Karl Hartman
| Karl Hartman | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 3. jun 1879. |
| SAD | |
| Datum smrti | 3. jun 1968. (89 god.) |
| SAD | |
| Naučni rad | |
| Polje | embriologija |
| Institucija | Univerzitet Teksas u Ostinu |
Karl Hartman (eng. Carl Gottfried Hartman Rajnbek, Ajova, 3. jun 1879 — 3. jun 1968) bio je američki embriolog koji se bavio istraživanjem reproduktivne fiziologijue oposuma i rezus majmuna.[1] Prvo se bavio proučavanjm embriologije i reproduktivne fiziologije kod oposuma kada se malo znalo o ovom sisaru. Da bi mogao da se bavi ovim istraživanjem Hartman je izabrao Teksas u kome su oposumi bili jedini torbari koji u velikom broju živi u Severnoj Americi. Ženka oposuma rađa svoje fetalne oposume u svojoj torbici, u koj se lako može posmatrati njihov razvoj. Nakon trinaest godina proučavanja oposuma, Hartman je istraživao reproduktivnu fiziologiju rezus majmuna, takođe poznatih kao makaki majmuni. Ovo istraživanje dovelo je do otkrića kada dolazi do ovulacije, kao i njenog odnosa sa ljudskim menstrualnim ciklusom. Kasnija istraživanja u oblasti naučnih metoda kontrole rađanja u velikoj meri su se oslanjala na Hartmanova otkrića o reprodukciji primata i ljudi.[2]
Život i karijera[uredi | uredi izvor]
Rođen je u Rajnbeku, Ajova, kao jedno od šestoro braće i sestara, od oca koji se bavio medicinom kao seoski lekar i lokalnog paroh.
Karl Hartman je školovanje započeo na Univerzitetu u Ajovi i na koledžu Vartburg. Nakon što se porodica Hartman preselila u Ostin, Teksas, nastavio je studitanje na Rajnbek, Ajova. Diplomirao je 1902, a magistrirao 1904. godine.
Nakon što je završio master studije, Hartman je četiri godine radio kao nadzornik škole Travis County School u Teksasu. Godine 1909. preselio se u Hantsvil u Teksasu u kome je predavao biologiju na Državnom učiteljskom koledžu Sem Hjuston.
Godine 1919. supio je u brak sa Evom Matildom Retenmajer i sa njom izrodio nekoliko dece.
Na Univerzitet Teksasa u Ostinu vratiom se 1912. godine da bi predavao zoologiju. Istovremeno je radio i na svom doktoratu iz embriologije, koji je završio 1915. godine, kao prva osoba koja je stekla doktorat na univerzitetu. Na Univerzitetu u Ostinu predavo je do 1925. godine, kada je započeo svoja istraživanja na Karnegi instituta u Vašingtonu u Striterovoj laboratoriji.[1]
Iz Karnegi instituta u Vašingtonu Hartman je 1941. prešao na Univerzitet Ilinois u Čikagu na mesto šefa Odseka za zoologiju i fiziologiju.[1]
Nakon što je napustio Univerzitet u Ilinoisu 1947, pridružio se Orto istraživačkoj fondaciji u Raritanu, Nju Džerzi, gde je proučavao hormone i plodnost.[1]
Penzionisan je kao direktor emeritus u Orto istraživačkoj fondaciji u Raritanu 1957. godine. Preminuo je 3. jun 1968. godine u 89. godini života.
Delo[uredi | uredi izvor]
Istraživanja u oblasti reproduktivne fiziologije oposuma[uredi | uredi izvor]
Hartman je prvo počeo da istražuje oposume dok je radio i studirao na Univerzitetu u Ostinu. Tokom ovih istraživanja proučio je više od hiljadu ženki oposuma i sakupio nekoliko hiljada njihovih jaja.
Zbog nedostatka finansijskih sredstava, Hartman je sakupljao oposume u divljini, smeštao ih u svoju improvizovanu laboratoriju i tako je mogao da ih posmatra u bilo kojem dobu dana. Pošto je oposuma bilo u izobilju u Teksasu, deo životinja je prodavao drugim istraživačima zainteresovanim da ih proučavaju. Prodaja oposuma pomogla je Hartmanu da prikupi novac za svoja istraživanjekojim je prvo postavi temelje za svoja kasnija istraživanja o fiziologiji primata i njihovoj reprodukciji.
Hartman će vremenom konsolidovati svoja trinaest godina duga istraživanja u knjizi pod naslovom Oposumi, objavljenim 1952 godine.[3] U njoj je opisao širok spektar otkrića reproduktivne fiziologije oposuma.
Istraživanja u oblasti reproduktivne fiziologije primata[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Hartman se potom zainteresovao za proučavanje reproduktivne fiziologije primata. Godine 1925, dok je planirao put na Filipine da prikupi embrione majmuna za novu istraživačku studiju, Džordž Striter sa Karnegi instituta u Vašingtonu zamolio je Hartmana da se preseli u Baltimor, Merilend i da razvije koloniju primata u Striterovoj laboratoriji što je Hartman i prihvatio.
Dok je bio u Karnegi institutu u Vašingtonu Hartman je sarađivao sa Striterom i istraživačem Česterom Hojzerom proučavajući embriologiju, fiziologiju i reprodukciju rezus majmuna. Do 1927. godine, Hartman je tačno zabeležio trajanje trudnoće rezus majmuna, nešto što nikada ranije nije postignuto.
