Četnici u okupiranoj Srbiji (1916—1918)
Kraljevinu Srbiju su okupirale Austrougarska i Kraljevina Bugarska 1. januara 1916. godine. Glavni đeneralštab Vojske Kraljevine Srbije poslao je veterana Kostu Pećanca u Toplički okrug da organizuje gerilski ustanak. Nekoliko četničkih (gerilskih) odreda uspostavljeno je širom okupirane teritorije.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
U oktobru 1915. godine, Kraljevina Srbija, koja je tokom 1914. godine uspjela da izdrži i odbije tri austrougarske invazije, našla se ponovo na udaru. Ova puta, to je bio zajednički austrougarski, bugarski i njemački napad iz dva različita pravca koji su predvodile austrougarske 3. armija, njemačka 11. armija i bugarska 1. i 2. armija. Nadbrojana i nadjačana, Vojska Kraljevine Srbije poražena je u decembru 1915. Međutim, umjesto predaje i kapitulacije, srpske vojne i političke vođe odlučile su se na dugo i mukotrpno povlačenje na jug prema Albaniji u nadi da će se dolaskom na jadransku obalu evakuisati i pregrupisati.[1] Kao rezultat toga, snage Centralnih sila su okupirale cjelokupnu teritoriju Kraljevine Srbije. U neposrednoj podjeli plijena, Kraljevine Bugarska je dobila područje Pomoravlja, koje je bilo meta bugarskih nacionalista.[2]
Odredi[uredi | uredi izvor]
- Toplički-južnomoravski (centralni) odred, komandant Kosta Pećanac,
- Jablanički odred, komandant Milinko Vlahović, zatim Dimitrije Begović,
- Tularski bataljon, komandant Milan Đurović,
- Drugi jablanički bataljon, komandant Ivan Plavšić,
- Retkocerski bataljon,
- Gajtanski odred,
- Medveđki odred,
- Ibarsko-kopaonički odred, komandant Kosta Vojinović,
- Pirotski odred, komandant Jovan Radović,
- Krajinski odred. komandant Toško Vlahović
- Četa Uroša Rudinca
-
Kosta Pećanac, 1916 -
Kosta Vojinović -
Milinko Vlahović -
Toško Vlahović -
Uroš Kostić Rudinac -
Toplički ustanak[uredi | uredi izvor]
U septembru 1916, srpski đeneralštab poslao je Kostu Pećanca u Toplički okrug da organizuje gerilski ustanak. Tu, Pećanac stupa u kontakt sa nekoliko grupa i ujedinjuje snage sa mjesnim vođom Kostom Vojinovićem i onda zajedno uspostavljaju štab na planini Kopaonik. Tokom januara i februara 1917. Bugari su započeli regrutaciju Srba u vojsku, a stigle su glasine da su saveznici stigli do Skoplja, tako da je trebalo da Srbi podignu ustanak. Odluka o dizanju ustanka je donesena i 21. februara u blizini rijeke Toplice. Vođe ustanka su okupile nekoliko stotina ustanika koji su osvojili Prokuplje i Kuršumliju. Pećanac je pokušao dobiti albansku podršku ustanku, ali bez uspjeha. Bugarski kontranapad počeo je 15. marta pod komandom Aleksandra Protogerova, uključujući snage VRMO vođene Tanetom Nikolovim.[3] Bugarske i austrougarske vlasti radile su zajedno. U borbama, jedan od vođa VMRO Todor Aleksandrov, koji je služio kao oficir bugarske vojske, komandovao je najnasilnijim akcijama koje je počinila paravojska. Nakon nekoliko dana borbe, Bugari su ušli u Prokuplje 14. marta, a Austrougari u Kuršumliju. Do 25. marta, Bugarska je proglasila kraj operacija.[4] U borbama je ubijeno nekoliko hiljada ljudi, uključujući i veliki broj civila. U aprilu 1917, Kosta Pećanac i njegovi gerilci su napali željezničku stanicu.[5] Dana 15. maja, Pećanac je došao na staru bugarsku granicu i napao Bosilegrad, koji je bio spaljen. Zatim se njegova grupa povukla na Kosovo, koje je bilo pod kontrolom Austrougarske u to vrijeme. Saveznici su otvorili novi front u Solunu u junu, ali Vojska Kraljevine Srbije nije mogla da se probije kroz bugarske linije. Nakon ponovnog pojavljivanja na kratko vrijeme, u septembru—oktobru 1917. godine Pećanac ponovo nestaje. U oktobru 1917. godine Austrougarska komanda je napravila paravojnu jedinicu sastavljenu u potpunosti od Albanaca da bi se razračunala sa ostatkom pobunjenika. Krajem decembra 1917. godine je ubijen Kosta Vojinović.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Robin & Showalter 2003, str. 210.
- ^ The Establishment of the Balkan National States: 1804-1920. University of Washington Press. 1977. str. 289. ISBN 978-0-295-80360-9.
- ^ Bechev 2009, str. 10.
- ^ Hall 2010, str. 82
- ^ Mitrović 2007, str. 265
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mitrović, Andrej (2007). Serbia's Great War, 1914-1918. Purdue University Press. str. 265. ISBN 978-1-55753-476-7.
- Hall, Richard C. (2010). Balkan Breakthrough: The Battle of Dobro Pole 1918. Indiana University Press. str. 82. ISBN 978-0-253-00411-6.
- Bechev, Dimitar (2009). Historical Dictionary of the Republic of Macedonia. Scarecrow Press. str. 10. ISBN 978-0-8108-6295-1.
- The Establishment of the Balkan National States: 1804-1920. University of Washington Press. 1977. str. 289. ISBN 978-0-295-80360-9.
- Robin, S. D.. Higham; Showalter, Dennis E. (2003). Researching World War One. Greenwood Publishing Group. str. 210. ISBN 978-0-313-28850-0.
- Mitrović, Andrej (1981). Prodor na Balkan: Srbija u planovima Austro-Ugarske i Nemačke 1908-1918. Beograd: Nolit.
- Mitrović, Andrej (1984). Srbija u Prvom svetskom ratu. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Mitrović, Andrej (1987). Ustaničke borbe u Srbiji 1916-1918. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Mitrović, Andrej (1993). Toplički ustanak: Mesto u srpskoj istoriji. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti.