Afrodizija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Afrodizija
Afrodizija
Mesto Turska
RegijaKarija, Turska
Istorija
Periodgrčka, rimska
Afrodizija
Svetska baština Uneska
Zvanično imeAfrodizija
MestoTurska Uredi na Vikipodacima
Koordinate37° 42′ 30″ S; 28° 43′ 25″ I / 37.7083° S; 28.7236° I / 37.7083; 28.7236
Površina7.033 ha (757.000.000 sq ft)
KriterijumKulturna: kulturni,(ii),(iii),(iv),(vi),
Referenca1519
Upis2017 (41 sednica)

Afrodizija (stgrč. ἈφροδισιάςἈφροδισιάς) je bio mali drevni grčki helenistički grad u istorijskoj kulturnoj regiji Karija u zapadnoj Anadoliji u Turskoj. Nalazi se u blizini modernog sela Gejre, oko 100 km istočno, ka unutrašnjosti, od obale Egejskog mora i 230 km jugoistočno od Izmira.

Afrodizija je dobila ime po Afroditi, grčkoj boginji ljubavi, koja je ovde imala svoj jedinstveni kultni lik, Afroditi iz Afrodizije. Prema Sudi, vizantijskoj enciklopedijskoj kompilaciji, pre nego što je grad postao poznat kao Afrodizija (oko 3. veka p. n. e.) imao je tri prethodna imena: Lelégōn Pólis (Λελεγων πολις, „Grad Lelegesa“), [1] Megálē Pólis ( Μεγαλη Πολις, „Veliki grad“) i Ninóē (Νινοη).[2]

Negde pre 640. godine, u kasnoantičkom periodu kada je bio u sastavu Vizantijskog carstva, grad je preimenovan u Stauroúpolis (Σταυρουπολις, „Grad krsta“).[3]

2017. godine upisan je na UNESKO-vu listu svetske baštine.[4]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Moderno selo Gejre.
Afrodita iz Afrodiizije je nastala u arhaičnom periodu ili ranije kao lokalna karijanska boginja, ali do helenističke ere poistovećena je sa grčkom Afroditom i dobila je potpuno novu, kanonsku sliku.

Afrodizija je bila metropola (glavni grad provincije) regije i rimske provincije Karija.

Beli i plavo-sivi karijanski mermer intenzivno se vadio sa susednih padina u helenističkom i rimskom periodu, za izgradnju fasada i skulptura. Mermerne skulpture i skulptori iz Afrodizije postali su poznati u rimskom svetu. Mnogi primeri statua otkriveni su u Afrodiziji, a neke predstave Afrodite Afrodizijske takođe su preživele iz drugih delova rimskog sveta, čak do grada Beža u Portugaliji, (ranije Paks Julije u Lusitaniji).[5]

Grad je imao zapažene škole za vajarstvo, kao i za filozofiju, ostajući središte starogrčke religije do kraja 5. veka. Grad je uništen zemljotresom početkom 7. veka i nikada nije oporavio svoj prosperitet; sveden je na malo utvrđeno naselje na mestu drevnog pozorišta. Otprilike u isto vreme, takođe je preimenovan u Stauropolis (grč. Σταυροῡπολις, „grad krsta“) radi uklanjanja paganskih konotacija, ali već do 8. veka bio je poznat kao Karija po regionu, a kasnije je dobio svoje moderno tursko ime Gejre.[6] U vizantijsko vreme u gradu je bilo sedište fiskalne administrativne jedinice (dioikesis).

Grad je opljačkao pobunjenik Teodor Mankafas 1188. godine, a potom Turci Seldžuci 1197. godine. Konačno je potpao pod tursku kontrolu pred kraj 13. veka.

Geološka istorija[uredi | uredi izvor]

Lokacija se nalazi u zemljotresnoj zoni i pretrpela je veliku štetu u različitim vremenima, posebno u jakim potresima 4. i 7. veka. Dodatna komplikacija je bila što je jedan od zemljotresa iz 4. veka promenio kretanje vode, čineći delove grada sklonim poplavama. Mogu se videti dokazi o instalaciji vodovoda u slučaju nužde za borbu protiv ovog problema.

