Crnogorska narodna vojska (1945)
Crnogorska narodna vojska (CNV) je bila kvislinška oružana formacija, formirana početkom 1945. godine pod vojnim i političkim rukovodstvom Sekule Drljevića, predsednika Crnogorskog državnog vijeća (CDV), koje je delovalo u Zagrebu, pod pokroviteljstvom ustaškog režima Nezavisne države Hrvatske. Glavninu CNV činili su pripadnici pojedinih četničkih jedinica, koje su se krajem 1944. godine povukle sa područja Crne Gore, prešavši na područje Bosne. Tim jedinicama je komandovao pukovnik Pavle Đurišić, koji je nakon političkog raskida sa generalom Dražom Mihailovićem sklopio sporazum sa Sekulom Drljevićem, stavivši svoje jedinice pod njegovu komandu. Time je stvorena Crnogorska narodna vojska, kao vojna formacija Crnogorskog državnog vijeća. U vreme stvaranja CNV, dotadašnje četničke jedinice koje su ušle u njen sastav bile su već uveliko u stanju unutrašnjeg rastrojstva, tako da pokušaj njihove reorganizacije nije dao očekivane rezultate. Najveći deo CNV je razbijen u završnoj fazi rata, prilikom povlačenja prema severozapadu u proleće 1945. godine.[1]
Istorijski kontekst[uredi | uredi izvor]
Krajem 1944. oko 8.700 crnogorskih četnika, pod zapovedništvom vojvode, pukovnika Pavla Đurišića, i približno oko 3.000 članova njihovih porodica i drugih civila, evakuisali su se s jedinicama Vermahta preko teritorije NDH u teškim uslovima hladnoće, gladi i tifusa. Na planini Trebavi (Bosanska Posavina) Đurišić je odbio izvršiti zapovest Draže Mihailovića, glavnog četničkog zapovednika, da se reorganizuje i s njim zajedno vrati na teritoriju Srbije i Crne Gore. Đurišić je radio vezom stupio u kontakt sa srpskim kvislinzima koji su se domogli Slovenije i Istre, Milanom Nedićem i Dimitrijem Ljotićem koji ga je i pozvao da se prebaci u Sloveniju.
Sporazum Drljević—Đurišić[uredi | uredi izvor]
Da bi se domogao Slovenije, morao je Đurišić preći teritoriju NDH koji su kontrolisale ustaško-domobranske snage na desnoj obali Save. Kurirskim je vezama Đurišić stupio u kontakt sa Sekulom Drljevićem, koji je u Zagrebu, gde je imao potporu vlasti NDH, formirao Crnogorsko državno vijeće s ciljem da na kraju Drugog svetskog rata još jednom pokuša obnoviti samostalnu crnogorsku državu.
Drljević i Đurišić su 22. marta 1945. potpisali sporazum, po kojem su crnogorske četničke jedinice preimenovane u Crnogorsku narodnu vojsku pod zapovedništvom Drljevića, dok je Đurišić imenovan šefom štaba. Takođe je Đurišić kooptiran u Crnogorsko državno vijeće. Prva zapovest Drljevića crnogorskim četnicima je bila — borba za samostalnu crnogorsku državu.
Prema planu, jedinice Crnogorske narodne vojske je trebalo da kod Slavonskog Broda organizovano pređu Savu i železnicom se transportuju do Slovenije.
Bitka na Lijevča polju[uredi | uredi izvor]
Draža Mihailović, saznavši za sporazum dr Drljević—Đurišić, već 23. marta 1945. izdao raspis u kojem obaveštava o Đurišićevoj „izdaji prema narodu, Kralju i Vrhovnoj komandi“. Đurišić se pokolebao te je početkom aprila 1945, mimo sporazuma s dr Drljevićem naredio pokret svojih postrojbi u pravcu Lijevča polja, kako bi se preko Korduna domogao Slovenije najkraćom linijom. Usledila je višednevna bitka s ustaško-domobranskim snagama u kojoj su Đurišićeve jedinice pretrpele teške gubitke.
