Hadrijan
| Hadrijan | |
|---|---|
 Mermerna Hadrijanova bista, Kapitolski muzej, Rim | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Publije Elije Trajan Hadrijan |
| Datum rođenja | 24. januar 76. |
| Mesto rođenja | Italika, Hispanija (nepotvrđeno), Rimsko carstvo |
| Datum smrti | 10. jul 138. (62 god.) (62 god.) |
| Mesto smrti | Baje, Rimsko carstvo |
| Grob | Hadrijanov mauzolej |
| Porodica | |
| Supružnik | Vibija Sabina |
| Roditelji | Publije Elije Hadrijan Afer Domicija Paulina |
| Dinastija | Antonini |
| Rimski car | |
| Period | 10. avgust 117 — 10. jul 138. (21 god.) |
| Prethodnik | Trajan |
| Naslednik | Antonin Pije |
Hadrijan, punim imenom nakon usinovljenja Publije Elije Trajan Hadrijan (lat. Publius Aelius Traianus Hadrianus; rođen 76. godine n. e., stupio na presto 117. godine, umro 138. godine), bio je rimski car, naslednik i posinak Trajanov, pripadnik antoninske dinastije i treći u nizu "petorice dobrih careva“.[1] Izvršio je značajne reforme u Rimskom carstvu i utvrdio granice u Germaniji i Britaniji, gde je podigao Hadrijanov bedem za zaštitu od upada Pikta. Bio je veliki poštovalac grčke kulture i pokrovitelj umetnosti, pisao je stihove, vajao i slikao.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Mladost i dolazak na vlast[uredi | uredi izvor]
Rođen je u hispanskom u gradu Sevilji, u porodici koja je poreklo vodila iz italske pokrajine Picenuma, i bio u dalekom srodstvu s Trajanom, jer je bio unuk sestre Trajanovog oca. Trajan nikada nije zvanično odredio svoga naslednika, čak prema Hadrijanu bio je prilično hladan. Razlog je bio Hadrijanov karakter, po mnogo čemu suprotan od carevog. Za Hadrijana se govorilo da je bio izveštačen, uglađen, sebičan i tašt.[2] Međutim zahvaljujući uplivu žena, uzornom držanju pre svega spram careve supruge, Hadrijan je postao car. Trajanova udovica Plotina tvrdila je da je Trajan na samrti proglasio Hadrijana za naslednika i svoga posinka.
Pošto je bio Trajanov štićenik, Hadrijan je bio najbliži tome da nasledi presto iako ga Trajan nije zvanično usvojio, to je učinio tek na samrti, i po nekim izvorima, na insistiranje supruge Plotine koja je podržavala Hadrijana. Pošto je dokument potpisala sama Plotina, moguće je da je Trajan već bio mrtav.
Mladi Hadrijan je po svom poreklu i pre nego što je postao car, vršio visoke funkcije. Bio je carski namesnik za obe Panonije.
Kad je čuo za Trajanovu smrt Hadrijan se vratio iz Antiohije da bi sahranio cara. Telo je preneo u Rim, a vojski je dao uobičajeni dvostruki dar prilikom svog nastupa na prestol.[3] Tako je bio ustoličen i priznat za rimskog cara bez trzavica. Osiguravši podršku u senatu uklonivši Lusija Kvijeta, popularnog generala bliskog Trajanu, Hadrijan je konsolidovao svoj položaj. Odmah se posvetio suzbijanju jevrejske pobune a potom lično je došao na dunavsku granicu carstva i postarao za tamošnje poslove. Hadrijanova vladavina najvećim delom ostala je mirna, za razliku od Trajanove ekspanzionističke politike, Hadrijan se odlučio za odbranu postojećih granica. Ovakva politika podrazumevala je podizanje jakih utvrđenja na granicama carstva. Najpoznatiji takav poduhvat jeste izgradnja zida na severu današnje Engleske, poznatog kao Hadrijanov zid. Na Dunavu i Rajni podignut je niz utvrđenja i postaja. Hadrijanova politika težila je miru kroz demonstraciju rimske moći koja je imala da učini utisak na potencijalne neprijatelje i odvrati ih od napada.
Istoričari opisuju Hadrijana kao najsvestranijeg rimskog cara, sklonog kosmopolitizmu. Car je često voleo da demonstrira svoje intelektualne veštine a najviše je cenio umetnost čiji je bio veliki pokrovitelj. Njegova vila kod Tibura (danas Tivoli) najfiniji je primer aleksandrijskog vrta u rimskoj arhitekturi.
Jedan od najpoznatijih građevinskih podhvata za vreme Hadrijanove vladavine je obnova starog Agripinog panteona koji je uništen u požaru 80. godine. Panteon je danas jedan od najočuvanijih i najpoznatijih građevina starog Rima i dokaz rimskih graditeljskih veština i dostignuća u tehnici. Iako je Panteon delo slavnog arhitekte Apolodora iz Damaska, postoji mogućnost da je i sam Hadrijan učestvovao u projektovanju građevine budući da se veoma interesovao za arhitekturu.
Sam Hadrijan pisao je poeziju na latinskom i grčkom jeziku a napisao je i detaljnu autobiografiju. Hadrijan, strastveni helenofil, prvi je rimski imperator posle Nerona (koji je takođe bio veliki ljubitelj grčke kulture) koji je nosio bradu (što će slediti skoro svi imperatori nakon njega), ali ne zbog ljubavi prema grčkoj kulturi, već zbog postojećeg trenda. U Atini je od Hadrijana, koji je i tu boravio, ostalo graditeljskih tragova, manje-više oštećenih vremenom. Jedan od njih je Hadrijanova kapija[4], sa natpisima. Kao zaštitnik helenističke kulture, Hadrijan je bio upoznat sa delima filozofa Epikteta, Heliodorija i Favorina. Iako nije ukinuo ropstvo, Hadrijan je izmenio pravni sistem da bi ublažio težak položaj robova i zabranio je mučenje. Ipak, on spada u red rimskih imperatora koji su obožavali surove gladijatorske borbe.[5] Mnogi kasniji istoričari smatraju Hadrijana mudrim i pravednim vladarem, Šiler ga je nazvao "Prvim slugom carstva" a britanski istoričar Edvard Gibon divi se njegovim "ogromnom i nepresušnom geniju", 1776. rekao je da je Hadrijanovo doba deo "Najsrećnijeg doba u ljudskoj istoriji."
Vladavina, 117—138.[uredi | uredi izvor]
Za vreme svoje vladavine, Hadrijan je neumorno putovao svojom prostranom imperijom, obilazeći provincije i vršeći inspekciju granica. Više od polovine vladavine proveo je izvan Italije, dok je većina njegovih prethodnika napuštala Rim samo zbog vojnih pohoda. Suprotno tome, putovanja su postala sastavni deo Hadrijanovog stila vladavine.[6]
Godine 130., Hadrijan je posetio ruševine Jerusalima i u rimskoj provinciji Judeji koja je pretrpela velika razaranja tokom Prvog jevrejsko-rimskog rata (66—73. n.e.). Hadrijan je obnovio grad, i nameravao da obnovi i Jerusalimski hram, uništen 70. godine ali je od toga odustao i na mestu starog jevrejskog hrama podignut je hram posvećen Jupiteru. Naposletku je Hadrijanova anti-jevrejska politika dovela do velikog ustanka Jevreja, koje je predvodio Šimon bar Kohba. Rimski gubici bili su veliki a moguće da je uništena i cela jedna legija. Pobuna je ugušena 135. a prema Dionu, rat je izazvao smrt 580.000 Jevreja, 50 utvrđenih varoši a 985 sela sravnjeno je sa zemljom.
Car Hadrijan je značajan i za Beograd (Singidunum). On je Beograd poboljšao i ojačao kao utvrđeni vojni logor. Nastavio je delo svog prethodnika cara Trajana. Singidunum se od tada počeo razvijati i kao naseljeno mesto (grad).[7]
Hadrijan je takođe zaslužan za značajne promene u civilnoj upravi. Vitezovi više nisu morali obavljati vojne dužnosti da bi napredovali u karijeri, a mnogi od njih su ušli u carsku birokratiju. Formalne su titule obeležavale različite stepene viteškog dostojanstva: prokurator je bio vir egregius, običan prefekt vir perfectissimus, prefekt pretorija vir eminentissimus, što je očigledno bila paralela senatorskoj tituli vir clarissimus. Od Hadrijana vitezovi zamenjuju oslobođenike na dvoru i u carevim kancelarijama, a pojavljuju se i u Hadrijanovom carskom savetu (consilium principis).