Afrodizija se nikada nije u potpunosti oporavila od zemljotresa u 7. veku i propala je. Deo grada pokrilo je moderno selo Gejre; neke vikendice su uklonjene u 20. veku da bi se otkrio stari grad. Na maloj udaljenosti izgrađena je nova Gejra.

Crkvena istorija[uredi | uredi izvor]

Mišel Le Kuin (Oriens christianus, I, 899–904) pominje dvadeset episkopa ove stolice. U 7. veku Stauropolis imao dvadeset osam sufragan biskupa i dvadeset šest na početku 10. veka.

Stauropolis je takođe rimokatolička titularna metropolitanska stolica, pod imenom Stauropoli (latinski: Archidioecesis Stauropolitana).

Zgrade i druge građevine[uredi | uredi izvor]

Afroditin hram
Muzej Afrodizije, Sala Sevgi Gonul. Ova sala sadrži predmete iz sebastijske strukture.
Monumentalna kapija ili tetrapilon
Odeon
Mermerna glava boginje, pronađena u Hadrijanovim banjama, 2. vek n.e.

Afroditin hram[uredi | uredi izvor]

Afroditin hram bio je središte grada. Afrodizijski vajari postali su poznati i imali su obilne zalihe mermera u blizini. Vajarska škola bila je vrlo produktivna;[7] veći deo njihovog rada može se videti oko lokacije i u muzeju. Mnogo statua u punoj dužini otkriveno je u regionu agore (centralni trg), a probni i nedovršeni komadi ukazuju na postojanje prave škole. Sarkofazi su pronađeni na različitim lokacijama, najčešće ukrašeni dizajnom koji se sastojao od venaca i stubova. Pronađeni su pilasteri koji prikazuju ono što se opisuje kao "svici sa ljudima", sa likovima ljudi, ptica i životinja ispletenih u lišće akantusa.

Karakter zgrade hrama promenjen je kada je postala hrišćanska bazilika. Veruje se da je zgrada demontirana oko 481-484. po naredbi cara Zenona, jer je hram bio žarište paganske helenske opozicije protiv Zenona u Afrodiziji, u znak podrške Ilusu, koji je obećao da će obnoviti helenske obrede, koji su potisnuti tokom progona pagana u kasnom Rimskom carstvu.[8]

Monumentalna kapija[uredi | uredi izvor]

Monumentalna kapija, ili tetrapilon, stoji na kraju puta koji vodi od glavne ulice sever-jug grada, do velikog predvorja ispred Afroditinog hrama ili svetilišta. Kapija je izgrađena oko 200. n.e.

Odeon[uredi | uredi izvor]

Detalj friza Tiberijevog portika

Kuća veća, ili odeon je na severnoj strani Severne agore. Kako danas stoji, sastoji se od polukružnog gledališta ispred koga je plitka scenska struktura oko 46 m širine. Donji deo gledališta preživio je netaknut, sa devet redova mermernih sedišta podeljenih radijalnim stepenicama na pet delova. Gornji deo, koji se sastoji od dodatnih dvanaest redova, srušio se zajedno sa svojim nosećim svodovima. Plan je izuzetno otvoren, sa brojnim ulazima u prizemlju i nekoliko stepeništa koja omogućavaju pristup gornjim redovima sedišta. Sistem masivnih paralelnih kontrafora pokazuje da je zgrada prvobitno bila zasvođena. Gledalište bi bilo osvetljeno nizom visokih, lučnih prozora u zakrivljenom spoljnom zidu. Kapacitet sedišta može se proceniti na oko 1.750.

