Pozitivizam

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Sociologija
Teorije
Metodi
Podoblasti
Indeks

Pozitivizam (engl. positivism) jeste učenje koje se zasniva isključivo na činjenicama. Pozitivizam negira metafiziku i pokušava svoj predmet da opiše onako kakav jeste, bez stvaranja hipoteza i pretpostavki kakav bi mogao biti.[1] Ovaj pristup može da se nazove i opisnim odnosno deskriptivnim. Pozitivizam je smatrao, a i danas su vidljivi ostaci ovakvog mišljenja, da je takav pristup bliži metodi prirodnih nauka. Ovu iluziju razbila je teorija saznanja u XX veku (Ser Karl Poper, Imre Lakatoš, Pol Fajerabend i drugi), ali i sama nauka XX veka sa spektakularnim i krajnje antipozitivističkim teorijama kvantne mehanike i relativnosti. Njemu suprotan je normativni pristup, koji češće susrećemo u društvenim naukama.

Začetnik pozitivističke teorije je Ogist Kont (fr. Auguste Comte), koji je smatrao da se društveni fenomeni mogu proučavati metodama prirodnih nauka.[2] Pozitivistički pristup dominirao je u sociologiji sve do Drugog svetskog rata. Nakon rata, pod uticajem akademske sociologije u SAD i Francuskoj, njegova popularnost opada uglavnom zbog razorne kritike drugih gledišta (funkcionalizam, strukturalizam, marksizam) koja su nudila bolja rešenja, i tako postala modernija. Najizraženiji pozitivistički pristup u sociologiji nalazi se kod Emila Dirkema u delu Pravila sociološke metode. Pozitivistički pristup u sociologiji polazi od sledećih pretpostavki:

  1. nudi radikalnu alternativu svim dotadašnjim filozofskim mišljenjima i idejama
  2. kritikuje feudalni poredak ispunjen krutom i beživotnom spekulacijom koju će zameniti racionalna misao i iskustvene činjenice
  3. egzaktnost, praktičnost i konstruktivnost svakog pozitivističkog stava ogleda se u operacionalizaciji i iskustvenoj verifikaciji
  4. zahvaljujući prisustvu pozitivne nauke, tehnička pitanja se lakše rešavaju
  5. svojom naučnom neutralnošću jasno razgraničava naučno od ideološkog
  6. po uzoru na prirodne nauke koristi egzaktnu preciznu metodu u proučavanju čoveka i društva i tako dolazi do činjenica temeljenih na iskustvenom materijalu;
  7. sadržaji vrednosnih sudova i normativnih iskaza ne mogu se iskustveno proveriti i praktično primeniti zbog njihove nenaučne valjanosti.

Sociološki pozitivizam smatra da društvo, kao i fizički svet, funkcioniše u skladu sa opštim zakonima. Introspektivno i intuitivno znanje se odbacuje, kao i metafizika i teologija, jer se metafizičke i teološke tvrdnje ne mogu proveriti čulnim iskustvom. Iako je pozitivistički pristup rekurentna tema u istoriji zapadnjačke misli,[3] savremeni pristup formulisao je filozof Ogist Kont početkom 19. veka.[4] Kont je tvrdio da, kao što fizički svet deluje u skladu sa gravitacijom i drugim apsolutnim zakonima, tako deluje i društvo.[5]

Pregled[uredi | uredi izvor]

Prethodnici[uredi | uredi izvor]

Pozitivizam je deo generalnije drevne svađe nesuglasice filozofije i poezije, koju je posebno izneo Platon, a kasnije preformulisao kao nesuglasicu između nauka i humanistike.[6] Platon kritiku poezije sa stanovišta filozofije razrađuje u svojim dijalozima Fedr 245a, Simpozijum 209a, Republika 398a, Zakoni 817 b–d i Jon.[7] Vilhelm Diltaj (1833–1911) popularizovao je razliku između nauke uma (humanističke nauke) i prirodnih nauka.[8]

