Filolaj
Filolaj (grč. Φιλολαος, oko 470. p. n. e. — oko 385. p. n. e.[1]) bio je grčki filozof, pripadnik pitagorejske škole.[2]
Biografija[uredi | uredi izvor]
Živeo je u Tebi u drugoj polovini 4. veka p. n. e. Okvirni datumi njegovog rođenja i smrti ustanovljeni su na osnovu veza koje je održavao s drugim predsokratskim filozofima, kao i na osnovu datuma spaljivanja središta pitagorejske škole oko 454. p. n. e. Filolaj je bio stariji savremenik Sokrata i Demokrita, verovatno nešto mlađi od Empedokla, i vršnjak Zenona iz Eleje, Melisa i Tukidida. Rođen je u Krotonu, Tarentu ili Herakleje, prema doksografskim zapisima Diogena Laertija.
Prema antičkim izvorima, održavao je bliske odnose sa Demokritom i možda bio jedan od njegovih učitelja. Filolaj je bio prvi od pitagorejskih mislilaca koji je ostavio pisana filozofska dela. Sastavio je jedan spis, čiji su oskudni fragmenti sačuvani u delima drugih filozofa i doksografa. Taj je spis tradicionalno nazvan O prirodi (grč. Περι φυσεως), a koristio ga je Platon pri sastavljanju svog dijaloga Timaj.
Prema nekim izvorimsa, Filolaj se nakon paljenja pitagorejskog središta u južnoj Italiji sklonio prvo u Lukan, a zatim u Tebu, gde su mu učenici bili Simija i Kebes, koji će kasnije biti uz Sokrata u trenutku njegove smrti 399. p. n. e. Još pre toga Filolaj se vratio u Italiju, gde je bio učitelj arhit. Filolaj je možda bio povezan i sa pitagorejski izgnanicima u Fliuntu, koji se pominju u Platonovom Fedon u.
Filolaj je pisao na dorskom dijalektu i prvi je izneo učenje o kretanju Zemlje oko Sunca. Premda neki ispitivači to učenje pripisuju Pitagori, nema dokaza niti za autorstvo Pitagore niti mlađeg Hikete iz Sirakuze (oko 400 — 335. p. n. e.).
Kosmologija[uredi | uredi izvor]
Filolajeve ideje o kosmologiji znatno su se razlikovale od dotadašnjih shvatanja o položaju Zemlje u kosmosu: on je odbacio učenje o fiksiranom pravcu u prostoru, razvio jedan od prvih negeocentričnih koncepata univerzuma i anticipirao moderne ideje Isaka Njutna i Nikole Kopernika. Ta njegova nova shvatanja doslovno su se kretala oko jednog hipotetičnog astronomskog objekta koji je on nazvao centralnom vatrom.
Jedna od čestih zabluda o Filolaju jeste ta da je on pretpostavio da se jedna sfera - koju čine fiksirane zvezde, pet planeta, Sunce, Mesec i [ [Zemlja]] - okreću oko centralne vatre, ali da je - pošto ovih tela ima devet, a u skladu s Pitagorejskom teorijom brojeva po kojoj prirodu čini broj deset - izmislio deseto telo koje je nazvao Antizemljom. Ta zabluda većim delom potiče od Aristotelovog ismevanja pitagorejske kosmologije u njegovoj Metafizici.
Zapravo, Filolajeve ideje nastale su nekih stotinu godina pre zamisli o sferama, a postavka o Antizemlji je data kako bi se pitagorejskoj zajednici objasnile njegove revolucionarne ideje o nepostojanju nečega što bi bilo "gore" i "dole" u prostoru. On sam nikada nije smatrao fiksirane zvezde bilo kakvom sferom ili objektom. Filolaj je Sunce zamišljao kao jedan stakleni disk koji reflektuje svetlo kosmosa. Prema njemu, lunarni mesec čini 29,5 dana, lunarnu godinu 354 dana, a solarnu godinu 365,5 dana. Njegove nove ideje o prirodi Zemljinog mesta u kosmosu uticale su na Aristarha sa Samosa. Nikola Kopernik u svom delu O revoluciji kaže da je još Filolaj znao o Zemljinoj revoluciji oko neke centralne vatre.
Teorija brojeva[uredi | uredi izvor]
Filolaj se bavio Pitagorejskom teorijom brojeva, a posebno je obrađivao karakteristike dekade - zbira prva četiti broja koja su činila tetraktis, koji je on nazvao "velikim, svemoćnim i sverodnim". Otkriće konveksnih poliedra nazvanih "Platonovo telo". Eudem pripisuje Pitagori, a Anaksimen je navodno bio prvi koji je tvrdio da postoje četiri tzv. osnovna elementa (prema drugima, to je bio tek Empedokle). Filolaj je, povezujući ove ideje, smatrao da osnovna priroda stvari zavisi od njihovog oblika, pa je tetraedar pripisao vatri, oktaedar vazduhu, ikosaedar vodi, a kocku zemlji. Dodekaedar je pripisao petom elementu, etaru ili, prema nekima, kosmosu. Ova teorija, koliko god površna s empirijskog stanovišta, pokazuje veliko poznavanje geometrije i uticala je na razvoj naučnih ispitivanja. Oslanjajući se na Parmenidovu filozofiju, Filolaj je dušu smatrao "mešavinom i harmonijom" delova tela. Takođe je pretpostavio samosvojenost duše, koja u telu obitava kao u nekoj vrsti izgnanstva.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "The most likely date for Philolaus' birth would then appear to be around 470, although he could have been born as early as 480 or as late as 440. He appears to have lived into the 380s and at the very least until 399." Carl A. Huffman, (1993) Philolaus of Croton: Pythagorean and Presocratic, pages 5-6. Cambridge University Press
- ^ Böckh, August (1819). Philolaos des Pythagoreers Lehren nebst den Bruchstücken seines Werkes. str. 14.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Stanford Encyclopedia of Philosophy entry
- [mrtva veza] Burch, George Bosworth. The Counter-Earth. Osirus, vol. 11. Saint Catherines Press, (1954). str. 267-294 [mrtva veza]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Akademske | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
