Hronologija Narodnooslobodilačke borbe decembar 1942.
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Narodnooslobodilačku borbu naroda Jugoslavije, koji su se desili tokom decembra meseca 1942. godine:
| ← novembar | Hronologija Narodnooslobodilačke borbe u 1943. | januar '43. → | ||||||||||||||||||||||||||||
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
1. decembar[uredi | uredi izvor]
- Jedinice Treće udarne divizije — Peta proleterska brigada, Prva dalmatinska brigada i Deseta hercegovačka brigada, ojačane sa Trećom sandžačkom brigadom i delovima Trećeg krajiškog NOP odreda, su se prilikom napada na železničku prugu Turbe—Donji Vakuf sukobile se sa nemačkom 718. pešadijskom divizijom, ojačanu delovima ustaške 5. brigade i domobranskog 9. i 15. pešadijskog puka. Ove okupatorsko-kvislinške snage su bile u pokretu ka oslobođenom Jajcu s ciljem njegovog zauzeća. Žestoke borbe vođene su sve do 6. decembra kada su neprijateljske snage uspele da ponovo zauzmu Jajce. U ovim borbama je kod sela Bravanice 4. decembra poginuo komandant Prve dalmatinske brigade Božo Bilić Marjan (1913—1942), narodni heroj.[1][2]
5. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Velikoj Kladuši, naredbom Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske do Trećeg i Četvrtog bataljona Prve ličke brigade i Udarnog bataljona Kordunaškog NOP odreda formirana Petnaesta kordunaška udarna brigada. Na dan formiranja brigada je imala tri bataljona, sa oko 900 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Nikola Vidović, komandant i Branko Bekić, politički komesar. Za zasluge u toku Narodnooslobodilačkog rata brigada je odlikovana Ordenom narodnog oslobođenja.[1][3]
- U Prizrenu u bolnici umro Emin Duraku (1918—1942), član Biroa Oblasnog komiteta KPJ za Kosovo i Metohiju. Preminuo je od posledica ranjavanja u sukobu sa italijanskim okupatorom, prilikom hapšenja 28. novembra 1942. godine. Posle rata je proglašen za narodnog heroja.[4][5]
6. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Bosanskom Petrovcu otpočela trodnevna Prva zemaljska konferencija žena Jugoslavije na kojoj je stvorena jedinstvena antifašistička organizacija — Antifašistički front žena (AFŽ), čiji su zadaci bili — pružanje pomoći jedinicama NOV i POJ, mobilizacija žena za učešće u oružanoj borbi, pomoć organima narodne vlasti u organizovanju pozadine, briga o deci, jačanje bratstva i jedinstva među ženama Jugoslavije i rad na kulturno-prosvetnom uzdizanju žena na selu. Konferenciji je prisustvovalo 166 delegata iz svih krajeva Jugoslavije, izuzev Makedonije i Slovenije, a učesnike Konferencije je pozdravio Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito. U toku rada Konferencije Mitra Mitrović je podnela referat O antifašističkom pokretu žena u okviru narodnooslobodilačke borbe, a Spasenija Cana Babović referat O organizacionim pitanjima i zadacima AFŽ, nakon čega je na Konferenciji istupilo više žena-delegata. Na kraju Konferecije usvojena je Rezolucija i izabran Centralni odbor AFŽ, na čijem je čelu bio Izvršni odbor u sastavu — predsednik Kata Pejnović, sekretar Vanda Novosel i Spasenija Cana Babović, Mitra Mitrović i Mira Morača, članovi.[6][3]
9. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Novim Karlovcima, kod Inđije održano dvodnevno Okružno savetovanje OK KPJ za Srem na kome je razmotrena dotadašnja aktivnost Komunističke partije, Narodnooslobodilačkog pokreta i partizanskih odreda u 1942. godini. Na savetovanju je odlučeno da se nastavi sa oružanom borbom protiv okupatora i formira Okružni komitet Antifašističkog fronta žena (AFŽ) za Srem. Sa savetovanja je Vrhovnom štabu NOV i POJ upućen predlog da se od postojećih partizanskih snaga formira vojvođanska brigada. Pored članova Okružnog komiteta KPJ za Srem i njegovih sekretara — Aćim Grulović, političkog i Jovan Veselinov Žarko, organizacionog sekretara; savetovanju su između ostalih prisustvovali i član Oblasnog komiteta KPH za Slavoniju i delegat CK KP Hrvatske Josip Hrnčević, sekretar Pokrajinskog povereništva KPJ za Banat Đura Jovanović, sekretar OK SKOJ-a za Srem Stevan Doronjski, politički komesar i zamenik političkog komesara Četvrtog bataljona Sremskog NOP odreda Jovan Beljanski i Nikola Grulović, Stanka Veselinov i dr.[4][7]
