83. lovački avijacijski puk

83. lovački avijacijski puk
83. lovački avijacijski puk
	Amblem 83. lovačkog avijacijskog puka (kasne 1990.-te)
Postojanje	od 14. oktobra 1944.. do 12. juna 1999..
Zemlja	SFRJ; SRJ
Tip	lovačka avijacija
Vrsta	puk
Jačina	2-3 eskadrile
Deo	Korpusa PVO
Štab	Slatina

83. lovački avijacijski puk (83. lap) bio je vazduhoplovna jedinica Jugoslovenske narodne armije i Vojske Jugoslavije. Izvorno, jedinica nosi naziv 1. jugoslovenski vazduhoplovni lovački puk (rus. 1-й Югославский истребительный авиационный полк) pod kojim je formirana u Sovjetskom Savezu.

Istorija jedinice[uredi | uredi izvor]

1. jugoslovenski vazduhoplovni lovački puk[uredi | uredi izvor]

1. jugoslovenski vazduhoplovni lovački puk formiran je 14. oktobra 1944. godine u lovačkom učilištu u Krasnodaru, od jugoslovenskih-partizanskih vazduhoplovaca. Po završetku obuke je naoružan novim lovcima Jak-3 i prebaziran je u Jugoslaviju, na aerodromu Zemun 14. septembra 1945. Dva dana kasnije menja naziv i postaje 254. vazduhoplovni lovački puk. Sastav puka je činilo 180 ljudi, od kojih 37 pilota i 37 mehaničara.

U ovom periodu komandant puka bio je major Petar Radević, a politički komesar major Viktor Bubanj.

254. vazduhoplovni lovački puk[uredi | uredi izvor]

254. vazduhoplovni lovački puk (254. vlp) formiran je 16. septembra 1945. na aerodromu Zemun preimenovanjem 1. jugoslovenskog vazduhoplovnog lovačkog puka. Od 3. avgusta 1945. u sastavu je 3. vazduhoplovne lovačke divizije.

Zbog krize na severozapadu zemlje, seli se na aerodrom Novi Sad u proleće 1946, zatim u leto i jesen iste godine u Ljubljanu. 9. avgusta 1946. dežurni par aviona Jak-3 upravljanim od strane poručnika Dragana Zečević i zastavnik Dragana Stanisavljević oborio je američki transportni avion C-47 koji je oko 12,50 časova nadletao aerodrom Ljubljana. Amerikanci su objašnjavali da je avion na letu iz Beča za Udine zalutao i skrenuo sa puta, leteći u krug kako bi se orijentisao. Pilot kapetan Vilijam Krombi je mislio da ga prate britanski lovci. Pri pogotku aviona ranjen je jedan turski kapetan, član posade. Avion se spustio na livadu 12 kilometara od Kranja. Posada je uhvaćena i odvedena na ispitivanje u hotel koji je koristila 4. armija. Kasnije je posada oslobođena 22. avgusta iste godine, a napeta situacija nastala ovim i još jednim fatalnim obaranjem američkog aviona C-47 je smirena nakon dogovora ambasadora SAD Patersona i maršala Tita da se isplati po 30.000 američkih dolara porodicama poginulih avijatičara, ukupno 150.000 američkih dolara.

U zimu 1946. godine puk se seli u Mostar gde ostaje delom 1947., pa se opet, putem Novog Sada premešta u Ljubljanu (1947) i Cerklje (1947—1948). Godine 1948., kao i sve jedinice Jugoslovenske Armije, puk menja naziv u 83. lovački avijacijski puk.

Tokom postojanja 254. vlp, njime su komandovali Petar Radević, Đorđe Kešeljević, Radovan Daković i Radovan Krstić.

83. lovački/lovačko-bombarderski avijacijski puk[uredi | uredi izvor]

83. lovački avijacijski puk je ostao na aerodromu Cerklje delom 1948., ali je iste godine prebaziran na aerodrom Pula, gde ostaje do 1953. godine, kada je trebalo da se preseli na zadarski aerodrom, ali je zbog Tršćanske krize ponovo poslat u Cerklje, gde ostaje od oktobra 1953. do februara 1954., kada konačno stiže u Zadar. U Zadru se puk zadržava do 1963, kada se premešta na aerodrom Golubovci.

Već zastareli sovjetski lovci Jak-3 godine 1952. su zamenjeni američkim lovcima-bombarderima F-47D Tanderbolt. Shodno tome puk postaje 83. lovačko-bombarderski avijacijski puk (83. lbap). Već nakon dve godine puk je prenaoružan modernim mlaznim lovcima-bombarderiam američke proizvodnje tipa F-84G Tanderdžet. Ovi avioni će ostati u naoružanju puka do 1959. godine kada pristižu lovci F-86D Sejbr, te puk ponovo menja naziv u 83. lovački avijacijski puk.

Godine 1961. sprovodi se plan reorganizacije Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva "Drvar", kojim se uvodi novi sistem označavanja eskadrila, te dve eskadrile ovog puka postaju 120. i 121. lovačka avijacijska eskadrila.

Po planu "Drvar-2", 1964. puk je rasformiran, a od njegovog sastava preostaje samo 120. lovačka avijacijska eskadrila koj kasnije postaje 242. lovačko-bombarderska avijacijska eskadrila.