Razmatranje da zakoni u fizici možda nisu apsolutni, već relativni, i ako je to slučaj, ovo bi moglo tačnije da se odnosi na društvene nauke,[9] drugačije je izrazio G. B. Viko 1725. godine.[10] Vico je, za razliku od pozitivističkog pokreta, isticao superiornost nauke o ljudskom umu (humanistike, drugim rečima), na osnovu toga što prirodne nauke ne kazuju ništa o unutrašnjim aspektima stvari.[11]

Pozitivizam u društvenim naukama[uredi | uredi izvor]

Kontov pozitivizam[uredi | uredi izvor]

Kont je prvi put izložio svoju teoriju pozitivizma u Kursu pozitivne filozofije

Ogist Kont (1798–1857) je prvi put opisao epistemološku perspektivu pozitivizma u Kursu pozitivne filozofije, seriji tekstova objavljenih između 1830. i 1842. Nakon ovih tekstova 1844. je usledio Opšti pogled na pozitivizam (objavljen na francuskom 1848. i englesom 1865. godine). Prva tri toma Kursa uglavnom su se bavila fizičkim naukama koje već postoje (matematika, astronomija, fizika, hemija, biologija), dok su poslednja dva naglašavala neizbežno prispeće društvenih nauka. Posmatrajući kružnu zavisnost teorije i posmatranja u nauci, i klasifikujući nauke na ovaj način, Kont se može smatrati prvim filozofom nauke u modernom smislu te reči.[12][13] Za njega su fizičke nauke nužno morale da stignu prve, pre nego što je čovečanstvo moglo adekvatno da usmeri svoje napore u najizazovniju i najsloženiju „kraljicu nauku“ samo ljudsko društvo. Njegov pogled na pozitivizam stoga je imao za cilj da definiše empirijske ciljeve sociološke metode:

Najvažnija stvar koju je trebalo utvrditi bio je prirodni poredak u kome nauke stoje - ne kako bi se učinolo da stoje, već kako moraju da stoje, bez obzira na bilo čije želje. ... Ovo je Kont postigao tako što je za kriterijum pozicije svake uzeo stepen onoga što je nazvao „pozitivnošću”, što je jednostavno stepen do kojeg se fenomeni mogu tačno odrediti. Ovo je, kao što se lako može videti, takođe mera njihove relativne složenosti, pošto je tačnost nauke u obrnutoj proporciji sa njenom složenošću. Stepen egzaktnosti ili pozitivnosti je, štaviše, mera u kojoj se ona može podvrgnuti matematičkoj demonstraciji, te je stoga matematika, koja sama po sebi nije konkretna nauka, opšte merilo kojim se određuje pozicija svake nauke. Uopštavajući tako, Kont je otkrio da postoji pet velikih grupa fenomena jednake klasifikacione vrednosti, ali sukcesivno opadajuće pozitivnosti. Njima je dao imena astronomija, fizika, hemija, biologija i sociologija.

— Lester F. Vard, Obrisi sociologije (1898), [14]

Kont je ponudio prikaz društvene evolucije, predlažući da društvo prolazi kroz tri faze u svojoj potrazi za istinom prema opštem „zakonu tri faze“. Kont je nameravao da razvije sekularno-naučnu ideologiju po uzoru na evropsku sekularizaciju.

Kontove faze su bile (1) teološka, (2) metafizička i (3) pozitivna.[15] Teološka faza čoveka bila je zasnovana na svesrdnom verovanju da su sve stvari reference na Boga. Bog je, kaže Kont, vladao nad ljudskim postojanjem pre prosvetljenja. Mesto čovečanstva u društvu bilo je vođeno njegovim povezivanjem sa božanskim prisustvom i crkvom. Teološka faza se bavi time što čovečanstvo prihvata doktrine crkve (ili mesta bogosluženja) umesto da se oslanja na svoje racionalne sposobnosti da istražuje osnovna pitanja o postojanju. Ona se bavila ograničenjima koja je u to vreme postavila verska organizacija i potpunim prihvatanjem bilo koje „činjenice“ u koju bi društvo moglo da veruje.[16]

Kont opisuje metafizičku fazu čovečanstva kao vreme od prosvetiteljstva, vreme prožeto logičkim racionalizmom, do vremena neposredno posle Francuske revolucije. Ova druga faza navodi da su univerzalna prava čovečanstva najvažnija. Centralna ideja je da čovečanstvo ima određena prava koja se moraju poštovati. U ovoj fazi, demokratije i diktatori su se dizali i padali u pokušajima da održe urođena prava čovečanstva.[17]

