Crkva Svetog Spasa u Prizrenu
Crkva Svetog Spasa (posvećena Vaznesenju Gospodnjem) u Prizrenu je podignuta oko 1330. i nalazi se u jugozapadnom delu grada.
Smeštena je na maloj zaravni ispod gradske tvrđave koja dominira nad gradom, u delu koji je nekada bio srpska četvrt. Podigao ju je vlastelin Mladen Vladojević, koji ju je 1348. priložio zadužbini cara Dušana (kralj 1331—1346, car 1346—1355) manastiru Svetih arhangela u kanjonu Prizrenske Bistrice. Republika Srbija ju je 1990. uvrstila među spomenike kulture od izuzetnog značaja[1][2], zajedno sa drugim prizrenskim crkvama. Albanski ekstremisti su je zapalili i teško oštetili tokom martovskog pogroma 2004.[1][3], a ispred same crkve nalazio se bunker nemačkih pripadnika KFOR-a.
Septembra 2013. godine razvaljena su ulazna vrata na crkvi i odneta kapija.[4]
Prošlost crkve[uredi | uredi izvor]
Tokom osmanskog perioda, crkva je zapustela i korišćena je jedno vreme kao staja[5], usled čega je pretrpela znatna oštećenja. Od sredine XVIII veka prizrenski Cincari, poreklom iz Moskopolja, preuzeli su upravu nad crkvom. Oni su 1836. započeli veliku obnovu i proširenje crkve koje nikada nije završeno, a sama crkva je sredinom XIX veka stradala u požaru. Sa druge strane, postoji podatak da je ruski konzul Ivan Jastrebov sprečio rušenje i krajnje uništenje stare srpske crkve, Sv. Spasa u Prizrenu, od strane Cincara. Cincari su tražili ferman za proširenje crkve i u tom kontekstu su imali nameru da je sruše (da bi na istom mestu podigli novu), što je Ivan Jastrebov sprečio. On je zapisao: Ne želim da verujem zlim jezicima da su je Cincari (ne svi) zapalili u nadi da će pasti sama od sebe. Iguman (Manastir Svete Trojice u Mušutištu) je postao mladi Cincarin Teofil 1861. g. Nije brinuo o blagostanju manastira nego samo za svoj sopstveni džep. Skrivao je prikupljenu milostinju. U doba razdora Srba i Cincara zbog crkve Sv. Spasa, navukao je na sebe sumnju, uhvaćen je u krađi svetinja i udaljen sa mesta igumana 1872. g. U doba Jastrebova je živeo u Prizrenu kao pop u crkvi Sv. Spasa, koja je prešla u vlasništvo Cincara, i sagradio je sebi kuću od pokradenog manastirskog novca.[6]. Konzervatorski radovi na crkvi i njenom živopisu obavljeni su u periodu od 1953. do 1963.
Arhitektura crkve[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetog Spasa ima osnovu sažetog upisanog krsta sa trostranom oltarskom apsidom i pripratom, dok se nad njom uzdiže osmostrano kube. Sa spoljašnje strane je ukrašena plastičnim keramičkim ukrasima i dekorativnim smenjivanjem sige i opeke, kakvo se može videti na crkvi Bogorodice Ljeviške i drugim spomenicima srpsko-vizantijskog stila. U prvoj polovini XIX veka započelo je proširenje crkve, koja je trebalo da poprimi oblik trobrodne bazilike. Podignuta je nova oltarska sedmostrana apsida, a prvobitna crkvica je postala deo severnog broda. Međutim, ovo proširenje crkve nikada nije završeno, tako da se danas oko prvobitne crkvice nalaze visoki zidovi bez krova.
-
Jugozapadni pogled -
Kupola crkve -
Ornament iznad prozora -
Prozor na centralnoj fasadi -
Kupola i južni deo naosa
Živopis[uredi | uredi izvor]
Najstariji sloj fresaka, datiran je oko 1335. i nalazi se u oltarskom delu. Njihov autor je pripadao istoj radionici koja je freskopisala i crkvu svetog Nikole, koju je u isto doba podigao vlastelin Dragoslav Tutić. Nakon toga, prizrenski majstori su, u vizantijskom stilu, do 1348. freskopisali preostali deo crkve. Završnu fazu u oslikavanju crkve predstavljaju freske Hrista i Bogorodice Paraklise urađene u crkvenoj priprati. Tokom narednih vekova, freske su stradale kao i cela crkva, a nakon požara koji je zahvatio crkvu sredinom XIX veka, boje su promenile tonalitet. Ostaci fresaka su zajedno sa celom crkvom konzervirani u periodu od 1953. do 1963. U požaru podmetnutom tokom albanskih organizovanih rušilačkih demonstracija u Martovskom pogromu 2004. godine spaljen je živopis u crkvi, koji je potom, sredstvima stranih donacija, 2010. godine konzerviran i restauriran koliko je to dopuštalo njegovo stanje.[7]
-
Prorok Jelisej -
Prorok Jelisej, detalj -
Anđeo -
Raspeće -
Bogorodica -
Vavedenje Hristovo u hramu -
Napisano: Zaista je susret -
Prorok Malahija
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Spomenici kulture u Srbiji - Crkva svetog Spasa (Srpska akademija nauka i umetnosti) (jezik: srpski) (jezik: engleski)
- ^ Spomenici kulture od izuzetnog značaja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2008) (jezik: srpski)
- ^ Vesti sa Kosova i Metohije, Informativna služba SPC (18. mart 2004) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. mart 2022) (jezik: srpski)
- ^ Huligani odneli kapiju sa Crkve Svetog Spasa („Večernje novosti“, 15. septembar 2013)
- ^ Jevto Dedijer, „Nova Srbija", Beograd 1913. (jezik: srpski)
- ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 24., 112., 113., 114., 239. Beograd: Službeni glasnik.
- ^ Redakcija (2022-12-28). „Jedan od bisera carskog grada Prizrena – Crkva Svetog Spasa (video)”. Srpska srednjovekovna istorija (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-04-03.
Literatura[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
- Lista spomenika
- Dan veterana /Spisak uništenih i oskrnavljenih crkava na Kosovu i Metohiji (Jun-Oktobar 1999)
