Kažnjavanje srpskih žena za kolaboraciju sa Nemcima

Kažnjavanje srpskih žena za kolaboraciju sa Nemcima bila je jedna od metoda represije prvo od strane ravnogorskog i narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije, za vreme Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, a potom i nove komunističke vlasti po završetku rata (sa razlikom što je komunistička vlast kažnjavala žene i za kolaboraciju sa ravnogorskim pokretom).

Prema proceni dr Momčila Mitrovića, na svakih 100 muškaraca optuženih pred Komisijom za ratne zločine, našla se i po jedna žena.

Preduslovi

Vera Pešić jedna od najpoznatijih srpskih i nemačkih špijunki

Uslovi koji su vladali od Nemaca okupiranoj Srbiji, uticali su na to da su žene ostajale bez svojih partnera ili bračnih drugova, jer su muškaraci bili u oružanim odredima, zarobljeništvu ili su smrtno stradali. To je dovelo do toga da su se mnoge žene, zapošljavale u organima okupacione vlast ili su se upuštale sa Nemcima u vanbračne ljubavne veze i postajale slobodnije u polnom životu.

Posle zaposlenja kod nemačkih okupacionih službi mnoge žene koje ranije nisu bile politički opredeljene počele, počele su da sa Nemcima provode slobodno vreme i sve više promovišu interese okupatora. Među njima je bilo i vrbovanih žena u službu okupatora koje su radila kao obaveštajni agenti u velikom broju slučajeva. Među ovim ženama ostaće zapamćena Vera Pešić (1919—1944) koja je kasnije proglađena za najpoznatiju srpsku špijunku, koja je još u međuratnom periodu bila u ljubavnoj vezi sa SS majorom Karlom Krausom, a smatra se da je bila i ljubavnica generala Badera, vojnog zapovednika Srbije. Njen zadatak bio je da uđe u mrežu špijuna britanske, francuske i nemačke obaveštajne službe koje su plele svoje mreže u Beogradu. Radila je u Šestom odeljenju policije koje je radilo na suzbijanju komunista, ali i praćenju rada stranih misija kod četnika. Njena zaduženja posebno su se odnosila na leskovački i niški okrug koje je dobro poznavala. Godine 1942. razotkrila je saradnju četnika sa Britancima što je dovelo do toga da lokalni četnički vođa u Požarevcu Milan Kalabić posle mučenja bude streljan.

U mnogim slučajevima žene su bile prinuđene da dele zajednički stambeni prostor sa Nemacima što je predstavljao put zbližavanja srpskih žena i nemačkog okupatora.

Mnoge ugledne žene iz građanskih porodica družile su se sa rukovodiocima okupacione službe, čak su i priređivale zabave kojima su oni prisustvovali, a ponekada bili i glavni gosti.

Oblici kažnjavanja

Srpska glumica Žanka Stokić, zbog nastupa pred Nemcima proglašena je za saradnika okupatora

Sve vreme rata javnost je pratila i oštro osuđivala veze žena sa Nemcima kao okupatorom, očekujući njihovo kažnjavanje po završetku rata. I kada se konačno Drugio svetski rat okončao, slediče su optužbe protiv srpskih žena za kolaboraciju sa Nemcima, pred vojnim sudovima, koje su sadržavale kvalifikacije kao što su:

• denuncijacija,
• potkazivanje,
• maltretiranje ranjenika,
• iživljavanje na leševima,
• mučenja,
• zlostavljanja zarobljenika,
• izdaja naroda,
• slanje u logor,
• batinjanja.

Kažnjavanje žena pred sudovima nacionalne časti bilo je češće nego pred vojnim sudovima, a mnoge optuženice su se odnosila na intimni život. ime se broj optuženih žena za kolaboraciju znatno proširen i time što su se pred sudom našle i žene koje su održavale intimne odnose sa pripadnicima kolaboracionističkih ili ravnogorskih snaga.

Primer iz sudske prakse:
Sud za suđenje zločina i prestupa protiv srpske nacionalne časti u Čačku osudio je u celom okrugu 39 lica od kojih je bilo 17 žena. Od ovog broja, sedam žena je osuđeno zbog kvalifikacija koje su se, između ostalog, odnosile i na prijateljske odnose sa pripadnicima okupatorske vojske i vlasti.
Među optuženima od suda časti u Čačku našla se i bivša učenica gimnazije koja je osuđena na godinu dana lakog prinudnog rada i dve godine gubitka građanske časti jer je za vreme okupacije održavala prisne prijateljske odnose sa pripadnicima okupatorske vojske. Krivica se sastojala u tome što je viđena u dva maha na plaži u Čačku u kupaćem kostimu sa jednim nemačkim oficirom sa kojim je u vrbaku kraj Morave ostala nekoliko časova, kao i zbog toga što je održavala prijateljske odnose sa takozvanim domaćim izdajnicima.

Grupna suđenja ženama

Ženama optuženim za nemoralno držanje pod okupacijom često je posle rata bilo organizovano grupno suđenje.