Kraj bitke[uredi | uredi izvor]
Pod teškim utiskom poraza i rasula, Đurišićeve su se jedinice počele odazivati pozivima ljudi dr Drljevića da napuste front kod Lijevča polja i da se ne bore protiv hrvatskih trupa. Najprije je kompletan 1. četnički puk pod zapovedništvom Ivana Janičića trenutno obustavio borbe. Drljevićev rođak, Đurišićev bivši četniki zapovednik Branko Drljević i bivši četnički zapovednik Boško Agram, uspjeli su unijeti red u haos i 8. aprila 1945. Đurišićeve su trupe stavljene pod zapovedništvo Drljevića. Ovim jedinicama ustaše nisu oduzimale oružje.
Njihovo je koncentrisanje obavljeno u kasarni u Staroj Gradiški, gde su bili okruženi ustaškim stražama, artiljerijom i tenkovima. Đurišića su ustaše, nakon što se 17. aprila 1945. s najbližim saradnicima predao, ubile u logoru Jasenovac.
Govor Sekule Drljevića[uredi | uredi izvor]
Sekula Drljević sa saradnicima je 10. aprila 1945. došao u kasarnu u Staroj Gradiški gde se, s crnogorskom kapom i serdarskim grbom, obratio bivšim četničkim jedinicama. U svom govoru pozvao ih je da budu verni samostalnoj Crnoj Gori i da se nastave boriti pod „crnogorskom narodnom i državnom zastavom“ protiv partizana. Takođe je kazao da NDH i Nemačka priznaju crnogorsku nezavisnost.[2]
Četnici su obrijali brade, a umesto jugoslovenskih kokardi dobili su grbove Kraljevine Crne Gore. Takođe, umesto četničkih, glavna zastava je postala crnogorski alaj-barjak. Oko 2.500 ranjenih i od tifusa obolelih crnogorskih četnika smešteno je u ustašku bolnicu u Staroj Gradiški.
Formacija[uredi | uredi izvor]
Crnogorska narodna vojska imala je formaciju od tri brigade:
- 1. brigada Vuk Mićunović
- 2. brigada Bajo Pivljanin
- 3. brigada Nikac od Rovina
Zapovedni lanac je bio sastavljen od bivših četničkih oficira.
Diferencijacija[uredi | uredi izvor]
Iz Stare Gradiške, Crnogorska narodna vojska dislocirana je u Okučane, gde je stavljena pod nadzor najprije 2. a onda 5. ustaškog zbora.[2]
Saradnici Drljevića obavili su podelu ljudstva po nacionalnoj pripadnosti, na Crnogorce i necrnogorce, jer je u njihovim redovima bilo i četnika iz Srbije i Bosne. Odvajani su Srbi iz redova Crnogorske narodne vojske i pod stražom sprovođeni do ustaša koji su ih ubijali. Srbi-četnici iz istočne Hercegovine smatrani su Crnogorcima i nisu odvajani.
Epilog[uredi | uredi izvor]
Crnogorska narodna vojska - sada sastavljene od nešto malo „zelenaša“, ali najvećim delom od Đurišićevih ljudi evakuisana - je vozom preko Zagreba u Sloveniju. Međutim, baš u to vreme, jedinice Četvrte jugoslovenske armije generala Petra Drapšina su operisale na području Kopar-Postojna-Trst-Gorica. U takvim okolnostima, zatvoren je obruč oko grada Dravograda, gde su se snage Jugoslovenske armije i dalje sukobljavale sa jedinicama nemačkih divizija koje su pošto-poto želele da se izvuku iz Jugoslavije. Ovaj rat posle rata je trajao sve do 15. maja, kada je Nemačka kapitulirala u Jugoslaviji.
Kao izaslanik, na pregovore sa partizanskim jedinicama, upućen je oficir Crnogorske narodne vojske, bivši zamenik Pavla Đurišića, major Vaso Vukčević, koji je tražio da se partizanske snage ophode sa zarobljenim četnicima po ratnim pravilima. Njega je primio politički komesar 51. vojvođanske divizije, general-major Milan Basta u Dravogradu.
