Crkva Ružica

Crkva Ružica
Crkva Ružica
Osnovni podaci
Osnivanje	1869
Reosnovan	1925
Mesto	Beograd ; Srbija

Bogorodičina crkva Ružica je crkva koja se nalazi u severoistočnom podgrađu Beogradske tvrđave, ispod Zindan-kapije. U doba despota Stefana Lazarevića postojala je stara crkva istog imena, koju su Turci pri osvajanju Beograda 1521. godine porušili. Sadašnja crkva bila je u 18. veku barutni magacin, koji je 1867-1869. godine arhitektonski i funkcionalno pretvoren u vojnu crkvu ,koja je, za razliku od većine hramova usmerena u pravcu sever-jug .^[1]^[2]^[3]^[4]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Tačno vreme kad je ova crkva napravljena i ko je učestvovao u gradnji ni dan danas nije poznato. Jedino što je utvrđeno je da je ovo najstarija beogradska crkva. U periodu od 1397. do 1521. godine u staroj srušenoj crkvi čuvaju se mošti Svete Petke.

Krajem sedamnaestog veka, crkva Ružica je srušena, ali je već pet dana posle oslobađanja od Turaka bio organizovan odbor za obnavljanje crkve.^[5] Radovi su brzo završeni, tako da je crkva osveštana posle već deset meseci. Nakon toga su u njoj počela da se vrše bogosluženja. Crkva je u 18. veku bila barutni magazin koji je u 19. veku pretvoren u vojnu crkvu.^[6] U Beogradskim opštinskim novinama iz 1892. godine se vodila polemika da li je crkva Ružica vojna crkva ili samo crkva. U to vreme je velikim delom crkva služila za bogosluženje za vojsku, ali je uvek imala i puno građanstva koje je tu dolazilo. Građani su takođe davali i prihod crkvi Ružici. Zato se smatralo da tutore, tj. crkveni odbor treba da postavlja opština, a ne vojna vlast.^[7]

Narodno predanje o Crkvi Ružici[uredi | uredi izvor]

Narodno predanje svedoči da se Ružica nalazila na istom mestu gde je i danas, jer je narod poštovao izvor Svete Petke, između ostalog, zato što je njegova voda prolazila ispod temelja hrama crkve posvećene Presvetoj Bogorodici. Veruje se da su sestre Ružica, Marica i Cveta na prostoru beogradske tvrđave podigle po jednu crkvu kao svoju zadužbinu koje su bile prozvane po njihovim imenima. U jednoj staroj narodnoj pesmi se pominje crkva pod ovim imenom na Beogradskoj tvrđavi.^[8] To su narodne pesme Ženidba Todora Jakšića i Deoba Jakšića.^[9]

Realnije, istorijski poznate činjenice navode da je sam naziv crkve, Ružica, preuzet je od mnogo starijeg paganskog praznika Rozalije, koji se proslavljao tako što su učesnici svetkovine bili posipani laticama ruža. Kako se pravoslavni praznik Svete Trojice vremenski poklapao sa antičkim Rozalijama, mnoge crkve koje su tokom srednjeg veka podizane u srpskim zemljama u narodu su bile poznate pod imenom Ružica.^[10]

Period od 1914 do 1945[uredi | uredi izvor]

Crkva je porušena tokom Prvog svetskog rata. Prilikom radova 1935, "ispred crkve" je pronađeno 20 skeleta - pretpostavljalo se branitelja grada iz 1914-15, sahranjeni su u vojničku kosturnicu.^[11] Obnova i osvećivanje crkve je završeno 11. oktobra 1925. godine. Posle obnove je postavljena ploča koja služi za uspomenu na ovo vreme, i na njoj je napisano:

Za vreme svetskog rata 1914-1918. od strane austrougarske i nemačke vojske opljačkan i porušen je ovaj sveti hram vojnički. Pod Vladom Nj. V. Kralja Srba, Hrvata i Slovenaca, Aleksandra, upravom prvog srpskog Patrijarha Dimitrija... obnovljen je hram Božiji.

