu barem „proširio“, ako ne i u celini napisao nepoznati Splićanin iz 12. ili 13. veka u želji da pokaže da je Trpimir zavisio od splitskog nadbiskupa, što po Klaićevoj nikako ne može biti istina, jer nije logično da nadbiskup traži potvrdu za posede koji su već njegovi, kao i to da izvori ne potvrđuju postojanje splitskog nadbiskupa sve do 879. godine, pa samim tim nije ni bilo potrebe da se takva povelja uopšte piše. Stoga Nada Klaić izvlači zaključak da je Mislavljeva zadužbina bila predata ninskom biskupu, a ne splitskom nadbiskupu, kako se to tvrdi u ovoj povelji.

Kraj vlasti i naslednici

Pred kraj Trpimirove vladavine, 863. godine došlo je i do prvog raskola između rimskog pape i carigradskog patrijarha Fotija, što se svakako odrazilo i na Hrvatsku.

Kraj Trpimirove vlasti nije sasvim jasan, kao ni tačan sled njegovih naslednika. Trpimir je imao tri sina, Petra, Zdeslava i Muncimira, pa ga prema jednoj od teorija nasleđuje sin Zdeslav, kog ubrzo svrgava Domagoj koji nije bio iz njegove porodične loze. Prema drugoj, Trpimira je direktno nasledio knez Domagoj oko 864, koji je pritom, kako neki smatraju, pogubio Trpimirovog sina Petra.

Izvori

• Konstantin VII Porfirogenit. O upravljanju carstvom. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, tom II, Vizantološki institut SANU, Beograd 2007 (fototipsko izdanje), pp. 1–7.

Literatura

• Rudolf Horvat, Povijest Hrvatske I. (od najstarijeg doba do g. 1657), Zagreb 1924.
• Nada Klaić, Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku, Zagreb 1975.
• Ivan Mužić. Hrvatska povijest devetoga stoljeća, (Povjesnice Hrvata 3), Split. 2007. ISBN 978-953-263-034-3.[1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. avgust 2019)
• Ferdo Šišić, Povijest Hrvata (Pregled Povijesti hrvatskog naroda 600-1526), Split 2004.

Spoljašnje veze

• Istorijska biblioteka:Trpimir