Dostupni dokazi ukazuju na datum gradnje u periodu Antonina ili ranog Severana (kraj 2. ili početak 3. veka nove ere). Prednji delovi scene su sigurno postavljeni u to vreme, kao što sugeriše i stil skulpture i arhitektonski ukras. U podnožjima statua koje završavaju potporne zidove gledališta bila su imena dvojice braće, senatora u ranom severanskom periodu, a u dve baze sa natpisima postavljene simetrično na spoljnu fasadu nalazile su se statue Afrodizijskih dobrotvora, Klaudije Antonija Tatjane i njenog strica Lucija Antonija Dometina, koji bili aktivni krajem 2. veka.[9] Poznato je da je Tatjana imala bliske veze sa Efesom i moguće je da su zapanjujuće sličnosti između ove zgrade i odeona na tamošnjoj građanskoj agori, datiranog natpisom u sredinu 2. veka, nastale usled neke inicijative sa njene strane. Ne znamo šta je ovde stajalo pre 2. veka nove ere, ali je verovatno da je sadašnja zgrada zamenila manju, postavljanjem agore krajem 1. veka pre nove ere.

Odeon u Afrodiziji ostao je u ovom obliku sve do početka 5. veka, kada ga je opštinska služba prilagodila kao palestru, beležeći svoja dostignuća u natpisu na gornjoj lajsni pulpituma (pozornice). Palestra se obično odnosi na rvački teren, ali u 5. veku bi se mogla koristiti za opisivanje sale za predavanja, performanse i razne vrste takmičarskih izložbi, kao što sugerišu brojni natpisi uklesani na sedištima. Brojni dodatni useci na preostalim sedištima, verovatno za stubove koji podupiru tende, sugerišu da je do tada zgrada izgubila krov. Pod je spušten i opremljen mermernim pločnikom, ponovo upotrebljenim, možda, iz ranije faze.[10]

Sebastion[uredi | uredi izvor]

Sebastion

Sebastion,[11] ili Augusteum, bio je zajednički posvećen, prema natpisu iz 1. veka na njegovom tremu, „Afroditi, Božanskom Augustiju i narodu“. Reljef pronađen u ruševinama južnog trema predstavljao je personifikaciju polisa koji se žrtvovao kultnom liku Afrodite iz Afrodizije, koja je poštovana kao promētōr, „predmajka“ ili „majka predaka“. „Afrodita predstavlja kosmičku silu koja integriše imperijalnu moć sa snagom lokalnih elita“, primetio je čitalac Haritonovog romana.[12] Ova veza između boginje i carske kuće bila je takođe posebno politička u to vreme, jer je Gens Julija - porodica Julija Cezara, Oktavijana Avgusta i njihovih neposrednih naslednika - tvrdila da je božanskog porekla od Venere/Afrodite.

Stadion
Panel iz Afrodizije

Stadion[uredi | uredi izvor]

Stadion se koristio za atletske događaje sve dok pozorište nije teško oštećeno zemljotresom iz 7. veka, što je zahtevalo da se deo stadiona prenameni za događaje koji su prethodno održavani u pozorištu.

Stadion je[13] približno 270 sa 60 m. Sa 30 redova sedišta sa svake strane i oko svakog kraja, imao je maksimalan kapacitet za oko 30.000 gledalaca. Staza je približno 225 sa 30 m.

Kako je stadion znatno veći i strukturno obimniji od čak i stadiona u Apolonovom svetilištu u Delfima, verovatno je to jedna od najbolje očuvanih građevina ove vrste na Mediteranu.

Ostali nalazi[uredi | uredi izvor]

Rimsko pozorište (jug)
Rimsko pozorište (sever)

Natpisi[uredi | uredi izvor]

Kvalitet mermera u Afrodiziji rezultirao je neobično velikim brojem predmeta sa natpisima koji su preživeli u gradu. Kako su mnogi komadi monumentalnog lomljenog kamena ponovo korišćeni u kasnoantičkim gradskim zidinama, mnogi natpisi su mogli i mogu se lako pročitati bez ikakvog iskopavanja; grad je zbog toga posećivan i njegovi natpisi više puta zabeleženi u moderno doba, počev od ranog 18. veka.

