Crkva Svetog Arhanđela Mihaila u Tubraviću
| Crkva Sv. Arhanđela Mihaila Valjevska Gračanica | |
|---|---|
 Valjevska Gračanica | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Tubravić |
| Opština | Valjevo |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | crkva |
| Vreme nastanka | 15. vek/19. vek |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo |
| www | |
Crkva Svetog Arhanđela Mihaila u Tubraviću, poznata i kao Valjevska Gračanica je nastala, po proceni, polovinom 15. veka[1] i pripadala je eparhiji Valjevskoj. Nakon izmeštanja i zidanja nove crkve, stara zgrada crkve je potopljena 2016. godine formiranjem jezera Rovni u okviru pripreme za branu „Stubo-Rovni“.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Kao manastir, Gračanica se pominje u turskim popisima iz 1560. godine, ali pojedini grobovi i delovi konaka u neposrednoj blizini svedoče da crkva potiče iz 15. veka. Godine 1560. u manastiru su dva kaluđera. Sledeći pomen je iz 1572. godine. Više podataka se nalazi u turskom popisu iz vremena vladavine turskog sultana Murata III oko 1580. godine.
Prvi pisani podatak o gračaničkoj crkvi ostavio je Joakim Vujić 1826. god. svedočeći da se u Gračanici od 1818. godine[2]: "nahodi jedna nova cerkva. Osnovatelji ove cerkve jesu g. Vukosav Veselinovič i Milosav Tomič, koji su sopstvenim njiovim iždivenijem ovu cerkvu sozidali, hram je cerkve svjati Mihael Arhangel". Vujić dalje kaže da je hram kompletno opremljen, ali još nema sveštenika koji će da ga opslužuje.
Izgled crkve[uredi | uredi izvor]
U oltarskom delu crkve sačuvani su tragovi starijeg živopisa u dva sloja, što pokazuje da je crkva podignuta delom na temeljima starije srednjevekovne građevine.
Arhitektura crkve je neobična. To je u osnovi poduža trikonhalna građevina veličine 18 h 6,5 m, sa jako izduženom i dubokom polukružnom apsidom. Druga dva kraka trolista, severna i južna pevnica jedva da su naglašeni blagim lukom. Konhe pevnica završavaju se nejednako izvedenim pilastrima koji drže kupolu na kockastom postolju, koje se lucima prihvata za pilastre konhi. Slično rešenje, sa pilastrima koji kao da su usađeni u konhu nalazimo i u hramu sv. Ilije u selu Ba kod Ljiga crkvi moravskog stila koja je nastala verovatno u prvoj polovini 15. veka. Na zapadnoj strani crkva je poligonalna (sedmostrana), pa na taj način njena osnova neodoljivo podseća na crkve brvnare koje su apsidalne i sa zapadne i sa istočne strane. Ovaj neobični arhitektonski detalj verovatno je načinjen u vreme obnove koju pominje Joakim Vujić. U tom delu izgrađena je i drvena galerija do koje se dolazi stepeništem iz unutrašnjosti hrama. Svod crkve je poluobličast i urađen verovatno od sige. U kombinaciji sige i opeke izvedeno je veoma dekorativno kube, koje je nevešto oslonjeno na zidove, tako da je njegovo opterećenje izazvalo naprsline na severnom i južnom zidu. Crkva je pokrivena crepom, a kalota kubeta limom.
Zidovi građevine su nejednake debljine i kreću se oko jednog metra. Temelji su ukopani dosta duboko od 1,2 do 1,4 metra. Zidovi i temelji rađeni su lomljenim kamenom i omalterisani debelim slojem maltera. Pod je od betona koji verovatno pokriva prvobitni kameni. Hram ima dvoja uska vrata na severnom i južnom zidu. Unutrašnjost crkve obasjava škrta svetlost koja prodire kroz četiri prozora tipa "puškarnica" koja je pojačana sa šest lučnih prozora na kubetu hrama. Iz vremena obnove hrama potiče i ikonostas očuvan do naših dana koji je 1955. god. zamenjen novim koji je slikao Ivan Meljnikov živopisac iz Bitolja. Pored crkve postoji groblje sa zanimljivim nadgrobnim spomenicima u kojima su nađeni vredni arheološki nalazi koji dokazuju da je ovo groblje bilo aktivno od početka 15. do sredine 19. veka.