Ukupno 4.000 pripadnika Crnogorske narodne vojske, bivših Đurišićevih četnika palo je u nemilost novim pobednicima. Dogovoreno je da politički komesar 7. dalmatinske brigade, Dušan Sekić Šaca ode do četnika koji su želeli da se predaju i predoči im uslove predaje.
Vaso Vukčević je tada održao poslednji i najčuveniji govor okupljenim četnicima, koji su i dalje bili naoružani, sledećim rečima:
Braćo, ratna sreća nam je okrenula leđa. Mi smo konačno izgubili rat. Rat su dobili naši protivnici i nama ne preostaje ništa drugo nego da se predamo novoj jugoslovenskoj armiji. Moramo disciplinovano i mirno primiti konačni poraz i poći u zarobljeništvo. Dobio sam uvjeravanja da će pobjednici u ratu ispitati našu krivicu, a to će biti predstavnici nove jugoslovenske armije.
Živjela nova jugoslovenska armija! Živjele Engleska, Amerika i Rusija!
Posljednji put vam se, braćo, obraćam i nek' nam svevišnji Bog bude u pomoć!
Nakon ovog govora, počelo je razoružavanje Đurišićevih četnika i sprovođenje u logor, koji je organizovao štab 51. vojvođanske divizije. Planirano je da se svi sprovedu do Maribora i da se tu ispita pojedinačno svačija krivica, ukoliko je postojala. Suprotno tome, novi pobednici se uopšte nisu držali sporazuma. Nekoliko dana kasnije, većina zarobljenih četnika je streljana na Zidanom Mostu, a ostatak je priključen onim nacionalistima koje su Englezi vratili iz Austrije i zajedno sa njim postreljani u Kočevskim šumama od 20. do 25. maja 1945.
Računa se da je u ovim marševima smrti stradalo oko 3.500 pripadnika Crnogorske narodne bojske, bivših četnika Pavla Đurišića. Samo jedan manji broj je uspeo da pobegne preko granice i ispriča o partizanskim odmazdama.
Međutim jedan značajan deo bivših Đurišićevih četnika je prešao u jedinice Jugoslovenske armije.[3]
Sekulu Drljevića su ubili bivši pripadnici Crnogorske narodne vojske u novembru 1945. u Austriji.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Pajović 1971, str. 80–88.
- ^ a b Koprivica, Veseljko. „Od Vezirovog do zidanog mosta”. Pristupljeno 20. 4. 2013.
- ^ Pajović, Radoje; Dušan Željeznov, Branislav Božović (1987). Pavle Đurišić - Lovro Hacin - Juraj Šiler. Zagreb: Centar za informacije i publicitet.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Lakić, Zoran; Pajović, Radoje; Vukmanović, Gojko (1963). Narodnooslobodilačka borba u Crnoj Gori 1941-1945: Hronologija događaja. Titograd: Istorijski institut.
- Pajović, Radoje (1971). „Politička akcija Sekule Drljevića i njegova saradnja sa ustaškim vođstvom i njemačkim poslanstvom u Zagrebu (1943-1945)”. Časopis za suvremenu povijest. 3 (1): 75—89.
- Pajović, Radoje (1977). Kontrarevolucija u Crnoj Gori: Četnički i federalistički pokret 1941-1945 (PDF). Titograd: Istorijski institut. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 08. 2014. g. Pristupljeno 16. 02. 2018.
- Pavlowitch, Stevan K. (1985). Unconventional Perceptions of Yugoslavia 1940–1945. New York: Columbia University Press.
- Pavlowitch, Stevan K. (2008). Hitler's New Disorder: The Second World War in Yugoslavia. New York: Columbia University Press.
- Pavlović, Stevan K. (2009). Hitlerov novi antiporedak: Drugi svetski rat u Jugoslaviji. Beograd: Clio.
- Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: The Chetniks. 1. Stanford: Stanford University Press.
- Tomasevich, Jozo (2001). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. 2. Stanford: Stanford University Press.