Arheolozi su pod okriljem Univerziteta Njujorka zabeležili više od 2000 natpisa. Mnogi od ovih natpisa ponovo su korišćeni u gradskim zidinama. Većina natpisa je iz carskog perioda, s tim što su posebno dobro zastupljeni pogrebni i počasni tekstovi, ali postoji pregršt tekstova iz svih perioda od helenističkog do vizantijskog. Skup dokumenata, čiji je cilj da prikaže veličinu i istoriju grada, bio je uključen u takozvani „Arhivski zid“.

Iskopavanja u Afrodiziji takođe su otkrila važan jevrejski natpis čiji je kontekst nejasan. Natpis na grčkom jeziku navodi donacije koje su dali brojni pojedinci, od kojih je nekoliko klasifikovano kao „theosebeis“ ili bogobojaznici.[14] Čini se jasno kroz uporedne dokaze iz natpisa u Sardu sinagoge i iz Novog zaveta da su takve bogobojaznike verovatno interesovali neznabošci koji su vezani za jevrejske zajednice, podržavali i možda često sinagogu. Geografsko širenje dokaza sugeriše da je ovo bio raširen fenomen u Maloj Aziji tokom rimskog perioda.

Friz[uredi | uredi izvor]

Pretpostavlja se da friz otkriven 1980. godine na kome se vidi ženska ratnica golih grudi, sa šlemom, sa etiketom Britanija koja se grči u mukama pod kolenom rimskog vojnika levo i ispod natpisa Tiberije Klaudije Cezar, prikazuje Britaniju potčinjenu Rimom.[15]

Afrodita iz Afrodizije[uredi | uredi izvor]

Reljef koji prikazuje rođenje Afrodite
Afrodita iz Afrodizije

Kultna slika koja je karakteristična za Afrodiziju, Afrodita Afrodizijska, nesumnjivo je nekada bila smeštena u Afroditinom hramu.[16] Ona je bila lokalna boginja koja se, interpretatio graeca, poistovetila sa grčkom Afroditom. Njena kanonska slika, tipična za anatolske kultne slike, pokazuje da je u srodstvu sa Efeskom damom,[17] široko poštovanom u grčko-rimskom svetu kao Artemida iz Efesa.

Preživele slike, iz konteksta u kojima su morale biti više građanske nego ritualne, bez izuzetka su iz kasne faze kulta, u helenističkom i rimskom dobu. Prikazane su u naturalističkom stilu zajedničkom njihovoj kulturi, što je lokalnoj boginji dalo univerzalniju privlačnost.[18] Poput Efeske dame, Afrodita „Afrodizijska“ nosi debelu tuniku koja prerušava oblik, zatvarajući je kao u stubastu kutiju. Noge su joj nužno blizu, podlaktice ispružene napred, da bi primala i davala. Ukrašena je ogrlicama i nosi krunu koja predstavlja zidine grada[19] zajedno sa dijademom i vencem od mirte, ogrnuta dugim velom koji uokviruje njeno lice i proteže se do zemlje. Ispod nje, ona nosi tuniku do zemlje.

Trake ukrasa na tuniki, izvedene u bareljefu, dočaravaju kosmičke moći Boginja: Tri Gracije koje su najbliže Afroditinoj pratnji; glave bračnog para (žena je zastrta velom), koje je Liza Brodi identifikovala kao Geju i Urana, Zemlju i Nebesa, nad kojima ova boginja caruje, a ne kao Zevsa i Heru; Helios i Selena odvojeni su stubom; morska Afrodita,[20] koja jaše morskog jarca, a u osnovi je grupa Erota koja izvodi kultne rituale.

Arheologija[uredi | uredi izvor]

Kamene glave
Nepoznata rimska matrona, 2. vek nove ere. iz Afrodizije, koja je sada predstavljena u istanbulskom Arheološkom muzeju
Sarkofazi na lokaciji

Prva formalna iskopavanja preduzeo je 1904-5. godine francuski inženjer Pol Ogistin Godin. Neki od arhitektonskih nalaza (uglavnom frizevi, pilasteri i kapiteli) koje je otkrio na tom mestu sada se nalaze u Britanskom muzeju.[21]

Najnovija, tekuća iskopavanja započeo je Kenan Erim pod pokroviteljstvom Univerziteta u Njujorku 1962. godine, a trenutno ih vode profesor R.R.R. Smit (sa Univerziteta u Oksfordu) i profesorka Katarina Velč sa Instituta lepih umetnosti Univerziteta u Njujorku. Nalazi otkrivaju da je raskošni program gradnje u gradskom centru pokrenuo i u velikoj meri finansirao Gaj Julije Zoilos, meštanin koji je bio rob Gaja Julija Cezara, a koga je Oktavijan pustio na slobodu.[22] Kada se Zoilos vratio kao oslobođenik u svoj rodni grad, obdaren ugledom i bogatim nagradama za svoju službu, pronicljivo ga je usmerio da se uskladi sa Oktavijanom u njegovoj borbi za moć protiv Marka Antonija. Ovo je osiguralo Oktavijanovu trajnu naklonost u vidu finansijskih privilegija koje su omogućavale gradu da napreduje.

U septembru 2014. godine, dronovi težine oko 0,5 kg korišćeni su za 3D mapiranje nadzemnih ruševina Afrodizije. Podatke analizira Austrijski arheološki institut u Beču.[23]

U martu 2018. godine otkrivena je drevna grobnica na području gde su vršena ilegalna iskopavanja. Grobnica je odneta u muzej Afrodizije.[24]

2020. godine u maslinjaku su pronađena dva sarkofaga. Na sarkofazima je bio reljef Meduze.[25]

Reference i izvori[uredi | uredi izvor]

Reference 
  1. ^ For Greeks, "Leleges" denoted an ancient pre-Greek people.
  2. ^ See Suda Online s.v.
  3. ^ Siméon Vailhé, "Stauropolis" The Catholic Encyclopedia, 1912 full text, citing Heinrich Gelzer, Ungedruckte .
  4. ^ UNESCO 2017 inscriptions
  5. ^ Peter Noelke, "Zwei unbekännte Repliken der Aphrodite von Aphrosias in Köln" Arkäologischer Anzeiger 98.1:107-31.
  6. ^ Nesbitt, John W.; Oikonomides, Nicolas, ur. (1994). „Karia/Stauropolis”. Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art, Volume 2: South of the Balkans, the Islands, South of Asia Minor. Washington, DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. str. 167—169. ISBN 0-88402-226-9. 
  7. ^ Kenan T. Erim, "The school of Aphrodisias, " Archaeology 20.1:18-27.
  8. ^ Trombley, Hellenic Religion and Christianization c. 370-529
  9. ^ Sculptures of the Bouleuterion.
  10. ^ The architecture of the Bouleuterion is examined by Lionel Bier, "The Bouleuterion at Aphrodisias," Aphrodisias Papers 4
  11. ^ Sebastós is the Greek equivalent of Latin Augustus.
  12. ^ Douglas R. Edwards notes in, "Defining the Web of Power in Asia Minor: The Novelist Chariton and His City Aphrodisias" Journal of the American Academy of Religion 62.3 (Autumn 1994:699-718) p. 711.
  13. ^ „New York University, Aphrodisias Excavations website”. Stadium. Pristupljeno 2011-12-26. 
  14. ^ Published by J. M. Reynolds and R. F. Tannenbaum, Jews and Godfearers at Aphrodisias, Cambridge Philological Society Supplementary Volume 12, (Cambridge, 1987)
  15. ^ Roman Britain By Timothy W. Potter and Catherine Johns, University of California Press, 1992 p. 40
  16. ^ This section follows the dissertation by Lisa R. Brody, under the direction of Christopher Ratté, "The Iconography and Cult of the Aphrodite of Aphrodisias"; her upcoming book will present a catalogue of all surviving images.
  17. ^ Lisa Brody notes other images of similar formula: the Artemis of Perge, the Artemis of Claros, the Kore of Sardis, Zeus Labraundeus, and Jupiter Heliopolitanus of Baalbek.
  18. ^ Lisa Brody suggests the refounding of Artemisias as a Greek polis about the second century BCE as a possible context for the recreation in Hellenistic terms of a postulated archaic image.
  19. ^ In the third century BCE, artists began to place a mural crown on images of the goddess Cybele, who had been represented since Hittite times with a cylindrical polos.
  20. ^ The marine Aphrodite, known to Greeks as Aphrodite Pelagia, to Romans as Venus Marina, is not elsewhere represented riding the sea-goat.
  21. ^ British Museum Collection
  22. ^ R. R. R. Smith, "The Monument of C. Julius Zoilos" Aphrodisias Papers 2 R. R. R. Smith, K. T. Erim (eds) 1993.
  23. ^ Hudson, Hal (24. 9. 2014). „Air-chaeological drones search for ancient treasures”. New Scientist. br. 2988. Pristupljeno 2. 10. 2014. 
  24. ^ Ancient tomb found in illegal excavations in Aydın
  25. ^ Treasure hunters unearth 2,500-year-old history
Izvori