Završna faza trilogije Kontovog univerzalnog zakona je naučna, ili pozitivna, faza. Centralna ideja ove faze je da su individualna prava važnija od vladavine bilo koje osobe. Kont je izjavio da ideja o sposobnosti čovečanstva da upravlja sobom čini ovu fazu inherentno drugačijom od ostalih. Ne postoji viša sila koja upravlja masama i intriga bilo koje osobe može postići bilo šta na osnovu slobodne volje tog pojedinca. Treći princip je najvažniji u pozitivnoj fazi.[18] Ove tri faze Kont naziva univerzalnim pravilom u odnosu na društvo i njegov razvoj. Ni do druge ni treće faze se ne može doći bez završetka i razumevanja prethodne faze. Sve faze moraju biti završene u toku.[19]

Kont je verovao da je uvažavanje prošlosti i sposobnost da se na njoj gradi ka budućnosti ključno za prelazak sa teoloških i metafizičkih faza. Ideja napretka bila je centralna u Kontovoj novoj nauci, sociologiji. Sociologija bi „dovela do istorijskog razmatranja svake nauke“ jer „istorija jedne nauke, uključujući i čistu političku istoriju, ne bi imala smisla osim ako nije povezana sa proučavanjem opšteg napretka čitavog čovečanstva“.[20] Kako bi rekao Kont: „iz nauke dolazi predviđanje; iz predviđanja dolazi akcija“.[21] To je filozofija ljudskog intelektualnog razvoja koja je kulminirala u nauci. Ironija ovog niza faza je da iako je Kont pokušao da dokaže da ljudski razvoj mora da prođe kroz ove tri faze, izgleda da je pozitivistička faza daleko od realizacije. Ovo je zbog dve istine: pozitivistička faza zahteva potpuno razumevanje univerzuma i sveta oko nas i zahteva da društvo nikada ne sme da zna da li je u ovoj pozitivističkoj fazi. Entoni Gidens tvrdi da pošto čovečanstvo neprestano koristi nauku da otkrije i istražuje nove stvari, čovečanstvo nikada ne napreduje dalje od druge metafizičke faze.[19]

Pozitivistički hram u Porto Alegru, Brazil

Kontova slava u današnje vreme delimično duguje Emilu Litreu, koji je osnovao Pozitivistički pregle 1867. Kao pristup filozofiji istorije, pozitivizam su prisvojili istoričari poput Ipolita Tena. Mnoge Kontove spise na engleski je prevela vigovačka spisateljica Harijet Martino, koju neki smatraju prvom ženskom sociologom. Debate i dalje traju o tome koliko je Kont prisvojio od rada svog mentora, Sen Simona..[22] On je ipak bio uticajan: brazilski mislioci su se okrenuli Kontovim idejama o obuci naučne elite kako bi briljirali u procesu industrijalizacije. Brazilski nacionalni moto, Ordem e Progresso („Red i napredak“) preuzet je iz mota pozitivizma „Ljubav kao princip, red kao osnova, napredak kao cilj“, koji je takođe bio uticajan u Poljskoj.