- U Sarajevu ustaška policija, nakon zverskog mučenja, bacanjem kroz prozor sa četvrtog sprata ubila Adema Buća (1914—1942), člana Mesnog komiteta KPJ za Sarajevo i narodnog heroja. On je bio uhapšen početkom decembra, u velikoj provali ustaške policije u partijsku organizaciju Sarajeva, u kojoj je bilo uhapšeno 130 aktivista NOP-a, kao i otkrivena neka ilegalna skladišta i delovi štamparije mesnog komiteta.[1][8]
10. decembar[uredi | uredi izvor]
- Jedinice Četvrte i Pete krajiške divizije otpočele napad na utvrđeni neprijateljski pojas odbrane od Sanskog Mosta do Ljubije. U teškim borbama zauzeto je preko 20 uporišta spoljne odbrane, a Prva i Šesta krajiška brigada su prodrle u Sanski Most. U oslobođenom gradu se sve do 22. decembra održala potpuno izolovana posada, koja se potom spojila s jednom kombinovanom nemačko-domobranskom pukovskom borbenom grupom koja je intervenisala iz Prijedora. U borbama za Sanski most 11. decembra poginuo je Simo Bajić (1903—1942), komndant bataljona u Četvrtoj krajiškoj brigadi, a u borbama kod Stare Rijeke 18. decembra poginuo je Tomica Španović (1914—1942), komandir čete u Petoj krajiškoj brigadi, narodni heroji.[1][9][10]
- Prilikom povratka iz sela Borince, kod Bojnika, gde su razbili četu Srpske državne straže, koja se ulogorila u ovom selu, borci Jablaničke čete Jablaničko-pasjačkog NOP odreda u blizini sela Obražda upali u zasedu čete Srpske državne straže, koja je iz sela Slišana pošla u pomoć četu u Borince. Borci Jablaničke čete su prihvatili borbi i primorali nedićevce na povlačenje. U ovoj borbi poginuo je Dragoljub Radosavljević Toplica (1919—1942), borac Jablaničke čete i narodni heroj.[4][11]
12. decembar[uredi | uredi izvor]
- Prva slavonska brigada, uz sadejstvo delova Prvog i Drugog slavonskog NOP odreda zauzela Voćin, kod Podravske Slatine u kome se nalazilo domobransko uporište i tom prilikom je zarobljeno 183 domobrana i zaplenjena veća količina naoružanja, municije i druge vojne opreme.[12]
15. decembar[uredi | uredi izvor]
- Jake okupaciono-kvinsliške snage — dva bataljona nemačke 717. pešadijske divizije, dva bataljona ustaške Prve brigade i pet bataljona domobranske Treće pešadijske pukovije otpočeli koncentrično nastupanje prema Majevici s ciljem okruženja i uništenja Šeste istočnobosanske brigade i Trećeg sremskog i Majevičkog NOP odreda. Ovaj poduhvat poznat je i kao operacija „Tuzla II”. Nakon višednevnih borbi, partizanske snage su u noći 18/19. decembra uspele da se probiju preko komunikacije Tuzla—Zvornik i nastave nastupanje prema Biraču. Zbog neuspeha operacije okupaciono-kvinsliške snage su u selima oko Lopara ubije oko 250 ljudi, a oko 110 odveli na prinudni rad u Nemačku. U ovim borbama su između ostalih, 18. i 19. decembra poginuli istaknuti borci Šeste istočnobosanske brigade — Suljo Jahić (1922—1942) i Milenko Verkić (1912—1942), narodni heroji.[1][13][14]
18. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Velesu bugarska policija otkrila i uhapsila dvojicu istaknutih aktivista Narodnooslobodilačkog pokreta — Mirče Aceva, člana Biroa Pokrajinskog komiteta KPJ za Makedoniju i Stašu Pindžura, člana Glavnog štaba NOV i PO Makedonije. Istom prilikom policija je otkrila i zaplenila štampariju PK KPJ za Makedoniju. Nakon hapšenja oni su odvedeni u zatvor u Skoplje, gde su tučeni i maltretirani, a 4. januara 1943. su obojica ubijeni.[15][16][17]
20. decembar[uredi | uredi izvor]
- Bugarske okupacione snage, na osnovu dojave jednog sveštenika, opkolile manastir Prilepac, kod Prilepa gde se nalazio Partizanski odred „Đorče Petrov“. Nakon višečasovne borbe, Odred je bio razbijen, a samo trojica boraca su uspela da probiju obruč, dok su ostali izginuli. U borbi je teško ranjen i zarobljen politički komesar Odreda i instruktor PK KPJ za Makedoniju Kiro Nacev Fetak (1918—1942), narodni heroj. On je nakon toga odveden u zatvor u Prilepu, gde je mučen i ubijen.[15][18]
22. decembar[uredi | uredi izvor]
- Ojačani Prvi bataljon nemačkog 741. pešadijskog puka zauzeo selo Čelinac, kod Banja Luke potisnuvši delove Prve proleterske udarne brigade. U ovoj borbi poginuo je Vojo Maslovarić (1914—1942), pomoćnik političkog komesara čete i narodni heroj.[1][19]