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

  • Foss, C., S. Mitchell, et al. (2007), 'Aphrodisias/Ninoe', http://pleiades.stoa.org/places/638753/.
  • Erim, Kenan T., "Aphrodisias, Awakened City Of Ancient Art", National Geographic Magazine, 1972, June.
  • Erim, Kenan T., "Aphrodisias", Net Turistik Yayinlar A.S. (Istanbul, 1990).
  • Erim, Kenan T., Aphrodisias: City of Venus Aphrodite (New York: Facts on File, 1986).
  • Joukowsky, Martha Sharp, Pre-Historic Aphrodisias (Université Catholique de Louvain 1996) available at https://web.archive.org/web/20080709045224/http://www.oxbowbooks.com/bookinfo.cfm/ID/6582/Location/DBBC
  • L. Herbert, "Pagans and Christians in Late Antique Aphrodisias," in Calvin B. Kendall, Oliver Nicholson, William D. Phillips, Jr., Marguerite Ragnow (eds.), Conversion to Christianity from Late Antiquity to the Modern Age: Considering the Process in Europe, Asia, and the Americas (Minneapolis: Center for Early Modern History, 2009) (Minnesota Studies in Early Modern History).
  • MacDonald, David, The Coinage of Aphrodisias (London: Royal Numismatic Society, 1992)
  • New York University, Aphrodisias Excavations website, available: http://www.nyu.edu/projects/aphrodisias/home.ti.htm
  • Ratté, Christopher, "Archaeological Computing at Aphrodisias, Turkey", Connect, Humanities Computing, New York University, Summer 1998, available: http://www.nyu.edu/its/pubs/connect/archives/98summer/rattearchaeological.html.
  • Ratté, Christopher and R. R. R. Smith (eds), Aphrodisias papers 4: new research on the city and its monuments (Portsmouth, RI: Journal of Roman Archaeology, 2008) (JRA supplementary series, 70).
  • Pleiades
  • Reynolds, Joyce, Charlotte Roueché and Gabriel Bodard (2007), Inscriptions of Aphrodisias, available http://insaph.kcl.ac.uk/iaph2007, ISBN 978-1-897747-19-3
  • Roueché, Charlotte (2004), Aphrodisias in Late Antiquity: The Late Roman and Byzantine Inscriptions, revised second edition, available: http://insaph.kcl.ac.uk/ala2004, ISBN 1-897747-17-9
  • Roueche, Charlotte, Erim, Kenan T. (edd.) (1991), Aphrodisias Papers: Recent Work on Architecture and Sculpture, Journal of Roman Archaeology Supplementary Series.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Афродизија&oldid=26816210”