U kasnijem životu, Kont je razvio 'religiju čovečanstva' za pozitivistička društva kako bi ispunio kohezivnu funkciju koju je nekada imalo tradicionalno bogosluženje. Godine 1849, predložio je kalendarsku reformu pod nazivom 'pozitivistički kalendar'. Njegov bliski saradnik Džon Stjuart Mil je pravio razliku između „dobrog Konta“ (autora Kursa pozitivne filozofije) i „lošeg Konta“ (autora sekularno-religijskog sistema).[12] Sistem je bio neuspešan, ali se suočio sa objavljivanjem Darvinove knjige O poreklu vrsta da bi uticao na proliferaciju različitih sekularnih humanističkih organizacija u 19. veku, posebno kroz rad sekularista kao što su Džordž Holioak i Ričard Kongriv. Iako su Kontovi engleski sledbenici, uključujući Džordža Eliota i Harijet Martino, najvećim delom odbacili punu mračnu paletu njegovog sistema, dopala im se ideja o religiji čovečanstva i njegova naredba da se „vivre pour autrui“ („živi za druge“, odakle potiče reč „altruizam“).[23]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Refernce[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Larrain, Jorge (1979). The Concept of Ideology. London: Hutchinson. str. 197. „one of the features of positivism is precisely its postulate that scientific knowledge is the paradigm of valid knowledge, a postulate that indeed is never proved nor intended to be proved.” 
  2. ^ „Pozitivizam”. Kratka istorija fiozofije. Pristupljeno 3. 2. 2021. 
  3. ^ Cohen, Louis; Maldonado, Antonio (2007). „Research Methods In Education”. British Journal of Educational Studies. 55 (4): 9. S2CID 143761151. doi:10.1111/j.1467-8527.2007.00388_4.x. .
  4. ^ „Auguste Comte”. Sociology Guide. Arhivirano iz originala 7. 9. 2008. g. Pristupljeno 2. 10. 2008. 
  5. ^ Macionis, John J. (2012). Sociology 14th EditionSlobodan pristup ograničen dužinom probne verzije, inače neophodna pretplata. Boston: Pearson. str. 11. ISBN 978-0-205-11671-3. 
  6. ^ Egan, Kieran (1997). The Educated Mind. University of Chicago Press. str. 115–116. ISBN 978-0-226-19036-5. „Positivism is marked by the final recognition that science provides the only valid form of knowledge and that facts are the only possible objects of knowledge; philosophy is thus recognized as essentially no different from science [...] Ethics, politics, social interactions, and all other forms of human life about which knowledge was possible would eventually be drawn into the orbit of science [...] The positivists' program for mapping the inexorable and immutable laws of matter and society seemed to allow no greater role for the contribution of poets than had Plato. [...] What Plato represented as the quarrel between philosophy and poetry is resuscitated in the "two cultures" quarrel of more recent times between the humanities and the sciences.” 
  7. ^ Saunders, T. J. Introduction to Ion. London: Penguin Books, 1987, p. 46
  8. ^ Wallace and Gach (2008) p. 27 Arhivirano 17 jun 2016 na sajtu Wayback Machine
  9. ^ Wallace, Edwin R. and Gach, John (2008) History of Psychiatry and Medical Psychology: With an Epilogue on Psychiatry and the Mind-Body Relation. p. 14 Arhivirano 16 maj 2016 na sajtu Wayback Machine
  10. ^ Giambattista Vico, Principi di scienza nuova, Opere, ed. Fausto Nicolini (Milan: R. Ricciardi, 1953), pp. 365–905.
  11. ^ Morera, Esteve (1990) p. 13 Gramsci's Historicism: A Realist Interpretation Arhivirano 16 maj 2016 na sajtu Wayback Machine
  12. ^ a b Auguste Comte Arhivirano 11 oktobar 2017 na sajtu Wayback Machine in Stanford Encyclopedia of Philosophy
  13. ^ „OpenStax”. openstax.org. Приступљено 2021-04-09. 
  14. ^ Durkheim, Emile. 1895. The Rules of the Sociological Method. Cited in Wacquant (1992).
  15. ^ Giddens, Positivism and Sociology, 1
  16. ^ Mill, Auguste Comte and Positivism 3
  17. ^ Richard von Mises, Positivism: A Study In Human Understanding, 5 (Paperback, Dover Books, 1968 ISBN 0-486-21867-8)
  18. ^ Mill, Auguste Comte and Positivism, 4
  19. ^ a b Giddens, Positivism and Sociology, 9
  20. ^ Mary Pickering, Auguste Comte: An Intellectual Biography, Volume I, 622