Do rasformiranja 1964. godine, 83. pukom su komandovali Miloš Milikić, Ante Sardelić, Radovan Krstić i Nikola Vučević.

Ponovno uspostavljanje 83. lap[uredi | uredi izvor]

Mlazni lovac F-86D Sejbr koji je u 83. lap od 1968. do 1970., Muzej vazduhoplovstva — Beograd.

Prema naređenju od 20. januara 1968., tek 5. oktobra iste godine od 123. lovačke avijacijske eskadrile na aerodromu Skopski Petrovac formira se ponovo 83. lovački avijacijski puk. Prema naređenju od 14. septembra 1972. puk je prebaziran u aerodrom Slatina kod Prištine i menja naziv u 83. avijacijsku brigadu (83. abr). Ova vazduhoplovna baza za podzemnim objektima ostaće najduže mesto baziranja puka do kraja njegovog postojanja.

Prvi sovjetski lovci MiG-21F-13 su uvedeni u operativnu upotrebu još 1970. godine, a Sejbri kojima je puk prvobitno bio naoružan od ponovnog uspostavljanja su izbačeni iz brigade 1974. Novija varijanta MiG-21PMF zamenjuje verziju F-13 1977. godine, a lovci u varijanti MiG-21bis, najmoderniji aparati u inventaru ove jedinice, uvedeni su u upotrebu 1983. godine.

Sa raspadom Jugoslavije dolazi do povlačenja jedinica ratnog vazduhoplovstva i PVO iz republika koje su proglasile nezavisnost, te delovi 117. lovačkog puka i 129. lovačke avijacijske eskadrile ulaze u sastav 83. puka, koji ponovo postaje brigada. U tom periodu u jedinicu stižu i trenažni lovci MiG-21UM. Nakon što je Jugoslovenska narodna armija zvanično prestala da postoji maja 1992. godine, 83. avijacijska brigada ulazi u sastav Vojske Jugoslavije. Nakon reorganizacije ratnog vazduhoplovstva, brigada je završila u sastavu avijacijskog PVO. Dve godine kasnije brigada ponovo postaje puk i prelazi u sastav korpusa PVO. Tokom devedesetih, kao i većina jedinica RV i PVO, puk i njegove eskadrile dobijaju ambleme. Migovi 21 varijante PMF bivaju izbačeni iz upotrebe 1994. godine.

Tokom NATO agresije na Saveznu Republiku Jugoslaviju, Vojska Jugoslavije i njene jedinice RV i PVO su primarni ciljevi NATO avijacije, a njena infrastruktura pogotovu. Pošto je aerodrom Slatina u blizini Prištine, na Kosovu i Metohiji, bio je izložen čestim napadima. Nekoliko aparata je uništeno na zemlji usled pogotka NATO-vih projektila. Puk tokom rata nije korišćen u borbi protiv agresorske avijacije, pošto je doneta odluka u komandi RV i PVO da su aparati tipa MiG-21 previše zastareli kako bi se suprodstavili modernim avionima vazdušnih snaga NATO. Nekoliko aparata MiG-29 204. lap je bilo prebazirano na aerodrom Slatina po ratnom rasporedu.

Po završetku vazdušnih napada i potpisivanju vojno-tehničkog sporazum u Kumanovu, sve jedinice VJ su morale da se povuku sa teritorije KiM. 12. juna 1999., svi avioni, oprema i ljudstvo su napustili veoma oštećen aerodrom Slatina i predali ga ruskim mirovnim snagama iz sastava KFOR-a. Puk se prebazirao na aerodrom Batajnica gde je i rasformiran avgusta iste godine. Ljudstvo i oprema su završili u sastavu 126. lovačke avijacijske eskadrile 204. lovačkog avijacijskog puka, nastavljajući tradiciju 83. lap, tj. 254. vlp.

Komandanti jedinice u ovom periodu su bili Nikola Maravić, Angel Oncevski, Branko Gajović, Tomislav Ivanović, Jovo Špegar, Mirko Vučinić, Slobodan Jeremić, Stjepan Hranjec, Zoran Milićević i Gvozden Urošević.

Organizacija[uredi | uredi izvor]

Tokom svog postojanja, 83. lovački/lovačko-bombarderski avijacijski puk/brigada, tj. 1. jugoslovenski vazduhoplovni lovački puk/254. vazduhoplovni lovački puk je bio u sastavu:

3. vazduhoplovne lovačke divizije (1945—1948)
44. vazduhoplovne divizije (1948—1949)
21. vazduhoplovne divizije (1949—1959)
9. vazduhoplovne komande (1959—1964)
- Rasformirana
13. divizije PVO (1968—1973)
11. divizije PVO (1973—1986)
3. korpusa RV i PVO (1986—1992)
Vazduhoplovnog korpusa (1992–1994)
korpusa PVO (1994–1999)

Potčinjene jedinice[uredi | uredi izvor]

Pri osnivanju, puk je u svom sastavu prema sovjetskoj organizaciji imao u svom sastavu tri eskadrile, označene kao 1., 2. i 3. eskadrila, kao i prateće jedinice. Taj vid organizacije je bio zadržan duže vreme, mada je broj eskadrila varirao.

1961-1964