Ašelska kultura

Ašelska kultura (franc. Acheuléen) starijepaleolitska je kultura, koju je 1872. definisao Gabrijel de Mortije. Pripada drugom periodu starijeg (ili donjeg) paleolita. Nazvana je po nalazištu Sent Ašel u Francuskoj, gde su pronađeni bifacijalno ručno okresani klinovi. Kasnije će po njima postati poznata, uprkos činjenici da je oruđe oblikovano na odbicima (nazupčano i jamičasto, kao i postruške i šiljci) prevlađuje na gotovo svim nalazištima ove kulture. Hronološki se javlja u donjem i srednjem pleistocenu, a prostorno u raznim delovima Evrope, Azije i Afrike. Njen nosilac je Homo erectus.

Ašelski klin.

U pogledu geološko-paleontološke podele, ašelska kultura pripada drugoj glacijaciji kvartarnog doba nazvanoj Mindel, tj. drugom međuledenom dobu, interglacijaciji Mindel — Riss. Prvom, od četiri ledena perioda kvartarnog doba, nazvanom Ginc odgovara kulturni inventar Prešelske epohe, čiji su nalazi retki, sporadični i nedovoljno poznati.

Oruđa ove kao i šelske epohe nazivaju se kameni klinovi i kamene sekire i imaju univerzalnu namenu (u isto vreme su i oružja i oruđa). Oblici su im najčešće bademasti, amigdaloidni, jedino je odnos između uzdužne osovine i širine čela klina izmenjen u korist dužine. I oblici ašelskih oruđa su nešto jednostavniji, sa manje ambicija da se istakne estetska strana oblika, nego što je to bio slučaj šelskih univerzalnih klinova.

Nalazišta iz starijeg ašela

Veruje se da su najstarije tvorevine ašelske industrije one koje su pronađene u ležištu II u kanjonu Olduvaj u Tanzaniji. Datirane su u vreme 1,4 do 1,2 miliona godina. Pored toga, ima ih i u ležištima III i IV. Isti takvi artefakti o kojima je reč otkriveni su i u istočnoj, južnoj i severnoj Africi.

Stariji ašel je u Evropi okarakterisan grubo izrađenim ručnim klinovima, poznat je i pod nazivom prešel ili abvilijen. Javlja se početkom srednjeg pleistocena (pre 650.000—700.000 godina). Prethodila mu je pojava najstarijih industrija oblutaka i odbitaka, na osnovu kojih je i hronološki određen. Potvrđen je na nalazištu Abvil u slojevima sa mindelskom faunom, kao i na lokalitetu Tera Amata, koji je datovan u vreme od pre 380.000 godina. Stariji ašel (pre oko 460.000 godina) konstatovan je i na lokalitetu Fontana Ranučo u Italiji.

Nalazišta iz srednjeg i mlađeg ašela

Karta rasprostranjenja srednjopleistocenskih (ašelskih) nalaza klinova.

Industrije srednjeg i mlađeg ašela ustanovljene su na Bliskom i Srednjem istoku, kao i u Indiji. Nastale su u periodu od početka izotopske etape 9 (pre 347.000 godina) do kraja poslednjeg interglacijala, odnosno etape 5e (pre 118.000 godina). Ono po čemu se prepoznaju je nova tehnika okresivanja ručnih klinova pomoću mekog perkutera od kosti, roga ili drveta. Tim načinom obrade, dobijani su pljosnati bifasi pravilnih oblika (ovalni, kopljasti, trougaoni, srcoliki).

Tragova ovog perioda ima i u zapadnoj i južnoj Evropi, u Engleskoj (Hoksni i Svonkum), Francuskoj (Kanji la Garen, Komb Grenal, Lazare), Španiji (Toralba, Ambrona), Italiji (Tore in Pijetra), Nemačkoj (Merkleberg). Nalazišta ove kulture gotovo da nema u istočnoj Evropi.

Na Balkanskom poluostrvu, bifasi se mogu naći na nalazištima Punikve, Donje Pazarište, Kokinopilos, Paleokastron, uglavnom van stratigrafskog konteksta.

U ovom periodu primećena je primena levaluazijenske tehnike okresivanja, a dolazi i do svojevrsne specijalizacije retuširanog oruđa (tipološki izdiferencirani strugači, postruške, svrdla).

Počev od poslednjeg interglacijala (izotopska etapa 5e), kao i u ranoj fazi poslednjeg po redu (virmskog) glacijala (etape 5d — 5a, zaključno sa periodom od pre 75.000 godina) u ašelskoj kulturi pojavila se primena srednjopaleolitskih tipova oruđa. Međutim, ašelska tradicija se nastavila u mnogim srednjopaleolitskim kulturama (npr. u mikokijenu i musterijenu sa ašelskom tradicijom), gde opstaje za sve vreme njihovog trajanja.

Karakteristike

Ašelsku kulturu karakterišu gotovo sve pojave koje obeležavaju stariji paleolit. Naseljavaju se do tada nenastanjene rečne doline, obale jezera, dok pećine mnogo ređe. Primetna je upotreba vatre (najranije u Tera Amati). Podižu se staništa od lakog materijala. Takvi tipovi pronađeni su na nalazištima Melka-Kunture, Tera Amata i Lazare. Praktikuje se i organizovani lov na krupnu i srednjokrupnu divljač. Na to upućuju ostaci životinja u lokalitetima Toralba i Ambrona u Španiji, gde su sačuvane kosti slonova i pavijana u Olorgesaili u Keniji.

Vidi još

• Abevilska kultura
• Šelska kultura

Literatura

• Aleksandrina Cermanović Kuzmanović, Dragoslav Srejović, Jovan Ćirilov, Arheološki Leksikon. Praistorija Evrope, Afrike i Bliskog istoka, grčka, etrurska i rimska civilizacija, Beograd, 1997.
• Branko Gavela, Jovan Kovačević, Rastko Vasić, Vojislav Jovanović, Arheologija, Beograd 1997.
• J. Žujović, Kameno doba, SKZ, Beograd, 1893.