Na crkvi se nalazi zvono iz 1860. godine.[3]
Projektom izgradnje brane "Stubo-Rovni" crkva je ugrožena, predloženo je izmeštanje i konzervacija.[4][5] Punjenje brane je počelo 1. septembra 2015, dvadeset pet godina nakon početka projekta.[6]
Potapanje crkve[uredi | uredi izvor]
Početkom marta 2016. godine, usled punjenja akumulacije Rovni i velikih padavina nivo vode je dostigao manastir, uprkos apelima da se akumulacija ne puni do projektovanog vrha, kako bi se spasla crkva. Prilikom izgradnje akumulacije Rovni pre 25 godina dogovoren je sporazum sa crkvom o izmeštanju valjevske Gračanice. U međuvremenu, izmeštanje Gračanice nije bilo moguće zbog materijala od kojeg je sazidana, pa je 2003. godine vladika šabačko-valjevski Lavrentije dao saglasnost za potapanje crkve i razmenu nepokretnosti, izgradnjom nove crkve iznad akumulacije. Prethodno su iz crkve iznete sve relikvije, ikonostas sa svim ikonama kao i vredno zvono iz 1860. godine. Vernici su u crkvu doneli kopije ikona, koje su u crkvi ostale tokom potapanja.[7]
Raščinjeni monah Antonije iz Crne reke je pokrenuo proteste protiv potapanja manastira, iako je još 2010. godine isključen iz crkvene zajednice, a 2012. je služio i zatvorsku kaznu zbog fizičkog napada na policiju.[8][9][10]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Napomene[uredi | uredi izvor]
Napomena: Sadržaj ovog članka je jednim delom ili u celosti preuzet sa http://vaza.co.rs. Nosilac autorskih prava nad materijalom je dao dozvolu da se isti objavi pod slobodnom licencom. Dokaz o tome se nalazi na OTRS sistemu, a broj tiketa sa konkretnom dozvolom je 2013110510010149.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo
- ^ "Mešovita građa", Beograd 2012.
- ^ Zvono koje nije htelo da bude top („Politika“, 1. mart 2015)
- ^ Eparhija valjevska/Saopštenje
- ^ „Saopštenje Episkopa valjevskog g. Milutina (SPC, 17. septembar 2014)”. Arhivirano iz originala 02. 04. 2015. g. Pristupljeno 01. 03. 2015.
- ^ Uhapšeni jer su branili manastir od potapanja (B92, 31. avgust 2015)
- ^ Potapanje valjevske Gračanice
- ^ „Monah Antonije Davidović odlukom crkvenog suda lišen monaškog čina i isključen iz crkvene zajednice”. Arhivirano iz originala 12. 03. 2016. g. Pristupljeno 11. 03. 2016.
- ^ Vladika Artemije razrešen dužnosti i penzionisan
- ^ U Valjevu uhapšen raščinjeni monah zbog napada na policiju
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo: "Spomeničko nasleđe Kolubarskog i Mačvanskog Okruga". . Ваљево. 2006. ISBN 978-86-904745-2-3. COBISS.SR 131307532
- Stojić, Igor (2011). Gračanica, crkva i nekropola kod Valjeva. Istorijski institut, Beograd. ISBN 978-86-7743-086-3..
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Eparhija valjevska
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture — Beograd
- Lista spomenika
- Eparhija valjevska
- Valjevska Gračanica nestaje pod vodom
- „Nestvarni prizori potopljene Valjevske Gračanice”. Radio-televizija Srbije. 21. 2. 2023. Pristupljeno 21. 2. 2023.
- [1]