Važnu Hadrijanovu meru predstavljalo je i izdavanje tzv. Večitog edikta (Edictum perpetuum): po Hadrijanovom nalogu istaknuti pravnik Salvije Julijan revidirao je pretorske edikte, načinio izbor i sistematisao ono što je sačuvalo značaj za to vreme. Kodifikacija je završena izdavanjem „Večitog edikta“, u kome su združeni edikti gradskog pretora i pretora peregrina; na kraju je donesen edikt kurulnih edila. Prvi deo bavio se sudskim postupkom pred magistratom, drugi pravnim formulama i građanskim parnicama, dok je treći deo sadržavao propise o sudskim rešenjima i njihovom izvršavanju. U pravnoj je sferi značajna je Hadrijanova odluka da suđenja po građanskim parnicama u Italiji poveri četvorici konzulara. To je položaj Italije učinilo veoma sličnim položaju provincija; Hadrijanova namera, međutim, nije bila da umanji status Italije, već da sve delove carstva učini podjednako važnim. Za jedan deo carstva bio je posebno zainteresovan: mnogo je vremena proveo u Grčkoj, gde je naredio da se posebno raskošno ukrasi grad Atina. Ovaj rimski car je ustanovio i zvanje pravobranioca (advocatus fisci), carskog službenika koji je zastupao pravne interese carstva u sudskim sporovima.
Poslednje godine života Hadrijan je proveo u Rimu. On je održavao dobre odnose sa senatom, koji mu, međutim, nikada nije u potpunosti verovao. Njegova je spoljna politika izgledala neherojska, njegov kosmopolitizam nerimski, a njegove reforme smatrane su mešanjem u tradicionalne nadležnosti senata. Pored toga, tokom poslednje dve godine svoje vladavine ponekad se car ponašao ćudljivo i tiranski. Kako je njegovo zdravlje bilo sve lošije, Hadrijan se okrenuo pitanju odabira naslednika. Kao i Avgust, nije imao sopstvenog sina, pa je grčevito tragao za naslednikom. Nakon što je pogubio svog jedinog muškog rođaka, usvojio je 136. godine jednog od konzula Lucija Cejonija Komoda, koji je uzeo ime Lucije Elije Cezar. On je, međutim, uskoro umro, pa je Hadrijan 138. godine izabrao bogatog senatora bez dece, Tita Aurelija Antonina, kome je bila 51 godina. Antonin je služio kao jedan od pet carskih legata u Italiji i kao prokonzul provincije Azija. Dobio je 138. godine tribunicijske moći i imperijum, čime je i zvanično postao Hadrijanov naslednik. Da bi osigurao budućnost dinastije, Hadrijan je od budućeg cara Antonina još tražio da usvoji dvojicu čestitih mladića.[3] Bili su to: 17-godišnji Marko Anije Ver, nećak Antoninove žene (i unuk istoimenog uticajnog senatora, Hadrijanovog bliskog prijatelja) i Lucije Elije Aurelije Komod, sin Elija Cezara.
Kada je Hadrijan uskoro potom umro, senat je odbio da ga deifikuje. Da bi to postigao, Antonin je morao uložiti znatne napore. Prema nekima, upravo je zbog te odanosti prema poočimu Antonin dobio nadimak Pije (Pius = Pobožni). Antički izvori navode da su poslednje Hadrijanove godine obeležene sukobima i nesrećom.[8] Dugotrajna bolest odvela je cara u depresiju i nekoliko puta je pokušao samoubistvo.[9] Hadrijan je umro 10. jula 138. godine u svojoj vili u mestu Baje, u 62. godini.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Enciklopedija Britanika
- ^ "Vreme", Beograd 25. novembar 1934.
- ^ a b "Vreme", Beograd 1934.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1. maj 1898.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1898.
- ^ Svetska enciklopedija - Hadrijan
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1. februar 1938.
- ^ „Kasije Dion”. Arhivirano iz originala 29. 03. 2020. g. Pristupljeno 26. 05. 2016.
- ^ Historija Augusta
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Historia Augusta: Life of Hadrian
- Hadrian coinage
- Temple of Hadrian Quicktime VR, Rome
- Catholic Encyclopedia article
- Ispod Hadrijanove palate otkriven podzemni grad (B92, 23. avgust 2013)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Umetničke | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