Suđenje zločina i prestupa protiv srpske nacionalne časti u Užicu.
Dok je ravnogorski proglas za intimne veze sa okupatorom optuživao 33 užičke omladinke, u procesu koji su vodile komunističke vlasti osuđeno je devet žena mahom iz uglednih građanskih porodica, dok su dve bile oslobođene optužbi.88 Sve osuđene proglašene su 25. juna 1945. između ostalog krivima po zajedničkoj tački optužbe da su „za vreme okupacije održavale prisne i prijateljske odnose sa pripadnicima okupatorske vojske i vlasti time što su vrlo često bile u društvu nemačkih oficira i vojnika, nemačkih oficira policije Gestapoa, kao i u društvu domaćih izdajnika četničkih i Nedićevih oficira i što su sa ovim zlotvorima održavale prisne odnose“. Za pet osuđenih ovo je bila jedina stavka optužbe, jedna od žena bila je osuđena i za ekonomsku saradnju, jedna za denuncijacije, a dve za propagandu protiv narodnooslobodilačkog pokreta i u korist okupatora. Otežavajuća okolnost za pet osuđenih žena bila je činjenica da su im se muževi tokom okupacije nalazili u zarobljeništvu. Pored tri žene koje su osuđene u odsustvu, najteža presuda bila je kazna od 10 godina gubitka nacionalne časti i 3 godine teškog prinudnog rada. Međutim, ženi osuđenoj na tu kaznu već u avgustu je kazna smanjena na 2 godine prinudnog rada. Prilikom obnove postupka u oktobru 1945. ona je osuđena na 3 godine gubitka nacionalne časti i 4 meseca prinudnog rada. Prvobitna presuda bila je osporena nakon što je iskaz glavnog svedoka doveden u pitanje, pošto je po svemu sudeći bila reč o osveti odbijenog muškarca.89 Da je ovaj proces imao i karakteristike obračuna sa političkim protivnicima, govori i činjenica da se među optuženima našla Nada Mirković Lautner,supruga komandanta 10. dobrovoljačkog odreda Miloša Vojinovića Lautnera i ćerka trgovca i predsednika opštine Andrije Mirkovića, koga su aprila 1945. streljale nove vlasti. Osuđene su i dve ćerke političara Čedomira Zaharića, dok je treća oslobođena optužbi.

Kažnjavanje žena za „horizontalnu kolaboraciju“ u Srbiji

Horizontalna kolaboracija sa nemačkim vojnicima se odvijala najčešće u javnim kućama (poput ove negde u Grčkoj, Srbiji ili Bugarskoj)

Premda je teško izvršiti kvantifikaciju, „horizontalna kolaboracija“, u Srbiji, uslovljena težim režimom okupacije, nije imala razmere sličnih pojava u porobljenim zemljama Zapadne Evrope, ali nije bila ni zanemarljiva. Nije bio zanemarljiv ni uticaj koji je takvo ponašanje ostavljalo na javno mnjenje koje je budno pratilo vladanje žena. Patrijarhalna moralna pravila su sa posebnom strogošću regulisala ponašanje, ljubavni i seksualni život žena. Okupacija i propast države, kao i poraz muškaraca u ratu uticali su na slabljenje patrijarhalnog poretka koji je ulogu žene u ratu video kao svetu dužnost. Od žena je očekivano da budu majke i brinu o domaćinstvu, a umesto toga one su odsutne i poražene muškarce zamenile okupatorom.

Seksualnim vezama sa okupatorom žene su ugrozile nacionalno i muško vlasništvo nad ženskom seksualnošću. Žene koje nisu ispunile očekivanja nisu bile dorasle idealu koji su tradicija i društvo postavili u poštovanju seksualnosti i tretirane su kao pretnja za opstanak nacije.

Kažnjavanje žena od strane ravnogorskog i narodnooslobodilačkog pokreta

Ravnogorski pokreta, je kažnjavanju žena najćešće pribegavali zog „horizontalne kolaboracije“, odnosono intimne veze sa nemačkim okupatorom, dok je narodnooslobodilački pokret pokretao kažnjavanje žena ne samo zbog „horizontalne kolaboraciji“ već i zbog ideoloških razloga, jer je te žena označavao protivnicama.

Dok je ravnogorski pokret u slučajevima takvih žena pribegavao žigosanju i prisilnom šišanju, koje je kao kazna zbog saradnje sa okupatorom ili stupanja sa njim u intimne odnose postojalo je u Srbiji tokom Prvog svetskog rata, narodnooslobodilački pokret je ćene kolaboracionistkinje sa Namecima tokom rata samo evidentirao, da bi ih posle oslobođenja sankcionisao sudskim putem.

Od strane oba pokreta među optuženim nisu se našle samo okrivljene za „horizontalnu kolaboraciju“ već i žene koje su smatrane ideološkim protivnicama. U kažnjavanju koje su primenjivala oba pokreta, seksualne optužbe suzapravo prikrivale ideološko razmimoilaženje koje je prebacivano na polje seksualnosti. Skrivanje ideologije iza optužbi za seksualne prekršaje predstavljalo je pokušaj da se žene degradiraju u okvirima roda i da im se na taj način uskrati pravo na ravnopravnost i emancipaciju.

Vidi još

• Kažnjavanje žena šišanjem
• Horizontalna kolaboracija u Drugom svetskom ratu

Literatura

• RichardVinen, The Unfree French. Life under the Occupation, Penguin books, 2007, 176.
• Elizabet Abot, Istorija ljubavnica, Beograd 2006, 350.
• Surviving Hitler and Mussolini. Daily Life in Occupied Europe, Edited by Robert Gildea, Olivier Wieviorka and Anett Warring, Berg, Oxford, New York, (2006). str. 120.
• BIA, I-36
• Milorad Bertolino, Sećanje na Šabac i Loznicu, Šabac (1981). str. 95.
• G. Davidović, M. Timotijević, Zatamnjena prošlost..., III. pp. 240–241.
• AS, G-25, f 9, zl. br. 1755

Spoljašnje veze

• Жена која је слудела четири службе („Вечерње новости”, 28. септембар 2019)