Škotski ratovi za nezavisnost

Škotski ratovi za nezavisnost
Ilustracija invazije vojske Edvarda III na Škotsku kraljevinu
Vreme 1296–1357 Mesto Škotska severna Engleska Ishod nezavisnost Škotske
Sukobljene strane
Kraljevina Škotska	Kraljevina Engleska

Škotski ratovi za nezavisnost predstavljaju seriju oružanih sukoba Kraljevine Engleske i Kraljevine Škotske u periodu od 1296. do 1357. godine. U tom periodu vodila su se dva rata za škotsku nezavisnost: Prvi rat je trajao od 1296. do 1328. godine i završio se ugovorom u Northemptonu. Drugi rat trajao je od 1332. do 1357. godine i završen je mirom u Berviku.

Prvi rat za škotsku nezavisnost

Uvod

Džon Bejliol

Vilijam Volas

Krajem 13. veka, engleski kralj Edvard I posegao je za škotskom krunom. On je težio da svoju vlast proširi na teritoriju čitavih Britanskih ostrva. Slični procesi odvijali su se i u čitavoj Evropi. Između mnogih srodnih državica, jedna bi se istakla kao najmoćnija i ona je primoravala ostale da joj se pokore. Tamo gde je otpor bio mali, a etničke razlike nisu bile znatne, ovaj proces vršio se sa manje potresa. U drugim slučajevima težnja moćnije države da pripoji svoje slabije susede dovodila je do dugotrajnih ratova. Takvav je bio i Prvi škotski rat za nezavisnost.

Povod

Neposredan povod za osvajački rat u Škotskoj bila je smrt škotskog kralja Aleksandra III. On je poginuo nesrećnim slučajem, stropoštao se s konja niz liticu. Jedini njegov naslednik bila je unuka Margareta koja, po škotskim običajima, nije mogla da nasledi presto. Engleski kralj je predložio brak između svog sina, princa od Velsa i Margarite uz uniju ove dve kraljevine. Većina škotskih plemića prihvatila je ovaj predlog. Princeza Margarita, koja je živela u Norveškoj, zaplovila je prema Engleskoj. Ali do nje nije stigla jer se u putu razbolela i umrla u svojoj sedmoj godini. Njenom smrću započela je mučna istorija borbi za škotski presto za koje je postojalo dvanaest pretendenata. Edvard je, kao arbitar, dao prednost Džonu Bejliolu, naspram Roberta Brusa. Džon Bejliol je priznao Edvarda za svog gospodara.

Međutim, 1295. godine Škoti se, pod komandom Džona Bejliola odupiru engleskoj vlasti. Škotsko plemstvo nije pokazalo odlučno u borbi. Ono je bilo podeljeno u svojoj lojalnosti između engleskog i škotskog kralja.

Početak rata

Pošto se Bejliol odrekao vazalstva, Edvard je u proleće 1296. godine sa 10.000 pešaka i 1000 konjanika prešao reku Tvid i počeo napad na Bervik koji je 30. marta kapitulirao. Za odmazdu zbog odlučnog otpora branilaca, Edvard je izvršio pokolj mesnog stanovništva. Jedan odred vojske upućen je odatle na Danbar koji se, posle žilavog otpora, predao. Posle osmodnevne opsade, Englezi su zauzeli Edinburg, a 10. jula se predao kralj Bejliol.

Sterling Bridž

Krupni škotski feudalci anglo-normanskog porekla bili su naklonjeni Englezima. Posle surove i ponižavajuće engleske okupacije niže seosko plemstvo, seljaci i gradovi dižu pobune. To je dovelo do opšteg ustanka i otpočinjanja Škotskih ratova za nezavisnost. Pod vođstvom nacionalnog heroja Volesa, Škoti su 11. septembra 1297. godine odneli odlučnu pobedu kod Sterling Bridža i proterali ostatak Engleza iz Škotske. Naredne godine Englezi odnose pobedu kod Folkerka (22. jul), ali škotski otpor nije time bio slomljen. Nastavljen je gerilski rat pod vođstvom Roberta Brusa.

Vrhunac rata i oslobađanje Škotske

Bitka kod Benokberna

Zbog nesređenog stanja u Engleskoj i odnosa sa Francuskom, Edvard je tek u jesen 1303. godine pristupio širim akcijama. U septembru je ponovo upao u Škotsku i po drugi put je okupirao. U leto 1304. godine Englezi su osvojili zamak u Stirlingu. Njihova najezda bila je praćena pljačkom i paljevinama.

Škotsko plemstvo se polako potčinjavalo Englezima, ali kada je Voles zverski pogubljen ustanak se ponovo rasplamsao. Brus se 25. marta 1306. godine krunisao za kralja Škotske. Pošto ga je Edvard potukao kod Metvena (26. jun), Brus je morao pobeći u Irsku odakle se vratio tek 1307. godine. Potom je nastao period trogodišnjeg mira.

Englezi su u Škotskoj držali samo utvrđenja koja je Brus napadao i osvajao jedno za drugim. Najzad je Brus, 24. juna 1314. godine, u bici kod Benokberna naneo engleskim feudalcima najveći poraz u njihovoj istoriji. Time se Škotska izborila za nezavisnost, a Brus je proširio svoja dejstva na sever Engleske. Borba protiv engleskog feudalizma za domaće seljake bila je u isto vreme i borba protiv domaće aristokratije koja ih je tlačila.

Kraj rata

Škoti su, 1315. godine, pomogli ustanak protiv engleske vlasti u Irskoj. 1320. godine grupa škotskih plemića šalju papi Deklaraciju iz Arbrota kojom od njega traže da prizna nezavisnu Škotsku kraljevinu. Slične deklaracije šalju Robert Brus i sveštenstvo. Novi upad Engleza u Škotsku 1322. godine, završio se potpunim porazom i posle više lokalnih neuspeha koji su trajali još šest godina, Englezi su primorani da potpišu ugovor u Northemptonu (1328. godine) kojim priznaju nezavisnost Škotske.

Drugi rat za škotsku nezavisnost

Bitka kod Nevils Krosa

Nekoliko godina kasnije, razbaštinjeni škotski i engleski feudalci krenuli su na Škotsku sa nekoliko hiljada ljudi. Predvodio ih je Edvard Bejliol. U bici kod Daplin Mjura (9. avgust 1332. godina) oni su pobedili škotskog regenta Donelda od Mara. Bejliol se 24. septembra u Skonu krunisao za kralja Škotske, ali je već posle četiri meseca prisiljen da pobegne u Englesku.

Edvard III, koji se do tada držao po strani, počeo je aktivno podržavati Bejliola. 19. jula 1333. godine Edvard je naneo Škotima težak poraz kod Helidon Hila. Bejliol je još jednom zavladao Škotskom, ali ovoga puta kao vazal engleskog kralja. Jugozapadni deo Škotske pripojen je Engleskoj. Edvard III prodro je 1335. godine u Pert, a 1336. godine u Invernes. Zbog Stogodišnjeg rata otežano je dalje vođenje rata u Škotskoj. Proterani Dejvid II Brus zauzeo je 1339. godine Pert, a 1341. godine Edinburg. Pri ponovnom upadu u Englesku, Dejvid je potučen kod Nevils Krosa (17. oktobar 1346.) i pao u englesko ropstvo. Pušten je tek 1357. godine pošto je priznao Edvarda za gospodara.

Izvori

• Vojna enciklopedija, tom 9 (569—570)
• Istorija Engleske, kratak pregled - dr Ivanka Đuković KOVAČEVIĆ (70—74)