Filipinsko more
| Filipinsko more | |
|---|---|
 | |
| Koordinate | 20° S; 130° I / 20° S; 130° I |
| Zemlje basena | |
| Površina | 5.695.000 km2 (2.199.000 sq mi) km2 |
  Filipinsko more  Filipinsko more .svg) Filipinsko more | |
| Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi | |
Filipinsko more je deo Tihog okeana između Filipina i Tajvana na zapadu, Japana na severu, Marijanskih ostrva na istoku, i ostrva Palau na jugu.[1] Dno Filipinskog mora čini Filipinski plato koja na zapadu prolazi ispod Evroazijskog platoa i formira Filipinska ostrva. Između dva platoa se nalazi filipinski rov koji ima maksimalnu dubinu od 10,540 m. Na istoku pacifički plato prolazi ispod filipinskog, i između njih se nalazi marijanski rov koji ima maksimalnu dubinu od 11.190 m. U Drugom svetskom ratu, od 19. do 20. juna 1944. godine u njemu se odigrala pomorska i vazdušna bitka između Japana i SAD.
Filipinska morska ploča formira dno mora.[2] Njegova zapadna granica je prvi lanac ostrva na zapadu, koji obuhvata ostrva Rjuku na severozapadu i Tajvan na zapadu. Njegova jugozapadna granica obuhvata filipinska ostrva Luzon, Katanduanes, Samar, Lejte i Mindanao. Njegovu severnu granicu čine japanska ostrva Honšu, Šikoku i Kjušu. Njegova istočna granica je drugi lanac ostrva na istoku, koji obuhvata ostrva Bonin i Ivo Džimu na severoistoku, Marijanska ostrva (uključujući Gvam, Sajpan i Tinijan) na istoku i Halmaheru, Palau, Jap i Uliti (od Karolinska ostrva) na jugoistoku. Njena južna granica je indonezijsko ostrvo Morotaj.[3]
More ima složen i raznovrstan podmorski reljef.[4] Pod je formiran u strukturalni basen nizom geoloških raseda i zona loma. Ostrvski lukovi, koji su zapravo prošireni grebeni koji strše iznad površine okeana zbog tektonske aktivnosti ploča u tom području, zatvaraju Filipinsko more sa severa, istoka i juga. Filipinski arhipelag, ostrva Rjuku i Marijane su primeri. Još jedna istaknuta karakteristika Filipinskog mora je prisustvo dubokih morskih rovova, među kojima su Filipinski rov i Marijanski rov, koji sadrži najdublju tačku na planeti.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Lokacija[uredi | uredi izvor]
Filipinsko more ima Filipine i Tajvan na zapadu, Japan na severu, Marijane na istoku i Palau na jugu. Susedna mora uključuju more Celebes koje je odvojeno Mindanaom i manjim ostrvima na jugu, Južno kinesko more koje je odvojeno Filipinima i Istočno kinesko more koje je odvojeno ostrvima Rjuku.
Opseg[uredi | uredi izvor]
Međunarodna hidrografska organizacija definiše Filipinsko more kao „područje severnog Tihog okeana pored istočnih obala Filipinskih ostrva“, ograničeno na sledeći način:[5]
Na zapadu. Uz istočne granice Istočnoindijskog arhipelaga, Južnog kineskog mora i Istočnog kineskog mora.
Na severu. Uz jugoistočnu obalu Kjušua, južne i istočne granice Unutrašnjeg mora i južne obale ostrva Honšu.
Na istoku. Grebenom koji spaja Japan sa ostrvima Bonin, Vulkan i Ladron (Marijanska ostrva), koja su uključena u Filipinsko more.
Na jugu. Linijom koja spaja ostrva Gvam, Jap, Pelev (Palau) i Halmahera.
Geologija[uredi | uredi izvor]
Filipinska morska ploča čini dno Filipinskog mora. Ona se podvlači se ispod Filipinskog pokretnog pojasa koji nosi većinu filipinskog arhipelaga i istočnog Tajvana. Između dve ploče je Filipinski rov.
Morski biodiverzitet[uredi | uredi izvor]
Filipinsko more ima morski teritorijalni obim od preko 679.800 km2 (262.500 sq mi), i EEZ od 2,2 miliona km². Zahvaljujući ekstenzivnom vikarijansu i ostrvskim integracijama, Filipini sadrže najveći broj morskih vrsta po jedinici površine u odnosu na zemlje unutar Indo-Malajsko-Filipinskog arhipelaga, i identifikovani su kao epicentar morskog biodiverziteta.[6] Svojim uključenjem u Koralni trougao, Filipinsko more obuhvata preko 3.212 vrsta riba, 486 vrsta korala, 800 vrsta morskih algi i 820 vrsta bentoskih algi, pri čemu se prolaz ostrva Verde naziva „centrom biodiverziteta morske ribe“.[7] Na toj teritoriji identifikovane su trideset i tri endemske vrste riba, uključujući plavopegavu anđeosku ribu (Chaetodontoplus caeruleopunctatus) i morskog soma (Arius manillensis).[8] Filipinska morska teritorija je takođe postala leglo i hranilište za ugrožene morske vrste, kao što su kitovska ajkula (Rhincodon typus), dugong (Dugong dugon) i velika ajkula (Megachasma pelagios).[7] U Južnom kineskom moru, filipinski naučnici su otkrili obilje morskog života i vrsta koje imaju potencijal da omoguće biomedicinski napredak.[9]
Koralni trougao[uredi | uredi izvor]
Koralni trougao (koji se naziva i Indo-malajski trougao) smatra se globalnim centrom morskog biodiverziteta. Njegova ukupna okeanska površina je približno 2 miliona kvadratnih kilometara.[10] Obuhvata tropske vode Malezije, Indonezije, Filipina, Istočnog Timora, Papue Nove Gvineje i Solomonskih ostrva.[11] Filipinska ostrva, koja leže na njegovom vrhu, čine 300.000 km2 (120.000 sq mi) od toga.[12] Deo oblasti koralnog grebena Koralnog trougla koji se nalazi na Filipinima kreće se od 10.750 km2 (4.150 sq mi) do 33.500 km2 (12.900 sq mi). On sadrži preko 500 vrsta skleraktinskih ili kamenih korala i najmanje 12 endemskih vrsta korala.[10]
Koralni trougao sadrži 75% svetskih vrsta korala (oko 600 vrsta). On je dom za preko 2000 vrsta grebenskih riba i šest od sedam svetskih vrsta morskih kornjača (jastrebska, glavata, kožasta, zelena, maslinasta i morska).[13] Ne postoji jedno uzročno objašnjenje za neobično visok biodiverzitet koji se nalazi u Koralnom trouglu, ali većina istraživača ga pripisuje geološkim faktorima kao što je tektonika ploča.[14]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Philippine Sea”. Encarta. Arhivirano iz originala 20. 8. 2009. g. Pristupljeno 4. 11. 2018.
- ^ North Pacific Ocean
- ^ „Philippine Sea”. Encyclopædia Britannica Online. Pristupljeno 2008-08-12.
- ^ „Philippine Sea”. Lighthouse Foundation. Pristupljeno 2008-08-12.
- ^ „Limits of Oceans and Seas” (PDF) (3rd izd.). International Hydrographic Organization. 1953. Arhivirano iz originala (PDF) 8. 10. 2011. g. Pristupljeno 28. 12. 2020.
- ^ „Environmental Biology of Fishes”. Environmental Biology of Fishes (Online). Springer Nature Switzerland. ISSN 0378-1909. Pristupljeno 4. 11. 2018.
- ^ a b Goldman, Lee (10. 8. 2010). „A Biodiversity Hotspot in the Philippines”. World Wildlife Fund. Pristupljeno 4. 11. 2018.
- ^ Boquet, Yves (2017). The Philippine archipelago. Springer. str. 321. ISBN 9783319519265. Pristupljeno 4. 11. 2018.
- ^ „The Philippines' Future Floats in the West Philippine Sea”. 5. 7. 2020. ProQuest 2423812133.
- ^ a b State of the Coral Triangle : Philippines. (PDF). Mandaluyong, Philippines: Asian Development Bank. 2014. ISBN 978-92-9254-518-5. Pristupljeno 4. 11. 2018.
- ^ „NOAA PIFSC CRED in the Coral Triangle: Building capacity for application of an Ecosystem Approach to Fisheries Management”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 4. 11. 2018.
- ^ „Economics of Fisheries and Aquaculture in the Coral Triangle” (PDF). Mandaluyong, Philippines: Asian Development Bank. 2014. Pristupljeno 4. 11. 2018.
- ^ „Coral Triangle; Facts”. World Wildlife Fund. Pristupljeno 4. 11. 2018.
- ^ The coral triangle and climate change : ecosystems, people and societies at risk : summary (PDF). Sydney NSW Australia: WWF Australia. maj 2009. ISBN 978-1-921031-35-9. Pristupljeno 4. 11. 2018.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Hall, Robert; Fuller, Michael; Ali, Jason R.; Anderson, Charles D. (1995), „The Philippine Sea Plate: Magnetism and reconstructions”, Active Margins and Marginal Basins of the Western Pacific, Geophysical Monograph Series, 88, str. 371—404, ISBN 0-87590-045-3, doi:10.1029/GM088p0371
- Crowl, Philip A. (1995), The Pacific War: Campaign in the Marianas, United States Army in World War II, United States Army, ISBN 9780160899157, LCCN 60-60000, Arhivirano iz originala 21. 7. 2022. g., Pristupljeno 10. 2. 2017
- Hoyt, Edwin Palmer (1986), Japan's War: the Great Pacific Conflict, 1853 to 1952, New York: McGraw-Hill, ISBN 0-07-030612-5
- Morison, Samuel Eliot (1953), New Guinea and the Marianas, March 1944 – August 1944, History of United States Naval Operations in World War II, VIII
- Polmar, Norman (2008), Aircraft Carriers: A History of Carrier Aviation and Its Influence on World Events, 1946–2006, II, Washington, D.C.: Potomac Books, str. 377—400, ISBN 978-1574886658, Arhivirano iz originala 21. 7. 2022. g., Pristupljeno 1. 6. 2014
- Potter, E. B. (1990), Admiral Arleigh Burke, Naval Institute Press, ISBN 978-1-59114-692-6
- Roscoe, T. (1949). Pig Boats. New York: Bantam Books. ISBN 0553130404.
- Shaw, Henry I. Jr.; Nalty, Bernard C.; Turnbladh, Edwin T. (1966). „Strategic Victory in the Marianas Liberation of Guam; Capture of Saipan and Tinian”. Central Pacific Drive (PDF). History of U.S. Marine Corps Operations in World War II. III. Historical Branch, G-3 Division, Headquarters, U.S. Marine Corps. Arhivirano (PDF) iz originala 26. 1. 2021. g. Pristupljeno 25. 11. 2020.
- Shores, Christopher (1985), Duel for the Sky: Ten Crucial Battles of World War II, London: Grub Street, ISBN 978-0-7137-1601-6
- Taylor, Theodore (1991) [1954], The Magnificent Mitscher, Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, ISBN 1-55750-800-3
- Tillman, Barrett (2006), Clash of the Carriers: The True Story of the Marianas Turkey Shoot of World War II, Penguin Group, ISBN 9780451219565
- Willmott, H. P. (1984), June 1944, New York: Blandford Press, ISBN 0-7137-1446-8
- Wolborsky, Stephen L. (1994). Choke Hold: The Attack on Japanese Oil in World War II (PDF) (Teza). Maxwell AFB, Alabama: Air University Press. Arhivirano (PDF) iz originala 6. 5. 2021. g. Pristupljeno 25. 11. 2020.
- Y'Blood, William T. (1981), Red Sun Setting: The Battle of the Philippine Sea, Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, ISBN 1-59114-994-0
- Bryan, J., III; Reed, Philip G. (1945). Mission Beyond Darkness: The story of USS Lexington's Air Group 16 June 20, 1944 attack on the Japanese carrier fleet as told by the men who flew that day. New York: Duell, Sloan and Pearce. OCLC 899039875.
- Buell, Thomas B. (1974). The Quiet Warrior: A Biography of Admiral Raymond A. Spruance
. Boston: Little, Brown & Co. ISBN 0316114707. OCLC 1036813407. OL 5041914M. Pristupljeno 25. 11. 2020. - D'Albas, Andrieu (1965). Death of a Navy: Japanese Naval Action in World War II. New York: Devin-Adair. ISBN 0-8159-5302-X.
- Dull, Paul S. (1978). A Battle History of the Imperial Japanese Navy, 1941–1945. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-097-1.
- Hornfischer, James D. (2016). The Fleet at Flood Tide: The U.S. at Total War in the Pacific, 1944–1945. Random House. ISBN 978-0345548726.
- Lacroix, Eric; Wells, Linton (1997). Japanese Cruisers of the Pacific War. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 0-87021-311-3.
- Smith, Douglas V. (2006). Carrier Battles: Command Decision in Harm's Way. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press. ISBN 1-59114-794-8.
- Toll, Ian W. (2015). The Conquering Tide: War in the Pacific Islands, 1942–1944. New York: W. W. Norton.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- High-resolution map of Tectonic Plate Boundaries
- Map showing Seismicity of the Earth, 1900‒2012: Philippine Sea Plate and Vicinity United States Geological Survey
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