  21. ^ Mary Pickering, Auguste Comte: An Intellectual Biography, Volume I, 566
  22. ^ Pickering, Mary (1993) Auguste Comte: an intellectual biography Cambridge University Press, p. 192
  23. ^ "Comte's secular religion is no vague effusion of humanistic piety, but a complete system of belief and ritual, with liturgy and sacraments, priesthood and pontiff, all organized around the public veneration of Humanity, the Nouveau Grand-Être Suprême (New Supreme Great Being), later to be supplemented in a positivist trinity by the Grand Fétish (the Earth) and the Grand Milieu (Destiny)" According to Davies (pp. 28–29), Comte's austere and "slightly dispiriting" philosophy of humanity viewed as alone in an indifferent universe (which can only be explained by "positive" science) and with nowhere to turn but to each other, was even more influential in Victorian England than the theories of Charles Darwin or Karl Marx.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Amory, Frederic. "Euclides da Cunha and Brazilian Positivism", Luso-Brazilian Review. Vol. 36, No. 1 (Summer 1999), pp. 87–94.
  • Armenteros, Carolina. 2017. "The Counterrevolutionary Comte: Theorist of the Two Powers and Enthusiastic Medievalist." In The Anthem Companion to Auguste Comte, edited by Andrew Wernick, 91–116. London: Anthem.
  • Annan, Noel. 1959. The Curious Strength of Positivism in English Political Thought. London: Oxford University Press.
  • Ardao, Arturo (1963). „Assimilation and Transformation of Positivism in Latin America.”. Journal of the History of Ideas. 24 (4): 515—22. .
  • Bevir, Mark (1993). „Ernest Belfort Bax: Marxist, Idealist, Positivist”. Journal of the History of Ideas. 54 (1): 119—35. .
  • Bevir, Mark (2002). „Sidney Webb: Utilitarianism, Positivism, and Social Democracy.”. The Journal of Modern History. 74 (2): 217—252. .
  • Bevir, Mark. 2011. The Making of British Socialism. Princeton. PA: Princeton University Press.
  • Bourdeau, Michel. 2006. Les trois états: Science, théologie et métaphysique chez Auguste Comte. Paris: Éditions du Cerf.
  • Bourdeau, Michel, Mary Pickering, and Warren Schmaus, eds. 2018. Love, Order and Progress. Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh Press.
  • Bryant, Christopher G. A. 1985. Positivism in Social Theory and Research. New York: St. Martin's Press.
  • Claeys, Gregory. 2010. Imperial Sceptics. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Claeys, Gregory. 2018. "Professor Beesly, Positivism and the International: the Patriotism Issue." In "Arise Ye Wretched of the Earth": The First International in a Global Perspective, edited by Fabrice Bensimon, Quinton Deluermoz and Jeanne Moisand. Leiden: Brill.
  • De Boni, Carlo. 2013. Storia di un'utopia. La religione dell'Umanità di Comte e la sua circolazione nel mondo. Milano: Mimesis.
  • Dixon, Thomas. 2008. The Invention of Altruism. Oxford: Oxford University Press.
  • Feichtinger, Johannes, Franz L. Fillafer, and Jan Surman, eds. 2018. The Worlds of Positivism. London: Palgrave Macmillan.
  • Forbes, Geraldine Handcock. 2003. "The English Positivists and India." In Essays on Indian Renaissance, edited by Raj Kumar, 151–63. Discovery: New Delhi.
  • Gane, Mike. 2006. Auguste Comte. London: Routledge.
  • Giddens, Anthony. Positivism and Sociology. Heinemann. London. 1974.
  • Gilson, Gregory D. and Irving W. Levinson, eds. Latin American Positivism: New Historical and Philosophic Essays (Lexington Books; 2012) 197 pages; Essays on positivism in the intellectual and political life of Brazil, Colombia, and Mexico.
  • Harp, Gillis J. 1995. Positivist Republic: Auguste Comte and the Reconstruction of American Liberalism, 1865-1920. University Park, PA: Pennsylvania State University Press.
  • Harrison, Royden. 1965. Before the Socialists. London: Routledge.
  • Hoecker-Drysdale, Susan. 2001. "Harriet Martineau and the Positivism of Auguste Comte." In Harriet Martineau: Theoretical and Methodological Perspectives, edited by Michael R. Hill and Susan Hoecker-Drysdale, 169–90. London: Routledge.
