Crkva Svetog Klimenta i Pantelejmona

Crkva Svetog Klimenta i Pantelejmona u Ohridu

Crkva Svetog Klimenta i Pantelejmona je pravoslavna crkva u starom delu Ohrida, koji se naziva Plaošnik. Današnja crkva je podignuta 2002. godine, a predstavlja arhitektonsku rekonstrukciju nekadašnjeg srednjovekovnog hrama svetog Pantelejmona, koji je na tom mestu početkom 10. veka podigao sveti Kliment Ohridski, episkop velički i učenik svetih Ćirila i Metodija. Klimentov hram, koji je bio podignut na ostacima drevne ranohrišćanske bazilike, kasnije je razoren od stane Turaka, radi izgradnje džamije. Tom prilikom, mošti svetog Klimenta, koje su bile pohranjene u starom hramu, prenete su u obližnju ohridsku Crkvu Bogorodice Perivilepte. Današnja crkva iz 2002. godine sagrađena je vizantijskim stilom.

Istorija

Crkva Svetog Klimenta i Pantelejmona u Ohridu

Stara Klimentova crkva svetog Pantelejmona bila je od strane Turaka pretvorena u džamiju, pa onda srušena, a obližnja Uspenska crkva Bogorodice Perivlepte u gornjem ohridskom gradu je nakon prenosa Klimentovih moštiju u taj hram počela da se naziva i crkvom svetog Klimenta. U tom hramu se sa desne strane od oltara nalazio svetiteljev grob, pokriven novim drvenim sarkofagom.

U crkvi Sv. Klimenta, u narteksu sa leve strane u jednoj niši nalazila se (1924) freska Bogorodica sa Hristom. Kraj Bogorodice, je i fresko lik srpskog velmože Ostoje Rajakovića - "po guslama Ugarčića" iz 14. veka. On je inače bio rođak Marka Kraljevića. Iznad te freske je bio natpis: "Prestavi se rab Božiji Ostoja Rajaković, surodnik Kralja Marka, zet župana Grote leta 1379. oktombrija 10. Vas že molju bratija moja ljubimaja na prestolu molite se za mene ko Gospodu". Zna se da je tu pre bilo još mnogo srpskih spomenika, ali su ih bugarski šovinisti uništili ili odneli. Tako je o lancu prema ćivotu sa moštima Sv. Klimenta pre visio polijelej načinjen kao kruna - poklon cara Dušana tom hramu. Odneli su ga Bugari jer im se nije uklapao u njihovu faktografiju - ostao je samo lanac da visi. Još su odneli sledeće dragocenosti: drveni hor takođe dar carev, zatim više starih ikona i 22 najstarije staroslovenske knjige rukom pisane na pergamentu, dveri sa ikonostasa rađena krajem 13. veka, srebrno kandilo, staru mitru Sv. Klimenta zlatom ukrašenu, i prekrasnu ikonu Sv. Bogorodice, koju je Ana Komnina lično izvezla zlatnim koncem. Bugari nisu jedino primetili malu skrivenu odaju tavanicu u oltaru, koja se ne samo teško uočava nego je visoko i teško pristupačna. Tu je kasnije nađen veliki kovčeg puni starina sitnih. Još nije tada bio završen zvonik uz crkvu. Veliki naučnik Mihajlo Pupin poklonio je crkvi Sv. Klimenta veliko lepo zvono, ali nije bilo zvonika, da se smesti. U crkvi se primetio je upućeni posetilac 1924. godine, pored hrišćanskih, nalaze se i paganski spomenici ali sa promenjenom funkcijom. Tako je desno u oltaru veliki rimski kameni kapitel sada izdubljen i pretvoren u krstionicu. A u dozidanom oltaru je ogromni rimski kameni ćup, u kome se sada drži zejtin, koje poklanjaju vernici hramu. Grob Sv. Klimenta je prvobitno bio u hramu manastira Sv. Pantelejmona u Ohridu. U 15. veku je odatle prenet u crkvu posvećenu prazniku Uspenije Presvete Bogorodice. Pomenuti najstariji ohridski hram nalazio se u tvrđavi, dok nisu zagospodarili Turci. Srbi su izneli mošti i doneli u Uspenski hram, od tada prozvan Sv. Klimnta. Turrci su crkvu Sv. Pantelejmona preobratili u džamiju, i prigrabili manastirski posed. Zanimljivo da tadašnji (međuratni) posednici te zemlje - potomci Sinan-age i Aijrul-age su zadržali. tvrdili su da oni u stvari potiču od epitropa starog Pantelejmona, koji su se samo poturčili.

U crkvi se 1930. godine nalazila vredna ikona "Hristos Psihotiros" (Dušespasitelj). Kod crkve je između dva rata podignuta nova zvonara, u kojoj su pohranjene dve kamene vizantijske ploče, koje se odnose na stari hram, pronađene - od ranije zanemarene.

U manastirskoj porti Sv. Klimenta pre rata (1933) je bilo nekoliko grobova, a među njima ćivot sa moštima Sv. Klimenta, ali bez glave. Glava je odvojena od svetiteljevog tela dva veka ranije. Učinili su to grčki monasi iz Soluna, koji su glavu odneli u svoj manastir Sv. Antonija. Manastir je bio bogat starim freskama i pisanim spomenicima. Tu se nalazio i drveni kip Sv. Klimenta (iz 14. veka), dosta oštećen u jednom ormanu, koji u jednoj desnoj ruci drži jevanđelje, a levom rukom blagosilja. Crkva je, kao i još neke u Ohridu, u to vreme bila zapuštena, čak je prekopavana u potrazi za blagom.

U Ohridu je 1924. godine osnovano "Bratstvo Sv. Klimenta", kao crkveno-humanitarno društvo. Ono se bavilo razvijanjem pravoslavne hrišćanske svesti, pružanjem pomoći sirotinji, opravkom i ukrašavanjem starih monumentalnih crkava u Ohridu i okolini. Za predsednika je izabran dr Venijamin Taušanović profesor gimnazije u Ohridu, a "Pravila" im je potvrdio episkop Nikolaj Velimirović i Ministarstvo vera.

Arheološko nalazište

Oko crkve još rade na iskopavanjima ostataka ogromne petobrodne ranohrišćanske bazilike koja je tamo prethodno postojala. Prvi temelji srušene Crkve Sv. Klimenta i njegov grob su otkriveni 1943. od strane arheološkog tima na čelu sa Dimčom Kocom.

Literatura

• Grozdanov, Cvetan (1968). „O portretima Klimenta Ohridskog u ohridskom živopisu XIV veka”. Zbornik za likovne umetnosti. 4: 103—118. 
• Iliev, Ilia G. (1995). „The Long Life of Saint Clement of Ohrid: A Critical Edition” (PDF). Byzantinobulgarica. 9: 62—120. 
• Ostrogorski, Georgije, ur. (1955). Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 1. Beograd: Vizantološki institut. 
• Petrovski, Boban (2016). „Sveti Kliment Ohridski, kan/knez Boris-Mihail i knez/car Simeon: istoriski aspekti” (PDF). Slověne: International Journal of Slavic Studies. 5 (2): 10—53. Arhivirano iz originala 29. 06. 2023. g. Pristupljeno 30. 06. 2023. CS1 održavanje: Nepodoban URL (veza)
• Todić, Branislav (2002). „Freske u Bogorodici Perivlepti i poreklo Ohridske arhiepiskopije” (PDF). Zbornik radova Vizantološkog instituta. 39 (2001-2002): 147—163.