24. decembar[uredi | uredi izvor]
- Na železničkoj stanici u Mladenovcu, aktivistkinja NOP-a i članica Okružnog povereništva KPJ za Mladenovac Živka Damnjanović (1918—1942) izvršila atentat bombom na dvojicu nemačkih oficira, a potom ubila Jovana Vojinovića iz Koraćice, vojvodu četničke organizacije Koste Pećanca. Nakon atentata, Živka Damnjanović je izvršila samoubistvo da ne bi pala u ruke neprijatelju. Nemački oficiri-potporučnici Koning i dr Engelhardt su bili teško ranjeni i preneti u bolnicu u Beograd, gde je Engelhardt nekoliko dana kasnije preminuo. Sutradan 25. decembra nemačke okupacione snage su kao odmazdu za ranjavanje dvojice nemačkih oficira streljali 50 lica — 10 taoca iz Mladenovca i 40 zatvorenika iz Banjičkog logora.[4][20]
25. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu u zatvoru Specijalne policije u Đušinoj ulici preimnuo bračni par — Vojislav Vučković (1910—1942) i Fani Politeo-Vučković (1911—1942). Dan ranije agenti Specijalne policije su opkolili kuću porodice Vučković na Vračaru, u kojoj se nalazilo tajno sklonište u kome su se krili Josip Benković i Vučković. Oni su tada uhapsili Vučkovićevu suprugu Fani i pokušali da je mučenjem nateraju da otkrije mesto skrivanja. Sutradan 25. decembra Benković i Vučković isu zašli iz skloništa i upali u policijsku zasedu, u kojoj je Vučković bio ranjen i uhapšen. Iako ranjen on je doveden u zatvor na suočenje sa suprugom, koja je bila teško pretučena, pa su oboje preminuli pre prebacivanje u pritvoreničko odeljenje Glavne vojne bolnice.[21]
- U Slavoniji otpočela trodnevna proširena Oblasna konferencija KPH za Slavoniju, kome je prisustvovao vršilac dužnosti sekretara CK KP Hrvatske Vlado Popović. Pošto su do tada partijske organizacije iz Slavonije bile povezana sa Centralnim komitetom preko Povereništva CK KPH u Zagrebu, odlučeno je da se u smislu objedinjavanja i koordinacije rada formira Oblasni komitet KPH za Slavoniju, za čijeg je sekretara bio imenovan Dušan Čalić. Takođe, na Konfereciji su denete smernice za dalji razvoj oslobodilačke borbe u Slavoniji, koji su podrazumevale — sprovođenje mobilizacije novih boraca u NOV i POJ u svim delovima Slavonije, širenje slobodne teritorije, posvetiti veću pažnju radu među nacionalnim manjinama, omladinom i ženama i dr.[12]
26. decembar[uredi | uredi izvor]
- Glavni štab NOV i PO Slovenije podelio slovenačku teritoriju na četiri operativne zone. Prva dolenjska operativna zona, formirana je 7. decembra i pod komandom je imala Drugu i Treću slovenačku brigadu. Komandant Prve zone bio je Milovan Šaranović, a politički komesar Jože Brilej.[22] Druga notranjska operativna zona, formirana je 11. decembra i pod komandom je imala Prvu i Četvrtu slovenačku brigadu. Komandant Druge zone je bio Ivan Kavčič, a politički komesar France Popit.[23] Treća alpska i Četvrta štajerska operativna zona formirane su 26. decembra. Komandant Treće zone je bio Mirko Bračič, a politički komesar Franc Ravbar. Komandant Četvrte zone bio je Franc Rozman, a politički komesar Dušan Kveder. Istovremeno Glavni štab je imenovao novi komandni sastav Štabova brigada i odreda.[24][25]
27. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Bihaću otpočeo trodnevni Prvi kongres antifašističke omladine Jugoslavije na kome je stvorena jedinstvena antifašistička organizacija — Ujedinjeni savez antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ), čiji su zadaci bili — rad na široj mobilizaciji novih boraca u NOV i POJ, organizovanje života i rada omladine na oslobođenim teritorijama u korist fronta, ostvarivanje saradnje i pomoći organima narodne vlasti u organizovanju života u pozadini, organizovanje kulturno-prosvetnog i političkog rada među omladinom, organizovanje zabavnog i sportskog života među omladinom i organizovanje Saveza pionira. Kongresu je prisustvovalo 365 delegata iz čitave Jugoslavije, izuzev Makedonije i Slovenije, a učesnike Konferencije su pozdravili Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito i sekretara CK SKOJ Ivo Lola Ribar. U toku rada Kongresa podneta su tri referata — Ratko Dugonjić Omladina u borbi protiv fašističkih istrebljivača naroda, Drago Teslić Jedinstvo omladine svih južnoslovenskih naroda i oružano bratstvo s omladinom Sovjetskog Saveza — zalog pobede i Ljubinka Milosavljević Omladina i sutrašnjica naše domovine. Kongres je usvojio Rezoluciju i uputio Proglas omladini Jugoslavije, kao i proglase omladini porobljenih zemalja Evrope i omladini Sovjetskog Saveza. Na kraju Kongresa izabran je Zemaljski odbor USAOJ, na čijem je čelu bio Sekretarijat u sastavu — Stane Kavčič, Slavko Komar, Milijan Neoričić, Neda Marović i Grozdana Belić.[6][24]
28. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Cazinu od boraca jednog bataljona Treće krajiške brigade i novih boraca s područja Cazina, Bosnanske Krupe i Bihaća formirana Osma krajiška udarna brigada. Na dan formiranja brigada je imala četiri bataljona, sa oko 800 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Hamdija Omanović, komandant i Avdo Ćuk, politički komesar.[1][26]
30. decembar[uredi | uredi izvor]
- U selu Gornji Borki, kod Daruvara naredbom Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske od boraca Prvog bataljona Dvanaeste slavonske brigade, Drugog bataljona Kalničkog NOP Odreda i jednog bataljona Drugog slavonskog NOP odreda formirana Šesnaesta hrvatska brigada, koja je juna 1943. godine dobila naziv Šesnaesta omladinska udarna brigada „Joža Vlahović”. Na dan formiranja brigada je imala tri bataljona, sa oko 700 boraca. Komandni sastav brigade su činili — Radovan Knežević Tihi komandant i Marijan Cvetković politički komesar. Za zasluge u toku Narodnooslobodilačkog rata brigada je odlikovana Ordenom narodnog oslobođenja.[12][27]
- Naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita formirana je Četvrta hrvatska divizija, u čiji su sastav ušle — Dvanaesta slavonska udarna brigada, Šesnaesta hrvatska brigada i Sedamnaesta slavonska udarna brigada. Za komandanta divizije je bio imenovan Petar Drapšin, a za političkog komesara Jefto Šašić.[6]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e Hronologija NOB 1963, str. 386–389.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 75.
- ^ a b Hronologija 2 1980, str. 147.
- ^ a b v g Hronologija NOB 1963, str. 396–398.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 212.
- ^ a b v Hronologija NOB 1963, str. 383–386.
- ^ Atanacković 1968, str. 282.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 122.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 50.
- ^ Narodni heroji 2 1982, str. 261.
- ^ Narodni heroji 2 1982, str. 148.
- ^ a b v Hronologija NOB 1963, str. 389–394.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 307.
- ^ Narodni heroji 2 1982, str. 311.
- ^ a b Hronologija NOB 1963, str. 394.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 21.
- ^ Narodni heroji 2 1982, str. 101.
- ^ Narodni heroji 2 1982, str. 17.
- ^ Narodni heroji 1 1982, str. 513.
- ^ Žene Srbije 1975, str. 287.
- ^ Priričnik 2013, str. 79.
- ^ Hronologija 2 1980, str. 148.
- ^ Hronologija 2 1980, str. 149.
- ^ a b Hronologija 2 1980, str. 150.
- ^ Hronologija NOB 1963, str. 395.
- ^ Hronologija 2 1980, str. 151.
- ^ Hronologija 2 1980, str. 152.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojnoistorijski institut. 1963. COBISS.SR 50018311
- Atanacković, Žarko (1968). Srem u narodnooslobodilačkom ratu i socijalističkoj revoluciji. Šimanovci: MO SUBNOR. COBISS.SR 185976327
- Žene Srbije u Narodnooslobodilačkoj borbi (PDF). Beograd: Prosveta/Nolit. 1975. COBISS.SR 162155015
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: Export-press. 1978. COBISS.SR 50094343
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom I. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49291527
- Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945. tom II. Beograd—Ljubljana: Narodna knjiga—Partizanska knjiga. 1980. COBISS.SR 49300743
- Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919—1979. tom II 1941—1945. Beograd: Narodna knjiga; Institut za savremenu istoriju. 1980. COBISS.SR 49272583
- Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48700167
- Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: Narodna knjiga. 1982. COBISS.SR 48703239
- Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu, 1941—44. Priručnik za čitanje grada. Beograd: Forum za primenjenu istoriju. 2013. COBISS.SR 198837004
