Korisnik:AliceKamui/pesak

Hronologija

Hronologija je nauka koja proučava različite načine određivanja vremena kako u pisanim spomenicima, tako i u određivanju vremena uopšte. Naziv hronologija potekao je od grčkih reči χρόνος - "vreme" i λόγος - "nauka, reč, misao".

Podela hronologije

Postoje dve vrste hronologije:

• matematska ili astronomska
• tehnička ili istorijska.

Matematska ili astronomska hronologija svoje zaključke zasniva na astronomskim proučavanjima. Tehnička ili istorijska proučava razne načine na koje su narodi u prošlosti primenjivali svoja znanja o kretanjima nebeskih tela u računanju vremena.

Računanje vremena po eri

Brojanje godina od utvrđenog početka hronologija naziva se erom.

1. Era olimpijada. Olimpijska era broji godine od prve olimpijade održane 1. jula 776. godine pre nove ere.Ovaj sistem datiranja uveo je sicilijanski istoričar Timej. S prestankom olimpijskih igara 393. godine prestaje i upotreba olimpijske ere.
2. Era ab urbe condita. Rimljani su brojali godine od osnivanja Rima.
3. Era konzula (annus consularis). Koristili su je Rimljani u političkom životu. Posle 153. godine pre nove ere konzuli su se menjali 1. januara. Poslednji put datirano je po konzulima pismo pape Sergija 904. godine.
4. Carska era. Uveo je car Justinijan I 537. godine naredbom da dokumenta moraju da budu datirana po godinama vladanja careva od dana njihovog krunisanja.
5. Carigradska (vizantijska) era. Upotrebljavala se prvo u Vizantiji u sedmom veku. Po toj eri godine se računaju "od stvaranja sveta" (ab orbe conditio). Početak te ere datira od 1. septembra 5508. godine pre nove ere. Ovom erom su datirane stare srpske povelje.
6. Jevrejska era. Jevreji datiraju dokumenta po godini "stvaranja sveta" i po toj eri svet je stvoren 3760. godine pre nove ere.
7. Era hidžre ili muhamedanska era. Upotrebljavala se u islamskim zemljama. Ona se računa prema seobi Muhameda u Medinu 622. godine naše ere. Početak se računa od prvog dana arapske mesečeve godine tj. 16. jula 622. godine.
8. Hrišćanska era (aera vulgaris). Početak ove ere računa se po Hristovom rođenju. Njen začetnik je rimski iguman Dionisije Mali. Za početak računanja uzeo je 1. januar 754. godine. Međutim njegovo računanje nije bilo tačno, jer se Hrist rodio 6 ili 7 godina ranije.

Danas vreme računamo na dva načina. Ono što se desilo pre rođenja Hristovog (pre nove ere) i sve ono što se desilo posle toga (nove ere). U staroj eri se godine računaju od većeg broja ka manjem, a u novoj od manjeg ka većem.

Reforma kalendara

Rimljani su prvo imali civilnu godinu koja se nazivala Romulova godina. Sastojala se od 10 meseci ili od 304 dana: 6 meseci su imali po 30 dana, a 4 meseca su imala po 31 dan. Kasnije se njihova godina delila na 12 meseci: 7 meseci je imalo 31 dan, 4 su imala 30, a jedan mesec (februar) je imao 28 dana u običnoj, a 29 dana u prestupnoj godini. Tu podelu koristimo i dan danas. Početak godine je različito tumačen, a ti razni načini računanja početka godine u hronologiji se nazivaju stilovi.

• Stilus byzantinus - po kome godina počinje 1. septembra i traje do 31. avgusta;
• Stilus nativitatis - godina počinje 25. decembra, na Božić;
• Stilus incarnationis (stilus annuntiationis) - godina počinje na dan praznika Naveštenja, 25. marta;
• Mos venetus - uveli su ga stari Rimljani, i po njemu godina počinje 1. marta
• Stilus circumcisionis - tokom srednjeg veka bio je u upotrebi u svakodnevnom životu, preuzet je iz julijanskog kalendara i to je stil koji se danas koristi (godina počinje 1. januara)
• Stilus gallicus - početak godine se računa po Uskrsu, zbog čega ima 35 mogućnosti (od 22. marta do 25. aprila)

Julijanski i gregorijanski kalendar

Julije Cezar je tvorac julijanskog kalendara. On je 46. godine reformisao kalendar prema predlogu aleksandrijskog astronoma Sosigena. Po toj reformi godina ima 365 dana i 6 sati, a svake četvrte godine ima 366 dana (dodaje se jedan dan zbog ostatka od 6 sati). Kako se vekovima nagomilavala velika razlika između civilne i sunčane godine, Cezar je između novembra i decembra umetnuo 67 dana, pa je godina trajala 445 dana. Uveden je kalendar i prema tzv. orijentacijskim danima u mesecu, ali je i on bio netačan, jer sunčana godina iznosi 365 dana, 5 sati, 48 minuta i 46 sekundi. Zbog toga je julijanska godina bila duža od sunčane za 11 minuta i 14 sekundi. Zbog ovih pogrešnih pretpostavki došlo je do nove reforme kalendara. Papa Grgur XIII je 1582. izvršio novu reformu kalendara.Osnovne promene u odnosu na julijanski kalendar su bile:

• Dan prolećne ravnodnevnice pomeren je sa 11. na 21. mart (u skladu sa odlukom donesenom na Nikejskom saboru 325. godine)
• Godina 1582. zbog zaostatka iz prethodnih vekova pomera se sa 5. na 15. oktobar
• Sunčana godina traje 365 dana, 5 sati, 48 minuta i 46 sekundi
• Sve godine se pretvaraju u obične, a prestupne su samo one koje su bez ostatka deljive sa 400 (npr.: 1600, 2000, 2400. itd.)

Gregorijanski kalendar prihvatile su katoličke zemlje. Hrvatska uvodi reformu 1587. godine po kojoj se pomera sa 22. na 31. oktobar. Srbija je prihvatila reformu 1919. godine pomerivši sa 19. na 31. januar. SSSR je uveo novi kalendar 1. februara 1918. godine.

Crkveni kalendar

Od druge polovine prvog veka hrišćani su preuzeli od Jevreja podelu vremena na sedmice (nedelje). Sedmica se sastoji od 7 dana i svaki od njih ima svoj redni broj i svoje ime vezano za ime planete (Jevreji su preuzeli ovu podelu od Vavilonaca): U srednjem veku ti dani su se zvali:

• Dies dominica (dan Gospodnji) ili dies Solis (dan Sunca) - nedelja
• Lunae dies (dan Meseca) - ponedeljak
• Martis dies (Marsov dan) - utorak
• Mercurii dies (Merkurov dan) - sreda
• Iovis dies (Jupiterov dan) - četvrtak
• Veneris dies (Venerin dan) - petak
• Saturni dies (Saturnov dan) ili Sabbati dies (prema nazivu jevrejskog praznika) - subota

Hrišćanski srednji vek ih naziva po brojevima:

• Dies dominica (dan Gospodnji) - nedelja
• Secunda feria (drugi praznik) - ponedeljak
• Tertia feria (treći praznik) - utorak
• Quarta feria (četvrti praznik) - sreda
• Quinta feria (peti praznik) - četvrtak
• Sexta feria (šesti praznik) - petak
• Septima feria (sedmi praznik) - subota

Postoje tri vrste dana:

1. dies naturalis - vreme od izlaska do zalaska sunca, a njegovo trajanje zavisi od godišnjeg doba
2. dies artificialis - vreme dana i noći zajedno
3. dies civilis - vreme od ponoći do ponoći

Stari Egipćani su dan delili na sate. Tu podelu su preuzeli Grci, a potom i Rimljani. U srednjem veku podela je bila na: mane - rano jutro, gallicinium - petlov pev, diluculum - praskozorje, vespere - predveče, itd. Rimljani su imali vremensku jedinicu od 9 dana. Devetog dana se održavao sajam (nundinae). Dane u ovom vremenskom razmaku označavali su početnim slovima alfabeta: A, B, C, D, E, F, G, H, I. Slovo A uvek odgovara prvom danu u godini, a slovo G sedmom.

Mesec je bio datiran na dva načina, rimski i bolonjski. Mos Romanus je nastao kod starih Rimljana i koriste ga uglavnom crkvene institucije. Dani u mesecu se datiraju računajući koliko su udaljeni od jednog od tri orijentaciona dana u mesecu: Kalendae(prvi dan u mesecu), Nonae (5. ili 7. dan u mesecu) i Idus (13. ili 15. dan u mesecu). Mos Bononiensis je nastao na langobardskom području. Po ovom načinu mesec se deli na dva dela: prvih 15 dana (odnosno 16, ukoliko mesec ima 31 dan) datiraju se prema rastućim brojevima od 1 do 15 (16) i nazivaju se: mense intrante, introeunte, ingrediente; 15. dan u mesecu naziva se mediante mense, dok se za drugu polovinu meseca koriste nazivi mense exeunte, desinente, stante, astante, restante.

Galerija

• 
  Bog vremena Hron
• 
  Gaj Julije Ceѕar
• 
  Papa Grgur XIII
• 
  Gregorijanski kalendar (prva stranica papinske bule)

Literatura

Furunović, Dragutin (1999).Istorija i estetika knjige. Novi Beograd: Draslar partner:„Slobodan Jović”.COBISS.SR 78286348

Spoljašnje veze

Chronology definition

Dating methods

Dating the past

Pragmatic Bayesians: a decade of integrating radiocarbon dates in chronological models

Definition and examples

History of the calendar