Hatuša

Lavlja vrata u Hatuši

Hatuša (^URUḪa-at-ty-ša 𒌷𒄩𒀜𒌅𒊭; Ḫattuša) je bio glavni grad Hetitskog carstva. Bio je smešten u blizini današnjeg sela Bogazkale, središta okruga u turskoj Provinciji Čorum, odnosno na zavoju reke Kizil u centralnoj Anadoliji, oko 145 km severoistočno od Ankare.

Hatuša je dodana na Uneskov popis Svetske baštine 1986. godine.

Glinene tablice

U ruinama starovekovnog grada bili su pronađeni arhivi sa tridesetpet hiljada tablica od gline koje su pisane klinastim pismom. Sadržaj u njima su činila državna saopštenja, kraljevski anali, korespondencije, naučna i lepa literatura i drugi tekstovi koji su vodili u delimično poznavanje hetitskog društva. Naučnik koji je najviše zaslužan za rešavanje zagonetke hetitskig pisma i jezika bio je češki naučnik i lingvista Bedržih Hrozni kojem je uspelo da odgonetne jezik i pismo 1913. godine. Osim klinastog pisma koje su Hetti preuzeli od Mesopotamije bilo je u upotrebi egipatski pismo odnosno njihovi hijeroglifi.

Grad

Istorija grada

Najznačajniji centar plemena Hetita veliki grad opasan zidinama Hatuša bio je izgrađen u polovini 3. milenija p. n. e. i dobio je ime po svojim osnivačima. Oko 1800. p. n. e. osvojio je grad hetitski kralj Anitaš i sravnio ga je sa zemljom. Njegov nastupnik Hatušili I obnovio je grad i proglasio ga je za glavni grad Hetitske imperije i služio je kao osnovica za dalja osvajanja hetitske teritorije. Na perlomu 13 i 12. veka p. n. e. je grad bio uništen od strane morskih naroda brojnim ratnim evropskim plemenima čiji su ratnici bili naoružani gvozdenim oružjem. Grad je bio otprilike za pola veka obnovljen i postao je deo Frigije. U to doba tu je nastala velika svetinja Frigijska božica Kubela.

Grad

Ruine starovekovnog grada Hatuša

Grad je stajao na uzvišenju sa tri strane je bio branjem velikim strmim stenama a sa četvrte velikom provalijom. Rasprostirao se na površini od oko 170 hektara i bio je 2 kilometra dugačak i 1,4 kilometra širok. U doba najvećeg procvata grad je imao u 13. 12. veku p. n. e. oko 10.000 stanovnika. Najznačajnija zgrada u gradu Hatuša je bila palata u kojem je bilo sedište hetitskih kraljeva i ona stoji na najvišoj tački iznad zidina. Donji grad sa glavnim hramom je postavljen nešto niže. Gradske zidine koje su opkoljavali i nekoliko manjih utvrđenja i veštačko jezero veličine oko 90x60 metara i 31 hramova. U svoje vreme ovaj grad je bio jedan od najvećih gradova staroga veka te i danas na čoveka ostavlja veliki utisak njegova veličina.

Zidine

Gradske zidine

Zidine koje su bile o gradu dugačke su 6 kilometara i visoke su 6 a široke 8 metara i dopunjava ih veliki broj kula. Za izgradnju ovih zidina kao i u mikenskim tvrđavama bili su upotrebljeni ogromni komadi težine od 20 tona. Smatra se verovatno da su hetitski fortifikacioni inžinjeri gradili utvrđenja i u Mikeni i Trinitu. U zidinama su tri velike kapije. Kapija na istoku je bila oklopljena kipovima lavova, a na zapadu je bila kapija sa reljefima ratnika od kojih je u današnje doba oistao samo jedan, dok se na trećoj kapiji sfinge na jugu nalaze kipovi sfingi po kojima je i dobila ime. Na kapijama su reljefi bogova kao i table sa natpisima. Do danačnjeg dana ostao je veliki odbrambeni zid koji je bio dugačak 250 metara a u osnovi širok 80 metara. Tu se nalazi i tunel koji je služio kao mogućnost ulaza u grad i beg iz njega u dužili 70 metara koji je završavao malom kapijom preko koje se mogao nenadanim napadom iznenaditi neprijatelj.

Veliki hram

U velikom arealu grada nalazio se veliki broj hramova od kojih je najznačajniji Veliki hram. Hramski kompleks je sagrađen na velikoj veštačkoj terasi i potiče iz 13. veka p. n. e. i posvećen je bogu oluja veličine je 20.000 m² i najveće je hetitska građevina koja je okružena prostranim terasastim nadvorjima.

Kanalizacija

Pijaćom vodomse grad snabdevao iz izvora koji su se nalazili u okolini grada privodila se u cevima sa padom i nalaženi su i veliki rezervoari za vodu. Daljim važnim instalacijama je bila kanalizacija. Na mestima gde se to dozvoljavalo nalazili su se slivnici, otpadne vode su se vodile glinenim cevima u kamene kanale ispod ulica i njima mimo grada.

Literatura

• Peter Neve: Hattusa - Stadt der Götter und Tempel. Neue Ausgrabungen in der Hauptstadt der Hethiter. Ph. von Zabern, Mainz 1996. (2. erw. Aufl.) ISBN 3-8053-1478-7
• W. Dörfler u.a.: Untersuchungen zur Kulturgeschichte und Agrarökonomie im Einzugsbereich hethitischer Städte. MDOG Berlin 132, 2000, 367-381. ISSN 0342-118X

Spoljašnje veze

• Excavations at Hattusha: a project of the German Institute of Archaeology
• Hittite version of the Peace treaty with Ramses II of 1283 BC
• Pictures of the old Hittite capital with links to other sites
• Hattusas Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. jun 2009)
• UNESCO nomination