Prilikom ove obnove napravljene su i dve statue. Jedna predstavlja kopljanika cara Dušana, a druga pešadinca iz Balkanskih ratova. U crkvu je doneseno šest ikona iz logora Nador u Africi. To se postiglo uz učestvovanje vojnog sveštenika i duhovnika crkve Ružice. Do današnjih dana su samo dve očuvane. Radovi su nastavljeni i posle rata, kada je popravljen vodovod i podignuta kapija kod oltara. Najveći radovi su vršeni 1937. godine, na inicijativu patrijarha Varnave, kada je izgrađena kapela Svete Petke, trem i crkveni dom, koji je uništen tokom bombardovanja 1944.^[12]^[13]^[14]

Pre postojeće ozidane kapele, bila je kapela – zemunica, na padini nešto iznad današnje. Spolja su se videla samo vrata i nad njima krst. Na kraju ulaza, mali hodnik je vodio do izvora bistre i hladne vode. Zidovi sa obe strane ulaza bili su ukrašeni ikonama. Predanje govori da je još u 15. veku izvor bio lekovit i pretvoren u kapelu, a da su se mošti čuvale odmah do izvora sprovedenog ka velikoj dvorani mitropolitskog dvora na samom rubu platoa Donjeg grada. Ovaj istočnik Svete Petke do 19. veka ostaje sačuvan u pobožnosti naroda i obnovom crkvenog zdanja svedoči njegov identitet i ideju zlatnog doba oslobođenjem Beograda.

Crkva Ružica je od 31. maja 1965. stavljena pod zaštitu države.

Ikonostas i živopis[uredi | uredi izvor]

Bogat ikonostasa oslikao je sveštenomučenik Rafailo Momčilović, koji je uradio ikonostase manastira Rakovice i crkve u Gornjem Kovilju. Likovno obrazovanje je sticao u Beogradu, Moskvi i Italiji i tokom 40 godina profesionalnog bavljenja slikarstvom naslikao je, pored pomenutih ikonostasa, i veliki broj pojedinačnih ikona. Ikone ikonostasa Ružice je slikao uljem na šperploči, po skicama episkopa Irineja Đurića.^[15]

Pregradu ikonostasa sa plitkim duborezom u pozlati radio je stolar Kosta Todorović. Projektovana je sa namerom da sledi nacionalni stil oponašajući ikonostase moravskog stila. Pregrade su u reljefima prepleta i rozeta u kojima se oseća tendencija da oltarska pregrada podseti na zidane mermerne pregrade u pojedinim našim crkvama. Otvor oltarske pregrade ispunjava pet delova ikonostasa, a po vertikali levo i desno su izbačena slobodna krila ikonostasa, tako da ima ukupno sedam delova.

Crkvu je živopisao poznati ruski akademski slikar Andrej Bicenko. Nažalost, usled vlage, živopis je u velikoj meri oštećen. Osnovna odlika stvaralaštva ovog ruskog emigranta koji se školovao u Kijevu, a između dva rata živeo i radio u Beogradu, je spajanje tradicionalne šeme crkvenog slikarstva i elemenata savremene realistične umetnosti. Karakteristično za živopis ove crkve je to da na njemu nalazimo izvestan broj naših savremenika. Naime, celu zapadnu stranu crkvene lađe pokriva kompozicija na kojoj je predstavljena Hristova Beseda na Maslinovoj gori, gde se među slušaocima nalaze vojni sveštenik Petar Trbojević i kralj Aleksandar I Karađorđević, dok se na severnoj strani nalaze kralj Petar I Karađorđević i ruski car Nikolaj II Romanov.^[16]

Prilikom obnove 1921. godine, nakon razaranja iz 1915. godine, Vojno-tehnički institut iz Kragujevca je izradio tri velika polijeleja, tri velika čiraka i ikone Rođenja Presvete Bogorodice i Svetog Đorđa od puščanih i revolverskih metaka, granatnih čaura i sablji. Pored njih, crkva ima i prepoznatljive statue vojnika ispred bočnog ulaza iz istog doba.