Hartman je vremenom postao stručnjak za držanje rezus majmuna, koji do tada nisu bili u velikoj meri korišćen u naučnim istraživanjima. Pošto je držanje majmuna bilo neuobičajeno, njegova kolonija primata je promenila način na koji su do tada držane laboratorijske životinje. Godine 1933. objavio je planove koje je smislio za smeštaj majmuna u publikaciji Karnegi instituta u Vašingtonu, Anatomija rezus makakia. Na osnovu ove publikacije Rokfelerov institut je prihvatio Hartmanove sugestije i promeni svoju laboratorijsku praksu sa životinjama.
Istraživanja u oblasti humane reproduktivne fiziologije[uredi | uredi izvor]
Mnogo veći značaj imalo je dalje Hartmanovo istraživanje o reprodukciji primata. On je u njemu napravio čitav niz važnih otkrića u vezi sa reproduktivnim ciklusima ljudi i majmuna. Otkrio je da ljudska sperma i jajne ćelije brzo umiru nakon što se oslobode, a odredio je i brzinu kretanja spermatozoida unutar ženskog genitalnog trakta.
Na ovim istraživanjima radio je sa Džordžom Konanom na razvoju žutog tela, dela jajnika koji se formira tokom menstrualnog ciklusa. Otkrio je da majmuni i ljudi krvare kada se oplođeni embrion implantira u zid materice, što je fenomen koji je tada nazvan Hartmanov znak.
Hartman je odredio i kada u menstrualnom ciklusu primata dolazi do ovulacije, postavljajući naučnu osnovu za merenje plodnosti metodom ritma. Suprotno jednoj savremenoj hipotezi, Hartman je potvrdio da se ovulacija ne poklapa sa menstruacijom, što će kasnije uticati na naučna istraživanja o kontroli rađanja. Njegovo istraživanje ga je navelo da 1933. objavi članak pod naslovom „Katolički saveti o bezbednom periodu“, u kojem je pregledao dva spisa rimokatoličkog sveštenstva u prilog sigurnom periodu — teorijskom vremenu tokom kojeg žena, bez upotrebe kontraceptiva, može da stupi u polni odnos bez rizika od trudnoće.[4]
Hartman je sa sardnicima objavio niz važnih radova dok je radio istraživanja na Karnegi institutu:
- Godine 1932. sastavio je od svojih istraživanje primata najsavremeniju monografiju o menstrualnom ciklusu i trudnoći kod rezus majmuna.
- Godine 1936. objavio je studiju „Vreme ovulacije kod žena: Studija o plodnom periodu u menstrualnom ciklusu“, koja se bavila ljudskom reprodukcijom.
- Godine 1941, njegove kolege Džordž Striter i Čester Hojzer objavile su svoju studiju Developmen Horizons, prvo kompletno istraživanje embriona primata, koristeći Hartmanove podatke.
Bibliografija[uredi | uredi izvor]
- "Carl G. Hartman, 88, Is Dead; Aided Knowledge of Conception." The New York Times, March 2, 1968, Obituary Section.
- Hartman, Carl G. "Catholic Advice on The Safe Period." Birth Control Review (1933): 117–119.
- Hartman, Carl G, and William L., Jr. Straus. The Anatomy of the Rhesus Monkey. Baltimore, MD: Williams & Wilkins, 1933.
- Hartman, Carl G. Time of Ovulation in Women: Study on the Fertile Period in the Menstrual Cycle. Baltimore, MD: Williams and Wilkins, 1936.
- Hartman, Carl G. Possums. Austin, TX: University of Texas Press, 1952.
- Hartman, Carl G. Science And The Safe Period: A Compendium Of Human Reproduction. Baltimore, MD: Williams & Wilkins, 1962.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g „Carl Gottfried Hartman (1879-1968) | The Embryo Project Encyclopedia”. embryo.asu.edu. Pristupljeno 2023-04-09.
- ^ Carl G. Hartman, 88, Is Dead; Aided Knowledge of Conception." The New York Times, March 2, 1968, Obituary Section.
- ^ „Possums (1952), by Carl G. Hartman | The Embryo Project Encyclopedia”. embryo.asu.edu. Pristupljeno 2023-04-09.
- ^ Vollman, Rudolf F. "In Memoriam Carl G. Hartman's Contributions to the Physiology of Reproduction.” Experientia, 1959: 407–8.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Lawrence, Barbara. "Briefly Reviewed." Review of Possums by Carl G. Hartman. The Scientific Monthly 77 (1953): 57.
- Maienschein, Jane, Marie Glitz, and Garland E. Allen, eds. Centennial History of the Carnegie Institution of Washington, Vol. 5. The Department of Embryology. Cambridge, MA: Cambridge University Press, 2004.
- McCrady, Edward, Jr., Ernest Glen Wever, and Charles W. Bray. "The Development of Hearing in the Opossum." Journal of Experimental Zoology 75 (1937): 503–17.
- Wellner, Karen L. "From Fertilization to Birth: Representing Development in High School Biology Textbooks." Master's thesis, Arizona State University, 2010.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Hartman, Carl G. (Carl Gottfried), 1879-1968 - Social Networks and Archival Context www. snaccooperative.org