  • Kremer-Marietti, Angèle. L'Anthropologie positiviste d'Auguste Comte, Librairie Honoré Champion, Paris, 1980.
  • Kremer-Marietti, Angèle. Le positivisme, Collection "Que sais-je?", Paris, PUF, 1982.
  • LeGouis, Catherine. Positivism and Imagination: Scientism and Its Limits in Emile Hennequin, Wilhelm Scherer and Dmitril Pisarev. Bucknell University Press. London: 1997.
  • Lenzer, Gertrud, ed. 2009. The Essential Writings of Auguste Comte and Positivism. London: Transaction.
  • "Positivism." Marxists Internet Archive. Web. 23 Feb. 2012. < http://www.marxists.org/reference/subject/philosophy/help/mach1.htm>.
  • McGee, John Edwin. 1931. A Crusade for Humanity. London: Watts.
  • Mill, John Stuart. Auguste Comte and Positivism.
  • Mises, Richard von. Positivism: A Study In Human Understanding. Harvard University Press. Cambridge, Massachusetts: 1951.
  • Petit, Annie. Le Système d'Auguste Comte. De la science à la religion par la philosophie. Vrin, Paris (2016).
  • Pickering, Mary. Auguste Comte: An Intellectual Biography. Cambridge University Press. Cambridge, England; 1993.
  • Quin, Malcolm. 1924. Memoirs of a Positivist. London: George Allen & Unwin.
  • Richard Rorty (1982). Consequences of Pragmatism.
  • Scharff, Robert C. 1995. Comte After Positivism. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Schunk, Dale H. Learning Theories: An Educational Perspective, 5th. Pearson, Merrill Prentice Hall. 1991, 1996, 2000, 2004, 2008.
  • Simon, W. M. 1963. European Positivism in the Nineteenth Century. Ithaca, NY: Cornell University Press.
  • Sutton, Michael. 1982. Nationalism, Positivism and Catholicism. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Trindade, Helgio. 2003. "La république positiviste chex Comte." In Auguste Comte: Trajectoires positivistes 1798–1998, edited by Annie Petit, 363–400. Paris: L'Harmattan.
  • Turner, Mark (2000). „Defining Discourses: The "Westminster Review", "Fortnightly Review", and Comte's Positivism.”. Victorian Periodicals Review. 33 (3): 273—282. .
  • Wernick, Andrew. 2001. Auguste Comte and the Religion of Humanity. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Whatmore, Richard. 2005. "Comte, Auguste (1798-1857)." In Encyclopaedia of Nineteenth-Century Thought, edited by Gregory Claeys, 123–8. London: Routledge.
  • Whetsell, Travis and Patricia M. Shields, Administration & Society. „The Dynamics of Positivism in the Study of Public Administration: A Brief Intellectual History and Reappraisal”. doi:10.1177/0095399713490157. .
  • Wils, Kaat. 2005. De omweg van de wetenschap: het positivisme en de Belgische en Nederlandse intellectuele cultuur, 1845–1914. Amsterdam: Amsterdam University Press.
  • Wilson, Matthew. 2018. "British Comtism and Modernist Design." Modern Intellectual History x (xx):1–32.
  • Wilson, Matthew. 2018. Moralising Space: the Utopian Urbanism of the British Positivists, 1855–1920. London: Routledge.
  • Wilson, Matthew (2020). „Rendering sociology: on the utopian positivism of Harriet Martineau and the ‘Mumbo Jumbo club.”. Journal of Interdisciplinary History of Ideas. 8 (16): 1—42. .
  • Woll, Allen L (1976). „Positivism and History in Nineteenth-Century Chile.”. Journal of the History of Ideas. 37 (3): 493—506. .
  • Woodward, Ralph Lee, ed. 1971. Positivism in Latin America, 1850–1900. Lexington: Heath.
  • Wright, T. R. 1986. The Religion of Humanity. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Wright, T. R (1981). „George Eliot and Positivism: A Reassessment.”. The Modern Language Review. 76 (2): 257—72. .
  • Wunderlich, Roger. 1992. Low Living and High Thinking at Modern Times, New York. Syracuse, NY: Syracuse University Press.
  • Zea, Leopoldo. 1974. Positivism in Mexico. Austin: University of Texas Press.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Pozitivizam na Vikimedijinoj ostavi.
Bibliotečki resursi o
positivism
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Позитивизам&oldid=27795303”